Sốt Chikungunya là căn bệnh do virus Chikungunya gây ra, lây truyền qua vết muỗi đốt. Từ đầu năm 2025 đến nay, thế giới đã ghi nhận khoảng 240000 ca mắc bệnh và 90 ca tử vong tại 16 quốc gia, vùng lãnh thổ thuộc Châu Mỹ, Châu Phi, Châu Á và Châu Âu (1). Cùng ECO Pharma tìm hiểu thông tin chi tiết về bệnh này và chủ động thực hiện các biện pháp phòng chống lây nhiễm, để bảo vệ sức khỏe cho bản thân, gia đình và cộng đồng.
Bệnh Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra, lây truyền sang người chủ yếu qua vết muỗi đốt, cụ thể là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Virus Chikungunya là gì? CHIKV là một loại virus RNA thuộc chi alphavirus, họ Togaviridae. Tên gọi “Chikungunya” xuất phát từ một ngôn ngữ bản địa ở miền nam Tanzania, có nghĩa là “người co quắp” để mô tả tư thế cong vẹo do đau khớp dữ dội của người bệnh.
Bệnh không lây truyền trực tiếp từ người sang người qua tiếp xúc cơ thể thông thường hoặc nước bọt. Tuy nhiên, khả năng lây truyền qua đường máu có thể xảy ra. Hiện tại, chưa có thuốc đặc trị cho bệnh. Việc điều trị tập trung vào kiểm soát và giảm nhẹ triệu chứng. Hầu hết người bệnh hồi phục hoàn toàn trong khoảng một tuần, nhưng một số trường hợp có thể gặp phải tình trạng đau khớp kéo dài.
CHIKV hiện đã được phát hiện trên 110 quốc gia tại Châu Á, Châu Phi, Châu Âu và Châu Mỹ. Quá trình lây truyền đã bị gián đoạn trong nhiều năm trên các hòn đảo – nơi một tỷ lệ lớn dân số bị nhiễm bệnh và sau đó có miễn dịch. Tuy nhiên, quá trình lây truyền vẫn tiếp diễn ở các quốc gia mà phần lớn dân số vẫn chưa bị nhiễm bệnh (2). Tất cả các khu vực có quần thể muỗi Aedes aegypti hoặc Aedes albopictus đều đã trải qua tình trạng lây truyền qua muỗi tại địa phương.
Những người đến du lịch tại các khu vực có dịch đang lưu hành cần đặc biệt chú ý các biện pháp phòng tránh muỗi đốt. Để tránh lây nhiễm bệnh điều quan trọng là phải tránh bị muỗi đốt, vì muỗi nhiễm virus khi đốt người bệnh có thể tiếp tục lây lan virus khi đốt sang người khác.
Thời gian ủ bệnh có thể từ 2 – 12 ngày (thường 4 – 8 ngày), sau khi bị muỗi nhiễm virus đốt. Các triệu chứng phổ biến và đặc trưng nhất của bệnh là sốt cao đột ngột (thường trên 38.5 độ C) và đau khớp dữ dội.
Cơn đau khớp thường gây suy nhược, có thể ảnh hưởng đến nhiều khớp cùng lúc, đặc biệt là ở tay, chân và cột sống. Triệu chứng có thể kéo dài vài ngày hoặc hàng tuần, hàng tháng, thậm chí hàng năm. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng có thể khác nhau tùy theo từng người. Ngoài ra, bệnh còn có thể kèm theo các triệu chứng khác như:
Vì những triệu chứng này tương đồng với các bệnh khác như sốt xuất huyết hay Zika nên dễ bị chẩn đoán nhầm. Nếu cơn đau khớp không đáng kể, các triệu chứng ở người nhiễm bệnh thường nhẹ và tình trạng nhiễm virus có thể không được phát hiện. (2)
Diễn tiến của bệnh thường được chia thành ba giai đoạn chính gồm ủ bệnh, cấp tính và hậu cấp tính.
Giai đoạn ủ bệnh
Sau khi bị muỗi nhiễm virus Chikungunya đốt, virus sẽ bắt đầu nhân lên trong cơ thể. Giai đoạn này thường kéo dài 2 – 12 ngày, trung bình 4 – 8 ngày. Trong giai đoạn ủ bệnh, người bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng đã mang mầm bệnh. Đây là lúc virus có thể lây truyền từ người này sang người khác qua muỗi đốt.
Triệu chứng cấp tính
Giai đoạn này bắt đầu với các triệu chứng xuất hiện đột ngột và dữ dội, bao gồm sốt cao và đau khớp. Các triệu chứng khác như đau đầu, đau cơ và phát ban cũng xuất hiện trong giai đoạn này. Các triệu chứng cấp tính thường kéo dài 7 – 10 ngày. Giai đoạn cấp tính là thời kỳ virus có nồng độ cao nhất trong máu.
Giai đoạn hậu cấp
Sau khi các triệu chứng cấp tính thuyên giảm, một số người bệnh có thể bước vào giai đoạn hậu cấp tính. Giai đoạn này đặc trưng bởi tình trạng đau khớp kéo dài, cơn đau có thể kéo dài vài tuần, vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm.
Đau khớp mạn tính sau Chikungunya thường ảnh hưởng đến chất lượng sống, cản trở các hoạt động sinh hoạt hằng ngày và khả năng làm việc của người bệnh. Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ chuyển sang giai đoạn hậu cấp tính và tăng mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng trong giai đoạn cấp tính bao gồm tuổi tác (người lớn tuổi có nguy cơ cao hơn).
Bệnh Chikungunya do muỗi nào đốt? Bệnh do virus cùng tên (CHIKV) gây ra. Virus này lây truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi vằn cái, phổ biến nhất là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Đây cũng là hai loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết và virus Zika.
Quá trình lây truyền
Khi một con muỗi không mang virus đốt một người đang có virus Chikungunya trong máu, muỗi sẽ hút phải virus. Virus sau đó nhân lên trong cơ thể muỗi trong vài ngày và di chuyển đến tuyến nước bọt.
Khi con muỗi này đốt một người khỏe mạnh khác, virus sẽ được truyền vào người đó. Virus tiếp tục nhân lên trong cơ thể người mới bị nhiễm bệnh và đạt nồng độ cao trong máu. Lúc này chúng có thể lây nhiễm sang những con muỗi khác và duy trì chu kỳ lây truyền.
Khả năng lây truyền
Bệnh không lây truyền trực tiếp từ người sang người qua tiếp xúc thông thường, dịch cơ thể hoặc nước bọt. Tuy nhiên, đã có báo cáo về việc nhân viên y tế bị nhiễm virus sau khi tiếp xúc với máu của người bệnh, cho thấy khả năng lây truyền qua đường máu là có thể xảy ra nhưng rất hiếm.
Các yếu tố nguy cơ mắc bệnh Chikungunya
Các yếu tố nguy cơ mắc bệnh bao gồm:
Mặc dù hầu hết bệnh nhân phục hồi hoàn toàn sau khi nhiễm bệnh, nhưng một số trường hợp có thể gặp phải các biến chứng nghiêm trọng.
Các biến chứng của bệnh hiếm gặp nhưng có thể ảnh hưởng đến nhiều hệ thống cơ quan khác nhau trong cơ thể. Bao gồm:
Các nhóm đối tượng sau có nguy cơ cao diễn biến bệnh nặng:
Phụ nữ mang thai mắc Chikungunya không truyền virus cho thai nhi. Tuy nhiên, phụ nữ mang thai gần đến ngày sinh nên tránh đi đến các khu vực có dịch vì virus có thể lây truyền sang em bé trong lúc sinh. Những bệnh nhân có triệu chứng nặng cần phải nhập viện để được theo dõi và điều trị, tránh nguy cơ tổn thương các cơ quan và tử vong. (3)
Chẩn đoán bệnh thường kết hợp giữa chẩn đoán lâm sàng và các xét nghiệm để xác định sự hiện diện của virus hoặc kháng thể trong cơ thể.
Dựa trên các triệu chứng và tiền sử dịch tễ của người bệnh, bác sĩ có thể đặt ra các câu hỏi như:
Bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện xét nghiệm máu để chẩn đoán bệnh. Có hai phương pháp xét nghiệm chính:
Hiện tại, chưa có thuốc đặc trị hay thuốc kháng virus cụ thể nào cho bệnh Chikungunya. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát và giảm nhẹ các triệu chứng của bệnh. Các biện pháp điều trị triệu chứng bao gồm nghỉ ngơi đầy đủ, uống nhiều nước và một số chất lỏng khác để tránh mất nước do sốt. Đối với tình trạng đau khớp kéo dài, thực hiện bài tập vật lý trị liệu nhẹ nhàng có thể giúp cải thiện sự linh hoạt và giảm đau.
Bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc như Paracetamol (acetaminophen) để hạ sốt và giảm đau. Người bệnh tuyệt đối không dùng các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như ibuprofen hoặc aspirin khi chưa có chẩn đoán xác định. Điều này rất quan trọng, đặc biệt trong trường hợp nghi ngờ sốt xuất huyết, vì các thuốc này có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.
Nhìn chung, đa số người bệnh sẽ cảm thấy khỏe hơn trong vòng một tuần kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên. Tuy nhiên, một số ít người có thể gặp phải tình trạng đau khớp kéo dài. Sau khi đã khỏi bệnh, người bệnh sẽ có miễn dịch với virus và gần như không bị tái nhiễm.
Các biện pháp phòng ngừa tập trung vào việc tránh muỗi đốt và kiểm soát môi trường sống.
Những người có nguy cơ mắc bệnh Chikungunya có thể lựa chọn tiêm vaccine. Có hai loại vaccine đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ phê duyệt.
Nếu bạn đang mang thai, đặc biệt là vào giai đoạn cuối thai kỳ, đừng đi du lịch đến bất kỳ nơi nào đang có dịch sốt Chikungunya. Virus này có thể lây truyền sang em bé và gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Hơn nữa, nếu bạn là người lớn tuổi hoặc mắc các bệnh lý như tiểu đường hoặc bệnh tim, sẽ có nguy cơ mắc bệnh nặng cao hơn. Tốt nhất, đừng đi đến những khu vực đang có dịch, nên ở trong nhà.
Bạn hãy duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin và khoáng chất như vitamin C, vitamin E, vitamin A để giúp cơ thể có sức đề kháng tốt. Đồng thời, luyện tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày nhằm tăng cường sức khỏe tổng thể và củng cố hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh. Đặc biệt, nghỉ ngơi và ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi đêm giúp cơ thể phục hồi, tái tạo năng lượng và duy trì hoạt động tối ưu của hệ miễn dịch.
Gần đây, Trung Quốc đã ghi nhận một đợt bùng phát dịch Chikungunya lớn nhất trong lịch sử, chủ yếu tại tỉnh Quảng Đông, đặc biệt là thành phố Phật Sơn. Đợt dịch này được đánh giá là lớn nhất từ trước đến nay tại quốc gia này, với số ca mắc bệnh vượt mốc 8000 trường hợp. Riêng tại thành phố Phật Sơn, nơi chịu ảnh hưởng dịch bệnh nặng nhất đã ghi nhận 2892 ca nhiễm trong tuần từ 27/7/2025 – 2/8/2025.
Đợt dịch bùng phát nhanh chóng, khiến Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Đài Loan (CDC) phải nâng mức cảnh báo du lịch đối với tỉnh Quảng Đông lên cấp độ 2/3. Đài Loan đã ghi nhận ca đầu tiên trong năm 2025, là một phụ nữ trở về từ Phật Sơn. Các trường hợp ngoại nhập tương tự cũng đã được ghi nhận ở Hồng Kông.
Sự gia tăng đột biến của các ca bệnh được cho là do dân số Trung Quốc có mức độ miễn dịch thấp với virus này, cùng với điều kiện môi trường thuận lợi cho muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus sinh sản sau các trận mưa bão lớn. Mặc dù có số ca mắc kỷ lục, các quan chức y tế Trung Quốc cho biết đợt dịch đã được kiểm soát ban đầu, với số ca nhiễm mới có xu hướng giảm. Tất cả các ca bệnh được báo cáo đều ở mức độ nhẹ và không có trường hợp tử vong nào.
Tại Việt Nam – Khu vực có khí hậu nhiệt đới gió mùa, là một trong những quốc gia có nguy cơ cao bùng phát bệnh Chikungunya do sự tồn tại của muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Do đó, Bộ Y tế khuyến cáo người dân nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh và chủ động thực hiện các biện pháp phòng chống là vô cùng cần thiết. Khi có triệu chứng sốt cao đột ngột, nhức đầu, đau cơ, đau khớp, buồn nôn phải đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Bệnh sốt do Chikungunya là một loại virus lây truyền qua vết muỗi đốt, với các triệu chứng đặc trưng sốt cao và đau khớp dữ dội. Mặc dù hầu hết mọi người đều hồi phục trong vòng một tuần, nhưng bệnh có thể gây ra các biến chứng ở những người mắc một số bệnh lý nền nhất định. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, do đó sử dụng thuốc chống côn trùng, dọn dẹp nơi ở, nơi làm việc, đậy kín lu, bể, mặc quần áo dài tay, ngủ màn kể cả ban ngày là cách hiệu quả nhất để phòng dịch, bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.
