Mắt là một giác quan có kích thước nhỏ nhưng lại giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp con người quan sát và nhận biết thế giới bên ngoài cơ thể. Mặc dù mắt thường chiếm nhiều sự quan tâm hơn so với các giác quan khác nhưng phần lớn rất ít người biết rõ về cấu tạo của mắt.
Mắt giúp chúng ta nhìn thấy các sự vật, sự việc và hiện tượng xung quanh cuộc sống. Cơ quan này lấy ánh sáng phản chiếu của sự vật bên ngoài, gửi đến não bộ để xử lý và lưu trữ. Mắt có vị trí nằm trong hai hốc ở hai bên sống mũi, phía trên là lông mày và trán, phía dưới giáp xương gò má.
Đôi mắt có góc nhìn được khoảng 200 độ về phía trước và hai bên. Các bộ phận của mắt hoạt động phối hợp với nhau giúp chúng ta quan sát được các chuyển động và độ sâu của hình ảnh. Mắt của con người có khả năng nhận biết được hàng triệu màu với các sắc thái khác nhau. (1)
Mắt của con người thực hiện 3 chức năng chính như sau:
Mắt người là một cơ quan đáng kinh ngạc, được tạo thành từ nhiều bộ phận phức tạp phối hợp với nhau.
Giác mạc là một màng trong suốt có hình chỏm cầu và hơi nhô ra khỏi ổ mắt. Nó có chức năng như một thấu kính, giúp ánh sáng hội tụ lên võng mạc, nhờ đó chúng ta nhìn thấy được các vật bên ngoài. (2)
Kết mạc là một màng mỏng lót bên trong mí mắt (cả trên và dưới) và phần bên ngoài của củng mạc (phần trắng của mắt). Nó không che giác mạc, lớp phủ trong suốt ở phía trước mắt.
Kết mạc bảo vệ mắt khỏi các vật thể lạ và nhiễm trùng. Nó cũng bôi trơn mắt bằng cách tạo ra màng nước mắt.
Võng mạc là vị trí tập hợp các tế bào bên trong đáy mắt, có chức năng cảm nhận và chuyển ánh sáng thành tín hiệu thần kinh hoặc các xung điện. Võng mạc có nhiều tế bào hình que giúp mắt có thể nhìn sự vật trong điều kiện thiếu ánh sáng; và tế bào hình nón giúp mắt nhìn rõ màu sắc, hình thái của vật trong điều kiện đủ ánh sáng.
Đồng tử là một lỗ hình tròn có màu đen nằm ở trung tâm mống mắt. Đồng tử có khả năng tự điều chỉnh (co lại hoặc giãn ra) nhờ các cơ nằm trong mống mắt, giúp kiểm soát lượng ánh sáng đi vào bên trong.
Dịch kính còn được gọi là thể pha lê. Đây là một chất gel trong suốt lấp đầy khoảng trống giữa võng mạc và thủy tinh thể. Dịch kính có chức năng nuôi dưỡng giác mạc, giữ cho đôi mắt khỏe mạnh và góp phần mang lại thị lực tốt.
Điểm vàng hay còn được gọi là hoàng điểm nằm ở trung tâm của võng mạc. Nó là nơi nhạy cảm nhất của võng mạc, vì hàng triệu tế bào cảm quan tập trung tại đây. Điểm vàng có chức năng thu nhận hình ảnh, nhận biết màu sắc và độ sắc nét của hình ảnh.
Mống mắt là bộ phận nằm sau giác mạc. Nồng độ sắc tố melanin có trong bộ phận này sẽ quyết định màu sắc của mắt. Cụ thể, khi lượng melanin cao thì mắt có màu đậm như đen và nâu; ngược lại mắt sẽ có màu nhạt như xám, xanh dương, xanh lá.
Màng cứng hay còn gọi là củng mạc. Đây là một màng chắc dày và cứng bao quanh, tạo nên hình thể của nhãn cầu.
Dây thần kinh thị giác có chức năng dẫn truyền các tín hiệu hình ảnh từ võng mạc đến thùy chẩm ở não để thực hiện phân tích. Mỗi mắt sẽ có một dây thần kinh thị giác đảm nhận nhiệm vụ cho nó. Hai dây thần kinh này có đường đi đối xứng nhau về hai bên bán cầu não.
Thủy tinh thể trong suốt, nằm phía sau mống mắt. Nhiệm vụ của nó giống như một thấu kính hội tụ các tia sáng đi qua và tập trung chúng đúng vào võng mạc để tạo nên hình ảnh rõ nét. Điều này giúp mắt có thể nhìn ở nhiều khoảng cách (xa – gần) khác nhau.
Có sáu cơ giúp mắt liếc các hướng. Trong quá trình mắt hoạt động, một số cơ nhất định sẽ tăng hoạt động trong khi những cơ khác lại giảm hoạt động.
Cấu tạo của mắt gồm nhiều bộ phận và mỗi bộ phận đảm nhận một chức năng riêng. Sự hoạt động phối hợp giữa các bộ phận của mắt, gửi thông tin đến não bộ giúp chúng ta nhìn thấy các hình ảnh. Đây là một quá trình diễn ra cực kỳ tinh vi và nhanh chóng.
Đầu tiên, ánh sáng đi qua giác mạc và đến thủy tinh thể. Sau đó, đồng tử co lại hoặc giãn ra để điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào bên trong. Tiếp theo, giác mạc và thủy tinh thể khúc xạ ánh sáng để tập trung vào những gì đang nhìn thấy.
Ánh sáng đi tới võng mạc và chuyển đổi hình ảnh thành xung điện hoặc tín hiệu. Dây thần kinh mang tín hiệu này từ cả hai mắt đến vỏ não thị giác. Bộ não sẽ kết hợp hình ảnh từ hai mắt và phân tích những hình ảnh này rõ ràng.
Thực tế, mắt người không có dạng hình cầu mà hơi nhọn ở phía trước, hình dạng này gần tương đồng với quả bóng hơi bị nén lại. Ở người trưởng thành, mắt có đường kính khoảng 2,5cm.
Mắt người có năm màu đó chính là đen, nâu, xám, xanh lá cây và xanh da trời. Trong đó, màu nâu chính là màu phổ biến nhất trên thế giới. Màu mắt được quyết định bởi nồng độ melanin có trong mống mắt.
Có nhiều yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến sức khỏe của mắt như:
Nhiễm trùng là bệnh phổ biến của mắt và xảy ra ở mọi lứa tuổi. Tình trạng này có thể do nhiễm vi khuẩn, vi rút hoặc dị ứng với những tác nhân bên ngoài. Nhiễm trùng có thể xảy ra ở một hoặc cả hai mắt, thường gặp nhất là bệnh đau mắt đỏ.
Có sáu cơ thực hiện chức năng vận động nhãn cầu gồm bốn cơ thẳng và hai cơ chéo. Nếu các cơ này gặp vấn đề có thể dẫn đến tình trạng nhức mỏi, giảm độ tập trung của mắt, thậm chí gây ra lác mắt.
Mắt tiếp xúc trực tiếp với môi trường sống hàng ngày và có thể gặp chấn thương nếu chúng ta bất cẩn. Va đập, dị vật, té ngã, tai nạn giao thông,… là các tác động cơ học từ bên ngoài có thể gây chấn thương cho mắt.
Một số bệnh về mắt có khả năng di truyền từ bố mẹ sang con cái. Chẳng hạn như bệnh mù màu, tăng nhãn áp, quáng gà, loạn dưỡng giác mạc.
Quá trình lão hóa ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể trong đó không ngoại trừ đôi mắt. Chúng ta có thể làm chậm quá trình lão hóa và bảo vệ đôi mắt khỏe hơn thông qua việc ăn uống khoa học, luyện tập thể thao, ngủ đủ giấc và nghỉ ngơi hợp lý.
Ngoài các bệnh lý xuất phát từ mắt, còn rất nhiều các bệnh lý toàn thân khác có thể bộc lộ triệu chứng ở mắt, gây suy giảm chức năng của nó. Ví dụ như u não, u nhầy xoang, bệnh lý thần kinh.
Các bệnh lý về mắt thường gặp nhất có thể kể đến như:
Loạn thị là một tật khúc xạ phổ biến, đây là tình trạng mà hình ảnh phản chiếu của sự vật không hội tụ ở võng mạc, dẫn đến nhìn mờ. Loạn thị xảy ra khi giác mạc không còn giữ được độ cong bình thường, thay vào đó là những biến dạng không đều làm cho ánh sáng hội tụ ở nhiều điểm khác nhau (trước hoặc sau võng mạc). Ngoài ra, loạn thị cũng có thể xảy ra do thủy tinh thể có độ cong bất thường.
Người bị cận thị có trục nhãn cầu quá dài khiến cho những tia sáng hội tụ tại một điểm trước võng mạc thay vì đúng vị trí tại võng mạc. Tình trạng này cũng có thể do giác mạc hoặc thủy tinh thể quá cong so với nhãn cầu gây ra. Người bị cận thị gặp khó khăn khi nhìn các vật ở xa, tất cả các hình ảnh mắt thu được đều mờ, không rõ.
Viễn thị là tình trạng các tia sáng hội tụ sau võng mạc do trục nhãn cầu ngắn hơn bình thường. Người mắc tật khúc xạ này nhìn thấy rõ các vật ở xa nhưng lại khó khăn khi quan sát những vật ở gần. Trong trường hợp viễn thị nặng, dù ở khoảng cách gần hay xa đều thấy mờ.
Nhược thị còn có tên gọi khác là bệnh mắt lười. Đây là sự phát triển không hoàn thiện cấu tạo của mắt dẫn đến thị lực kém. Có hai loại nhược thị là nhược thị chức năng và nhược thị thực thể, thường chỉ xuất hiện ở một bên mắt.
Đối với người bị nhược thị chức năng, thị lực có thể cải thiện khi được điều trị và phục hồi chức năng. Tuy nhiên, người bị nhược thị thực thể thì không có cách nào đưa thị lực trở về như bình thường được. Nhược thị thực thể nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến mù lòa vĩnh viễn.
Một số bệnh thường gặp ở võng mạc như bong võng mạc, u võng mạc, võng mạc tiểu đường, võng mạc do tăng huyết áp, thoái hóa võng mạc.
Võng mạc chứa các tế bào thần kinh chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu gửi đến não bộ thông qua dây thần kinh thị giác. Chính vì thế, chỉ cần một tổn thương nhỏ ở võng mạc cũng có thể ảnh hưởng nhiều đến thị lực. Các bệnh lý võng mạc cần được điều trị sớm để hạn chế tối đa nguy cơ dẫn đến mù lòa.
Mắt có các triệu chứng nóng, bỏng rát, thiếu độ trơn gây mệt mỏi và nặng trĩu. Tình trạng này thường gặp ở những người làm việc văn phòng khi phải tiếp xúc nhiều với màn hình máy tính. Bệnh cũng có thể xảy ra khi thời tiết trở lạnh, không khí hanh khô, viêm kết mạc, dị ứng. Ngoài ra, tình trạng lão hóa tự nhiên cũng khiến cho các tuyến lệ trong và quanh mi không còn hoạt động tốt, khả năng tiết nước tạo độ ẩm cho nước bị suy giảm.
Bệnh quáng gà có tên gọi khác là chứng mù đêm, đây là tình trạng thoái hóa sắc tố võng mạc. Biểu hiện đặc trưng của bệnh lý này là giảm thị lực, tầm nhìn bị thu hẹp vào ban đêm hoặc những nơi thiếu ánh sáng. Quáng gà gây ra những ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và công việc hàng ngày của người bệnh.
Lác là thuật ngữ y học chỉ mắt lệch, xảy ra ở 3-5% dân số. Mắt có thể hướng vào trong, hướng ra ngoài hoặc lệch theo chiều dọc. Trong một số trường hợp, mỗi mắt có thể luân phiên nhìn thẳng về phía trước và nhìn quay lại.
Bệnh này có triệu chứng là mắt bị mỏi, tầm nhìn kém hơn bình thường. Người bệnh thường hay nghiêng đầu và nheo mắt để cố gắng nhìn rõ; đồng thời, khả năng làm việc với độ chính xác thấp, dễ bị vấp, ngã khi đi lại. Ngoài ra, chứng lác mắt cũng ảnh hưởng nhiều đến thẩm mỹ và sự tự tin của người bệnh.
Mù màu có tên gọi khác là rối loạn sắc giác. Đây là tình trạng mắt không thể nhìn hoặc phân biệt một số màu sắc rất khó khăn. Ở mức độ mù màu nhẹ, người bệnh khó phân biệt màu xanh dương với vàng, xanh lá với đỏ; không thể phân biệt được hầu hết các màu sắc ở mức độ mù màu nặng.
Viêm loét giác mạc là tình trạng giác mạc bị trầy xước và nhiễm trùng. Bệnh này có thể để lại nhiều di chứng sẹo giác mạc, teo nhãn, gây suy giảm thị lực hoặc mù vĩnh viễn
Rách giác mạc còn được gọi là trầy xước biểu mô giác mạc, thường do mắc dị vật như bụi, cát, mảnh thủy tinh, côn trùng gây ra. Rách giác mạc có thể xảy ra với bất kỳ người nào và dẫn đến nhiễm trùng hoặc các tổn thương lớn hơn.
Thoái hóa võng mạc là sự lão hóa và suy thoái lớp tế bào võng mạc. Bệnh này do rất nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các yếu tố bệnh lý trong cơ thể như đái tháo đường, tăng huyết áp và tác động của môi trường bên ngoài.
Thoái hóa võng mạc khiến thị lực kém dần và có thể dẫn đến mù lòa. Võng mạc là một bộ phận quan trọng trong cấu tạo mắt, nó cần được bảo vệ để duy trì thị lực tốt.
Võng mạc chứa hệ thống vi mạch máu rất phức tạp. Tình trạng sưng viêm, chấn thương hoặc bị các tác nhân lạ tấn công đều có thể dẫn đến xuất huyết võng mạc, gây suy giảm thị lực.
Bệnh giác mạc hình chóp là tình trạng giác mạc bị lồi ra do các sợi protein nhỏ trong mắt bị yếu đi và không thể giữ giác mạc ở đúng hình dạng của nó mà biến thành hình nón.
Bệnh giác mạc chóp có những biểu hiện như mắt bị sưng đỏ, thấy quầng sáng xung quanh ánh đèn, mắt bị mờ, nhạy cảm với ánh sáng. Người có giác mạc hình chóp thị lực rất yếu và nguy cơ mù lòa nếu không được điều trị sớm.
Bong võng mạc là tình trạng lớp võng mạc cảm thụ bị tách ra khỏi lớp biểu mô sắc tố. Nguyên nhân chủ yếu do võng mạc bị rách khiến dịch mắt tràn ra làm mờ mắt.
Thủy tinh thể là một bộ phận quan trọng trong cấu tạo của mắt. Đục thủy tinh thể thường gặp ở người lớn tuổi, nguyên nhân phổ biến nhất là do quá trình lão hóa tự nhiên.
Thủy tinh thể là một dạng thấu kính trong suốt, có hai mặt lồi, giúp cho ánh sáng đi qua và hội tụ đúng vào võng mạc. Thủy tinh thể bị đục ngăn không cho ánh sáng đi qua, dẫn đến suy giảm thị lực, nếu không được điều trị có thể dẫn đến mù lòa.
Tăng nhãn áp là tình trạng áp suất trong nhãn cầu tăng cao do dịch kính gây tổn thương các tế bào thần kinh thị giác. Tăng nhãn áp có thể dẫn đến mất thị lực vì các dây thần kinh thị giác có nhiệm vụ gửi tín hiệu lên não. Nếu chúng không thể hoạt động bình thường, khả năng nhìn cũng sẽ bị suy giảm.
Đây là tình trạng viêm và nhiễm trùng gây ra các tổn thương cho các dây thần kinh mắt. Triệu chứng điển hình là đau nhức và mất thị lực tạm thời, có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên mắt cùng lúc. Người bị viêm dây thần kinh thị giác có thể không nhận biết rõ màu sắc hoặc không phân biệt được các màu khác nhau.
Các dây thần kinh thị giác bị teo lại làm hạn chế khả năng truyền các tín hiệu hình ảnh mắt thu được để gửi về não. Bệnh này gây giảm thị lực và khả năng nhận biết màu sắc, nếu không điều trị có thể dẫn đến mù lòa. Người cao tuổi nhiều nguy cơ bị teo dây thần kinh thị giác do dòng máu nuôi dưỡng mắt bị suy giảm.
U nguyên bào võng mạc là một loại khối u ác tính nội nhãn thường gặp nhất ở trẻ em. Khối u xuất hiện từ các tế bào võng mạc, nơi tiếp nhận ánh sáng và chuyển thành tín hiệu thần kinh đi đến não bộ giúp chúng ta có thể nhìn được đồ vật.
Có rất nhiều cách khác nhau để chăm sóc mắt hiệu quả mà bạn có thể áp dụng như:
Các bài tập mắt giúp thư giãn, giảm căng thẳng và tăng cường lưu thông máu. Nhờ đó giúp tăng khả năng tập trung của mắt và giảm nguy cơ mắc các bệnh như suy giảm thị lực, tật khúc xạ,… mang đến thị lực tốt.
Có nhiều bài tập khác nhau như chớp mắt liên tục trong khoảng 2 phút, nhắm mắt và di chuyển nhãn cầu theo chiều dọc, nhắm mắt và thư giãn trong vòng 1 phút,…
Tham khảo thêm: 16 cách chăm sóc mắt đúng cách khỏe mạnh đơn giản và hiệu quả
Kính râm bảo vệ mắt khỏi khói bụi, ô nhiễm, tia UV từ ánh nắng mặt trời khi bạn đi ra ngoài trời; ngăn ngừa nhiễm trùng và nhiều bệnh lý khác về mắt.
Kính thuốc giúp bạn nhìn rõ hơn khi mắc tật khúc xạ. Một số loại kính thuốc hiện nay có tác dụng bảo vệ mắt khỏi ánh sáng xanh từ các thiết bị điện tử (máy tính, điện thoại) như kính cận thị, kính viễn thị, kính chống ánh sáng xanh.
Có nhiều bệnh về mắt không bộc lộ triệu chứng cụ thể nên rất khó phát hiện, đặc biệt là ở trẻ em. Thông qua việc thực hiện một loạt các bài kiểm tra trong quá trình thăm khám định kỳ, bác sĩ sẽ đánh giá được tình trạng thị lực và phát hiện bệnh lý, những bất thường trong cấu tạo của mắt nếu có.
Bạn nên chú ý bảo vệ mắt bằng cách đeo kính bảo hộ khi làm các công việc như hàn, xì; đeo kính râm khi ra ngoài đường; không dụi mắt khi mắt dính bụi; hạn chế sử dụng kính áp tròng, gắn mi giả.
Thuốc nhỏ mắt có nhiều loại, mỗi loại sẽ có một hoặc được tích hợp nhiều tác dụng khác nhau như chống khô rát, nhức mỏi mắt, kháng nấm, kháng khuẩn, dưỡng mắt, ngăn ngừa dị ứng,…
Đối với các loại thuốc nhỏ mắt không kê đơn, thường là nước muối sinh lý, dưỡng mắt, bạn có thể mua dùng hàng ngày. Đối với các loại thuốc điều trị các bệnh về mắt cụ thể, chẳng hạn như thuốc kháng sinh, thuốc chống nấm,… là các thuốc kê đơn, bạn chỉ nên dùng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa mắt.
Những hoạt động thể chất mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe. Khi cơ thể vận động, máu sẽ được lưu thông tốt, giúp mắt chuyển động linh hoạt hơn và giảm bớt các tình trạng mệt mỏi, kém tập trung, buồn ngủ.
Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện thị lực và ngăn ngừa nhiều bệnh lý về mắt. Bạn hãy bổ sung nhiều các loại rau, củ, quả tốt cho mắt vào thực đơn hàng ngày như cà rốt, đu đủ, bí đỏ… vì chúng chứa nhiều vitamin A và các khoáng chất tốt cho mắt. Các loại cá như cá hồi, cá ngừ chứa nhiều protein, omega-3, DHA,… cũng giúp duy trì thị lực.
Mắt nhức mỏi, nhìn mờ, mất tập trung,… là những biểu hiện cho thấy mắt đã làm việc quá tải. Bạn nên nghỉ ngơi hợp lý, tránh để mắt làm việc quá sức liên tục trong một thời gian dài.
Cấu tạo của mắt gồm nhiều bộ phận được phối hợp với nhau một cách tinh vi để thực hiện chức năng quan sát. Hãy chăm sóc mắt của bạn thật khoa học để duy trì thị lực tốt và giữ cho cơ thể một “cửa sổ tâm hồn” khỏe mạnh, có thể nhìn ngắm thế giới mỗi ngày.
