Tiền mãn kinh đánh dấu sự thoái hóa của “hệ trục vàng” não bộ – tuyến yên – buồng trứng, làm giảm nồng độ hormone sinh dục, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tâm sinh lý của phụ nữ. Để hiểu rõ nguyên nhân, cách phòng ngừa và cải thiện sẽ giúp bạn chuẩn bị tốt tâm lý, vượt qua giai đoạn này nhẹ nhàng hơn. Hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu bài viết bên dưới sau đây!
Tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp trước khi phụ nữ bước sang mãn kinh, kết thúc thời kỳ sinh sản. Lúc này, hệ trục não bộ – tuyến yên – buồng trứng suy yếu, giảm sản xuất hormone estrogen, progesterone. Sự thay đổi này tác động nghiêm trọng đến các bộ phận của cơ thể, gây ra nhiều triệu chứng về thể chất và tâm lý, ảnh hưởng đến chất lượng sống.
Nguyên nhân tiền mãn kinh chủ yếu do suy giảm nội tiết tố, nhưng di truyền và lối sống thiếu khoa học cũng góp phần làm triệu chứng nặng nề hơn.
Ở độ tuổi 40, hệ trục não bộ – tuyến yên – buồng trứng dần thoái hóa, làm mất cân bằng nội tiết tố, tiêu biểu là estrogen và progesterone. Đây là hai hormone điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và hoạt động của hệ sinh sản. Nồng độ estrogen và progesterone thấp sẽ dẫn đến các triệu chứng tiền mãn kinh như kinh nguyệt không đều, khô âm đạo, suy giảm tình dục, bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, tâm trạng thất thường. (1)
Yếu tố di truyền có liên quan đến thời điểm tiền mãn kinh và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Nếu mẹ, dì, chị em ruột gặp tiền mãn kinh sớm thì bạn cũng có nguy cơ cao trải qua thời kỳ này ở cùng độ tuổi, với biểu hiện tương tự. (2)
Trong thời kỳ tiền mãn kinh, tuyến thượng thận sẽ đảm nhận vai trò sản xuất estrogen do buồng trứng suy giảm chức năng. Tuy nhiên, căng thẳng kéo dài sẽ kích thích tuyến thượng thận ưu tiên tổng hợp cortisol thay vì estrogen. Điều này dẫn đến rối loạn nội tiết tố nghiêm trọng hơn, gia tăng mức độ và tần suất của các triệu chứng tiền mãn kinh như bốc hỏa, mất ngủ, thay đổi tâm trạng.
Lối sống thiếu khoa học như ăn nhiều đồ ngọt, chất béo bão hòa, hút thuốc lá, uống rượu bia; ít vận động, thức khuya gây mất cân bằng nội tiết tố trầm trọng. Điều này khiến các biểu hiện tiền mãn kinh trở nên khó kiểm soát đồng thời làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, tim mạch, cao huyết áp, loãng xương. (3)
Đây là nguyên nhân gây ra tiền mãn kinh ít gặp, do thực hiện một số can thiệp y tế tác động đến buồng trứng, làm giảm sản xuất estrogen, gây tiền mãn kinh sớm hoặc tạm thời. Phổ biến là phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng, xạ trị vùng chậu, hóa trị. Tiền mãn kinh trong những trường hợp này thường diễn ra đột ngột, các triệu chứng dữ dội hơn khiến người bệnh khó thích nghi.
Triệu chứng tiền mãn kinh ở mỗi phụ nữ có thể khác nhau, nhưng nhìn chung đều liên quan đến thay đổi tâm sinh lý.
Nồng độ hormone estrogen và progesterone suy giảm, ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, dẫn đến các biểu hiện: (4)
>>> Xem thêm: Bốc hỏa tiền mãn kinh là gì?
Estrogen hỗ trợ hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh, bao gồm serotonin – hormone thúc đẩy cảm giác vui vẻ, hạnh phúc. Vì vậy khi estrogen giảm, phụ nữ có thể thấy chán nản, lo lắng, cáu kỉnh, nóng giận vô cớ, vui buồn thất thường, tăng nguy cơ trầm cảm.
Tiền mãn kinh thường bắt đầu ở độ tuổi 40, nhưng cũng có thể sớm hơn vào giữa độ tuổi 30, hoặc muộn hơn vào giữa độ tuổi 50. Giai đoạn này kéo dài trung bình 4 đến 8 năm. Đến khi kỳ kinh nguyệt không xảy ra trong 12 tháng, bạn đã kết thúc giai đoạn tiền mãn kinh và chính thức mãn kinh.
>>> Xem thêm: Triệu chứng tiền mãn kinh kéo dài bao lâu? Yếu tố nào ảnh hưởng?
Tiền mãn kinh là giai đoạn tất yếu mà phụ nữ phải trải qua, không thể phòng ngừa. Tuy vậy, một số phương pháp dưới đây có thể giúp kiểm soát các triệu chứng.
Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp cân bằng hormone, giảm viêm, ngăn ngừa loãng xương, tiểu đường, tim mạch trong thời kỳ tiền mãn kinh. Bạn nên ưu tiên các thực phẩm giàu phytoestrogen, protein, axit béo omega-3, canxi, vitamin D, magie.
Phytoestrogen là hợp chất thực vật hoạt động tương tự estrogen, nhờ đó làm dịu các triệu chứng tiền mãn kinh. Thực phẩm giàu phytoestrogen gồm đậu phụ, đậu phộng, hạt lanh, đậu gà, cần tây, cà rốt, khoai tây, lúa mì.
Protein cần thiết để duy trì khối lượng cơ, chẳng hạn như trứng, sữa chua, thịt gà, cá, đậu lăng. Axit béo omega-3 chống viêm, có lợi cho chức năng não, giảm căng thẳng. Cá béo được xem là nguồn cung cấp omega-3 tốt như cá hồi, cá thu, cá trích, cá cơm.
Chất xơ là lựa chọn tốt vì giúp phụ nữ no lâu, kiềm chế cơn thèm ăn, đồng thời ổn định nồng độ cholesterol xấu LDL-c, phòng tránh bệnh tim. Bạn hãy nạp chất xơ từ yến mạch, bánh mì nguyên cám, gạo lứt, táo, bông cải xanh, hạnh nhân, hạt chia.
Canxi và vitamin D rất quan trọng trong việc duy trì sức khỏe xương cho phụ nữ tiền mãn kinh. Thực phẩm nên ăn gồm sữa, sữa chua, cải xoăn, cải xanh, hạt chia, tôm, lòng đỏ trứng, nấm. Ngoài ra, ăn nhiều magie là cách cải thiện chất lượng giấc ngủ tốt, vì vậy hãy tăng cường hạt bí ngô, quả bơ, đậu nành, đậu xanh, đậu Hà Lan, chuối. Nạp đủ 2 đến 2.5 lít nước mỗi ngày để cấp ẩm, hạ nhiệt cho cơ thể.
Bên cạnh đó, phụ nữ tiền mãn kinh cần tránh thực phẩm nhiều chất béo bão hòa, đường, muối; thức uống có cồn hoặc caffeine.
Sự dao động estrogen ở người bệnh tiền mãn kinh khiến quá trình trao đổi chất chậm lại, kích thích sự thèm ăn, tích tụ chất béo gây thừa cân, béo phì. Tình trạng này làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường, cao huyết áp, bệnh tim. Vì vậy, việc duy trì cân nặng và chỉ số khối cơ thể khỏe mạnh (BMI) là rất quan trọng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ số BMI từ 18.5 đến 24.9 là bình thường. Công thức tính BMI là: BMI = (cân nặng)/(chiều cao x chiều cao) (trong đó, chiều cao tính bằng mét, cân nặng tính bằng kg).
Duy trì tinh thần tích cực giúp điều hòa cảm xúc, thúc đẩy thư giãn, giảm nhẹ triệu chứng tiền mãn kinh. Bạn có thể tập thể dục mỗi ngày để giảm căng thẳng như yoga, pilates. Các hoạt động thư giãn như thiền định, hít thở sâu, khiêu vũ, nghe nhạc nhẹ, vẽ tranh, viết nhật ký,… cũng rất hữu ích.
Thường xuyên tâm sự với gia đình, bạn bè là biện pháp tốt để giải tỏa lo âu. Nhưng nếu cần thiết, phụ nữ nên gặp bác sĩ tâm lý để được chẩn đoán, điều trị chuyên sâu, giảm nguy cơ trầm cảm.
Từ tuổi tiền mãn kinh phụ nữ rất dễ mắc các bệnh phụ khoa, đặc biệt là nguy cơ ung thư cổ tử cung và ung thư vú cao hơn. Vì vậy, bạn nên thăm khám sức khỏe định kỳ và chủ động hỏi bác sĩ về việc tầm soát hai loại ung thư này.
Tiền mãn kinh thường được chẩn đoán thông qua độ tuổi, tiền sử kinh nguyệt và các triệu chứng đang gặp phải như bốc hỏa, mất ngủ. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm nồng độ hormone trong máu, giúp xác định dấu hiệu tiền mãn kinh như suy giảm estrogen và progesterone, gia tăng FSH (follicle-stimulating hormone) và LH (luteinizing hormone).
Nếu không được kiểm soát tốt, các triệu chứng tiền mãn kinh sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, tinh thần của phụ nữ, tăng nguy cơ biến chứng.
Một số phương pháp dưới đây có thể hỗ trợ khắc phục:
Liệu pháp thay thế hormone cung cấp estrogen và progesterone để thay thế lượng hormone suy giảm ở phụ nữ tiền mãn kinh, nhằm cân bằng nội tiết tố. Các dạng phổ biến là viên uống, miếng dán, gel, vòng âm đạo. Tùy tình trạng sức khỏe, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng estrogen kết hợp progesterone (cho phụ nữ còn tử cung), estrogen đơn độc (cho phụ nữ đã cắt bỏ tử cung), tibolone hoặc thuốc điều biến thụ thể estrogen chọn lọc SERM.
Lợi ích của liệu pháp này gồm cải thiện chứng bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, rối loạn giấc ngủ, thay đổi tâm trạng, giảm ham muốn tình dục, khô âm đạo. Tuy nhiên, tác dụng phụ thường là buồn nôn, đau đầu, đau tức ngực, đầy hơi, chảy máu âm đạo bất thường, tăng nguy cơ ung thư vú, hình thành cục máu đông.
Một số loại thuốc chống trầm cảm có thể giúp kiểm soát chứng bốc hỏa và thay đổi tâm trạng. Ví dụ, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) như paroxetine (Paxil), citalopram (Celexa), escitalopram (Lexapro); hoặc thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRI) như Venlafaxine (Effexor). Tuy nhiên, tác dụng phụ bao gồm buồn nôn, táo bón, khô miệng, buồn ngủ, đau đầu.
Thuốc điều hòa kinh nguyệt giúp chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ tiền mãn kinh trở nên đều đặn hơn. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần có sự tư vấn, chỉ định của bác sĩ. Các thuốc này bao gồm Progestin, thuốc Estradiol và Progestin.
Những loại thuốc này làm giảm triệu chứng đau bụng trong kỳ kinh nguyệt của phụ nữ tiền mãn kinh. Bạn chỉ nên sử dụng sau khi đã thử các biện pháp tự nhiên như chườm ấm, uống nước gừng nhưng không hiệu quả. Một số thuốc phổ biến như thuốc giảm đau (Paracetamol), thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) (Diclofenac, Ibuprofen, Naproxen), thuốc chống co thắt (Hyoscine, Alverin)
Sử dụng thảo dược cũng là biện pháp kiểm soát tình trạng rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ tiền mãn kinh. Trong y học cổ truyền, một số bài thuốc từ cỏ đinh lăng, ngải cứu, thì là có tác dụng ôn kinh cầm máu, lưu thông khí huyết, giảm đau bụng kinh rất tốt. Cách dùng chỉ đơn giản là dùng khoảng một nắm thảo dược, rửa sạch và sắc lấy nước uống mỗi ngày.
>>> Xem thêm: Phụ nữ tiền mãn kinh nên uống thuốc gì? Tìm hiểu 12 loại thuốc sau
Sự suy giảm hormone trong thời kỳ tiền mãn kinh tác động tiêu cực đến hoạt động của nhiều cơ quan trong cơ thể, làm tăng nguy cơ biến chứng.
Estrogen điều chỉnh quá trình trao đổi chất của xương, thúc đẩy tái tạo xương mới. Ở giai đoạn tiền mãn kinh, nồng độ estrogen thấp dẫn đến loãng xương, khiến xương trở nên xốp, dễ gãy. Bạn có thể bị đau lưng, gù lưng, giảm chiều cao hoặc gãy xương dù chỉ té ngã nhẹ.
Sự dao động estrogen trong giai đoạn tiền mãn kinh cũng liên quan đến bệnh tim mạch, cao huyết áp. Vì estrogen làm tăng nồng độ nitơ oxit (N2O), giúp giãn mạch, thúc đẩy quá trình lưu thông máu, giảm cholesterol xấu LDL-c, hỗ trợ hệ thống dẫn truyền của tim, hạn chế căng thẳng oxy hóa cho tim. Vì vậy, thiếu hụt estrogen khiến phụ nữ có nguy cơ tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
Hơn 40% phụ nữ tiền mãn kinh gặp vấn đề về giấc ngủ. Nguyên nhân chủ yếu do lão hóa, làm giảm sản xuất melatonin – hormone điều hòa chu kỳ ngủ thức. Ngoài ra, mức estrogen thấp cũng khiến bạn bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, thay đổi tâm trạng, dẫn đến khó vào giấc.
Như đã đề cập, thiếu hụt estrogen liên quan đến thừa cân, béo phì. Theo Tổ chức Giấc ngủ (Mỹ), những người thừa cân, béo phì có nguy cơ mất ngủ cao hơn, đồng thời dễ mắc chứng ngưng thở khi ngủ, trào ngược dạ dày, đau nhức xương khớp,… gây thức giấc giữa đêm.
Estrogen đóng nhiều vai trò trong việc điều hòa cảm xúc, gồm bảo vệ dây thần kinh, thúc đẩy sản xuất serotonin và endorphin giúp cải thiện tâm trạng. Vì vậy, sự suy giảm nồng độ estrogen ở phụ nữ tiền mãn kinh có thể gây chán nản, lo âu, hoang mang, căng thẳng kéo dài, thậm chí trầm cảm. Nghiên cứu tổng hợp năm 2024 cho thấy, phụ nữ tiền mãn kinh có khả năng mắc trầm cảm cao hơn 40% so với người bình thường.
Nguy cơ tiểu đường type 2 ở phụ nữ tiền mãn kinh liên quan đến sự thay đổi nội tiết tố. Ví dụ, estrogen giúp bạn nhạy cảm với insulin, nếu thiếu hụt có thể gây kháng insulin, khiến glucose không được vận chuyển tốt vào tế bào, dẫn đến tăng đường huyết. Estrogen cũng kiểm soát cortisol. Khi estrogen giảm, cortisol tăng khiến bạn giảm cảm giác no, thôi thúc sự thèm ăn, đặc biệt là đồ ngọt. Điều này làm tăng nguy cơ rối loạn đường huyết và kháng insulin.
Hormone kích thích tuyến giáp TSH và hormone tuyến giáp T3, T4 cũng giảm trong giai đoạn tiền mãn kinh. Đây là những hormone điều chỉnh quá trình trao đổi chất, hỗ trợ chuyển hóa thức ăn thành năng lượng. Nếu chức năng này suy yếu sẽ ảnh hưởng đến khả năng kháng insulin của cơ thể, dễ khởi phát tiểu đường type 2.
Estrogen giúp duy trì sự săn chắc của các cơ xung quanh bàng quang và vùng chậu. Ở phụ nữ tiền mãn kinh, nồng độ estrogen thấp khiến mô niệu đạo, âm đạo mỏng đi, đồng thời cơ sàn chậu cũng giãn ra do lão hóa. Hệ quả là bàng quang và niệu đạo suy yếu, khiến bạn tiểu không tự chủ, thường xuyên rỉ nước tiểu khi ho, hắt hơi, tiểu đêm nhiều. (5)
Không những thế, estrogen còn thúc đẩy tế bào bàng quang và âm đạo tiết chất kháng khuẩn, tăng cường hệ miễn dịch, ngăn ngừa viêm nhiễm. Do đó, khi mức hormone này giảm, khả năng chống vi khuẩn của cơ thể kém hơn, tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.
Trước khi can thiệp bằng liệu pháp hormone, phụ nữ tiền mãn kinh nên ưu tiên các biện pháp tại chỗ. Bao gồm chế độ dinh dưỡng và lối sống khoa học.
Bạn hãy tăng cường những thực phẩm cung cấp phytoestrogen, chất xơ, canxi, vitamin D, axit béo omega-3. Vì chúng có thể giúp điều hòa nội tiết tố, chống viêm, giảm nguy cơ loãng xương, tiểu đường, bệnh tim và các triệu chứng tiền mãn kinh.
Nhóm thực phẩm nên bổ sung là rau lá xanh (rau chân vịt, cải xoăn, cải rổ, cải thìa, bông cải xanh), protein nạc (ức gà, cá ngừ, thịt heo nạc, thịt bò nạc), các loại hạt (hạt chia, hạt lanh, hạt điều, hạt óc chó), các loại đậu (đậu que, đậu Hà Lan, đậu nành), ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch, kiều mạch, hạt kê), cá béo (cá hồi, cá thu, cá cơm, cá trích), sữa và chế phẩm từ sữa (như sữa chua).
Điều chỉnh lối sống khoa học để thúc đẩy tinh thần thư giãn, kiểm soát tốt các triệu chứng tiền mãn kinh. Bạn hãy dành thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn, tránh thức khuya quá 11 giờ và nên ngủ đủ 7 đến 8 tiếng. Phụ nữ cũng nên trải nghiệm những hoạt động mang lại niềm vui cho bản thân, ví dụ giao lưu với hội nhóm có cùng sở thích, dành thời gian ngoài trời nhiều hơn, tham gia lớp học ngoại khóa để duy trì tinh thần tích cực.
Bên cạnh đó, duy trì tập thể dục mỗi ngày cũng rất quan trọng. Vì từ tuổi 30 trở đi, cơ thể phụ nữ bắt đầu mất khoảng 3% đến 5% khối lượng cơ trên mỗi thập kỷ. Điều này dẫn đến giảm sức mạnh cơ bắp và khả năng nâng đỡ xương khớp. Vì vậy, phụ nữ tiền mãn kinh nên vận động khoảng 30 phút mỗi ngày bằng các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, đạp xe, bơi lội.
Qua nhiều nghiên cứu, các nhà khoa học đã tìm ra chiết xuất thiên nhiên có tác dụng cải thiện sinh lý nữ, tiêu biểu là Lepidium Meyenii. Tinh chất này chứa các sterols quý, tăng cường hoạt động hệ trục não bộ – tuyến yên – buồng trứng, ổn định estrogen và progesterone. Nhờ đó, các vấn đề tiền mãn kinh như bốc hỏa, khô âm đạo, mất ngủ, cáu gắt được cải thiện đáng kể đồng thời ngăn ngừa lão hóa, giảm cholesterol, ổn định huyết áp.
Do suy giảm nồng độ estrogen, phụ nữ tiền mãn kinh có nguy cơ cao mắc các bệnh lý phụ khoa, bao gồm bệnh về tuyến vú, tử cung. Để phòng ngừa, bên cạnh việc duy trì lối sống khoa học và sinh hoạt tình dục điều độ, bạn cần chủ động thăm khám định kỳ và tầm soát một số loại ung thư phụ khoa.
Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh triển khai các gói tầm soát ung thư cổ tử cung, ung thư vú chuyên nghiệp, hiệu quả cao. Cụ thể, gói tầm soát ung thư cổ tử cung gồm thăm khám, xét nghiệm HPV genotype Real-time PCR, xét nghiệm tế bào học bằng phương pháp Thinprep/Liqui-prep. Gói tầm soát ung thư vú gồm thăm khám, siêu âm Doppler tuyến vú, chụp nhũ ảnh (với phụ nữ trên 40 tuổi).
Bạn sẽ được thăm khám trực tiếp với đội ngũ bác sĩ đầu ngành giỏi chuyên môn, nhiều năm kinh nghiệm. Bên cạnh đó, hệ thống trang thiết bị y tế được đầu tư hiện đại, nhập khẩu từ châu Âu như máy chụp nhũ ảnh 3D Hologic (Mỹ), hệ thống chụp nhũ ảnh 3D tiên tiến Mammomat (Đức), hệ thống cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix (Đức), máy siêu âm Doppler… giúp trả kết quả chính xác, nhanh chóng.
Như đã nhắc đến, loãng xương là một trong những biến chứng thường gặp của tiền mãn kinh. Tuy nhiên, bạn có thể phòng ngừa tình trạng này bằng cách nạp đủ canxi, vitamin D, protein từ chế độ ăn uống, gồm sữa ít béo, rau lá xanh, cá; Kết hợp vận động đều đặn như chạy bộ, khiêu vũ, chơi cầu lông. Ngoài ra, phụ nữ tiền mãn kinh nên bỏ hút thuốc vì nicotin ức chế tế bào tạo xương, đồng thời kiêng rượu bia do cản trở sự hấp thụ canxi và vitamin D của cơ thể.
Ngoài bệnh tiền mãn kinh là gì, còn nhiều thắc mắc khác vấn đề về tiền mãn kinh được phụ nữ quan tâm.
Tiền mãn kinh không thể rút ngắn hay trì hoãn, đây là một quá trình sinh hoá tự nhiên, tất yếu trong cuộc đời người phụ nữ. Tuy vậy, xây dựng chế độ dinh dưỡng, lối sống khoa học và chủ động bổ sung các sản phẩm hỗ trợ từ sớm sẽ giúp giảm nhẹ các triệu chứng khi tiền mãn kinh xảy ra.
Trong giai đoạn tiền mãn kinh, triệu chứng lâu nhất thường là kinh nguyệt không đều. Đây là dấu hiệu xuất hiện đầu tiên và kéo dài đến cuối cùng, trước một năm khi phụ nữ chính thức mãn kinh. Trong khi đó, các vấn đề khác như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, thay đổi tâm trạng có thể đến rồi đi, không đều đặn.
Bốc hỏa không kéo dài suốt đời. Tình trạng này chủ yếu xảy ra trong thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh, kéo dài trung bình 4 đến 7 năm. Tuy nhiên, một số người vẫn có thể bốc hỏa trong giai đoạn hậu mãn kinh do nồng độ estrogen thấp.
Tiền mãn kinh là quá trình tự nhiên không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, có chế độ dinh dưỡng, lối sống khoa học từ sớm có thể giúp bạn đón nhận giai đoạn này tích cực hơn, thích nghi tốt với các triệu chứng, nâng cao chất lượng sống. Trong giai đoạn tiền mãn kinh, nhiều bệnh lý phụ khoa có thể xảy ra do hoạt động của buồng trứng suy giảm, phụ nữ nên chủ động thăm khám sức khỏe định kỳ và thực hiện tầm soát ung thư cổ tử cung, ung thư vú, đặc biệt là những người có yếu tố nguy cơ cao.
