Uống thuốc trầm cảm bị tăng cân: Nguyên nhân và cách xử lý

Một nghiên cứu trên 294.719 người dùng thuốc chống trầm cảm cho thấy, 11,2% trong số đó đã tăng ít nhất 5% trọng lượng cơ thể vào năm đầu tiên và nguy cơ tăng liên tục trong 6 năm. Vì sao uống thuốc trầm cảm bị tăng cân? Hãy cùng theo dõi bài viết của ECO Pharma để hiểu rõ vấn đề này.

Thuốc trầm cảm là gì?

Thuốc trầm cảm là thuốc theo toa giúp kiểm soát các triệu chứng trầm cảm như cảm giác “trống rỗng”, khó chịu, mất năng lượng và không hứng thú với các hoạt động thường ngày.

Vào những năm 1950, người ta phát hiện thuốc hạ huyết áp reserpin khiến bệnh trầm cảm ở một số người nặng hơn do làm giảm nồng độ serotonin và catecholamine. Phát hiện này chỉ ra mối liên kết giữa các chất dẫn truyền thần kinh và chứng trầm cảm. Hấu hết các loại thuốc chống trầm cảm đều làm tăng chất dẫn truyền thần kinh monoamine trong não (serotonin, dopamine, norepinephrine) giúp điều chỉnh tâm trạng, cảm xúc và hành vi. Ở người bị trầm cảm, lượng các chất này thường thấp. Thuốc chống trầm cảm ngăn chặn quá trình tái hấp thu của một hoặc nhiều chất này. (1)

Mặc dù bệnh trầm cảm không do mất cân bằng các chất hóa học trong não nhưng chúng vẫn hỗ trợ làm giảm triệu chứng của bệnh. Có nhiều loại thuốc chống trầm cảm chính, mỗi loại hoạt động khác nhau, bao gồm:

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)
• Thuốc ức chế tái hấp thụ serotonin và norepinephrine (SNRI)
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA)
• Thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOIs)
• Thuốc chống trầm cảm không điển hình

Vì sao uống thuốc trầm cảm bị tăng cân?

Tăng cân là một tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm. Đây là loại thuốc kê đơn phổ biến thứ ba ở Mỹ, có 11% người từ 12 tuổi trở lên dùng thuốc này và khoảng 25% số đó bị tăng cân.

Trả lời cho việc uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, các chuyên gia chưa hiểu rõ lý do vì sao thuốc chống trầm cảm gây tăng cân, nhưng giả thiết cho rằng thuốc ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất và cơn đói. Thuốc chống trầm cảm ảnh hưởng đến serotonin, chất dẫn truyền thần kinh điều chỉnh sự lo lắng, thèm ăn và tâm trạng, làm người bệnh muốn ăn thực phẩm giàu carbohydrate như bánh mì, mì ống và đồ ngọt.

Khi trầm cảm, cơn thèm ăn của mỗi người bị ảnh hưởng khác nhau, có người thấy đói hơn, một số khác lại không muốn ăn gì. Khi thuốc chống trầm cảm phát huy tác dụng, sự thèm ăn trở lại dễ gây tăng cân.

Ngoài ra, trầm cảm làm người bệnh mệt mỏi và lười vận động, thiếu hoạt động thể chất cũng gây tăng cân. Một số thuốc chống trầm cảm còn làm chậm quá trình trao đổi chất, khiến việc giảm cân hoặc duy trì cân nặng gặp khó khăn. Một số khác gây tích nước dẫn đến tăng cân. (2)

Thuốc trầm cảm gây tăng cân ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?

Một số thuốc chống trầm cảm là SSRI như fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil), sertraline (Zoloft) và citalopram (Celexa) gây tăng cân, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống theo nhiều cách:

• Sức khỏe thể chất: Tăng cân, đặc biệt ở vùng bụng khiến nguy cơ mắc bệnh mãn tính như tim mạch, tiểu đường loại 2 và cao huyết áp gia tăng. Các thuốc này còn gây áp lực lên khớp và cơ bắp dẫn đến đau nhức và khó khăn trong đi lại, leo cầu thang cũng như các hoạt động thể chất khác.
• Sức khỏe tâm thần: Tăng cân khiến người bệnh tự ti về ngoại hình, ảnh hưởng đến lòng tự trọng. Khi lo lắng về việc tăng cân cũng làm các triệu chứng trầm cảm và lo âu nặng hơn. Một số người có nguy cơ bị rối loạn ăn uống như chán ăn hoặc ăn uống quá mức.
• Chất lượng cuộc sống: Người bệnh có xu hướng tránh các hoạt động xã hội vì lo lắng về ngoại hình. Tăng cân làm cơ thể mệt mỏi và thiếu năng lượng, ảnh hưởng đến khả năng làm việc và tham gia các hoạt động yêu thích. (3)

Khi nào thì nên sử dụng thuốc trầm cảm?

Bên cạnh uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, loại thuốc kê đơn này dùng để điều trị rối loạn trầm cảm nặng, rối loạn lo âu, đau mãn tính và một số chứng nghiện khác, cụ thể:

• Rối loạn trầm cảm nặng: Hướng dẫn năm 2022 của Viện Y tế và Chăm sóc Quốc gia Vương quốc Anh (NICE) khuyên không nên dùng thuốc chống trầm cảm thường xuyên để điều trị trầm cảm nhẹ, trừ khi người bệnh muốn. Vì thuốc được khuyến nghị cho người có tiền sử trầm cảm vừa hoặc nặng, bị trầm cảm kéo dài, bị trầm cảm từ trung bình đến nặng dùng thuốc điều trị lần đầu và bị trầm cảm nhẹ kéo dài sau khi điều trị các biện pháp khác (phương pháp điều trị bậc hai).
• Rối loạn lo âu: Fluvoxamine hiệu quả trong điều trị nhiều rối loạn lo âu ở trẻ em và thanh thiếu niên. Fluoxetine, sertraline và paroxetine cũng giúp kiểm soát các dạng lo âu khác nhau.
• Rối loạn lo âu lan tỏa: Thuốc chống trầm cảm giúp giảm lo âu từ mức độ vừa phải đến nặng, NICE khuyến nghị dùng cho chứng rối loạn lo âu lan tỏa khi các biện pháp thông thường không hiệu quả.
• Rối loạn lo âu xã hội: Paroxetine, sertraline và fluvoxamine được dùng để điều trị rối loạn lo âu xã hội, được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) chấp thuận.
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế: SSRI là phương pháp điều trị bậc hai cho rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở người trưởng thành và là giải pháp điều trị bậc một cho người bị suy giảm chức năng vừa hoặc nặng. Thuốc này cũng dùng để điều trị cho trẻ em bị trầm cảm nhưng cần theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm.
• Rối loạn căng thẳng sau chấn thương: Paroxetine và sertraline được FDA chấp thuận để điều trị bệnh này.
• Rối loạn hoảng sợ: SSRI và SNRI thường dùng điều trị rối loạn hoảng sợ. Các loại thuốc như paroxetine, sertraline và fluoxetine đã được FDA chấp thuận. Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA) như clomipramine và imipramine cũng có hiệu quả.
• Rối loạn ăn uống: Thuốc chống trầm cảm như fluoxetine được khuyến nghị cho chứng cuồng ăn và rối loạn ăn uống. SSRI giúp giảm hành vi ăn uống vô độ trong thời gian ngắn nhưng không giúp giảm cân.
• Đau mãn tính: Đau cơ xơ hóa: Thuốc chống trầm cảm như TCA, SSRI và SNRI có tác dụng tích cực với người bị đau cơ xơ hóa, giúp giảm đau và cải thiện giấc ngủ; Đau thần kinh: Thuốc chống trầm cảm duloxetine hiệu quả trong việc điều trị đau thần kinh do tiểu đường.

Ngoài ra, thuốc chống trầm cảm còn hữu ích trong việc điều trị bệnh trầm cảm kèm theo nghiện rượu, giúp cai thuốc lá, kiểm soát triệu chứng của chứng ngủ rũ và giảm đau ở bệnh viêm khớp dạng thấp.

Chú ý lựa chọn thuốc trầm cảm phù hợp với bản thân

Lựa chọn thuốc phù hợp giúp việc điều trị hiệu quả và hạn chế tác dụng phụ như uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, bạn cần lưu ý những điều sau:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ để họ đánh giá tình trạng bệnh lý, xác định loại thuốc và liều lượng phù hợp. Người bệnh cần cung cấp đầy đủ thông tin về tiền sử bệnh, các loại thuốc đang sử dụng, dị ứng, thói quen sinh hoạt… để bác sĩ chẩn đoán và tư vấn chính xác.
• Cân nhắc các yếu tố sau:
  • Bệnh lý: Mỗi loại thuốc chống trầm cảm hiệu quả cho từng loại bệnh khác nhau. Ví dụ, SSRI thường dùng cho trầm cảm, lo âu, trong khi SNRI hiệu quả hơn trong điều trị đau thần kinh.
  • Mức độ nghiêm trọng: Liều lượng thuốc sẽ được điều chỉnh dựa trên mức độ nghiêm trọng của bệnh.
  • Tính dung nạp thuốc: Mỗi người phản ứng khác nhau với các loại thuốc, có thể gặp tác dụng phụ với loại này nhưng lại dung nạp tốt với loại khác.
  • Tương tác thuốc: Thuốc chống trầm cảm có thể tương tác với các loại thuốc khác, gây ra tác dụng phụ nguy hiểm. Thông báo ngay cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng.
  • Lối sống: Một số thuốc có thể ảnh hưởng đến nhận thức và sự tỉnh táo làm ảnh hưởng đến khả năng lái xe, vận hành máy móc và làm các công việc khác. Do đó, hãy nói rõ với bác sĩ về công việc đang làm trước khi họ kê thuốc trầm cảm cho bạn.
• Bắt đầu từ liều lượng thấp để giảm nguy cơ tác dụng phụ và điều chỉnh dần dựa trên hiệu quả và khả năng dung nạp.
• Kiên trì sử dụng thuốc một thời gian theo hướng dẫn của bác sĩ, ngay cả khi chưa cảm thấy hiệu quả ngay. Hầu hết các loại thuốc cần ít nhất 4 – 6 tuần mới thấy có sự cải thiện.
• Thuốc chống trầm cảm có thể gây tác dụng phụ như buồn nôn, khô miệng, mất ngủ, buồn ngủ, tăng cân, giảm ham muốn tình dục. Nếu gặp tác dụng phụ, báo cáo cho bác sĩ để được tư vấn cách xử lý.
• Không tự ý ngưng thuốc đột ngột có thể dẫn đến triệu chứng cai nghiện và tăng nguy cơ tái phát bệnh và có nhiều tác dụng phụ khi ngưng thuốc chống trầm cảm. Tốt hơn hết nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Kết hợp với liệu pháp tâm lý để người bệnh hiểu rõ hơn về bản thân, kiểm soát cảm xúc và hành vi, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Một số cách giảm trầm cảm không cần dùng thuốc

Bên cạnh uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, bạn có thể áp dụng các cách sau để cải thiện tình trạng bệnh:

1. Thực hiện tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là việc người bệnh trao đổi về tình trạng của mình, các vấn đề liên quan với bác sĩ tâm lý. Vì thuốc trầm cảm gây tăng cân nên áp dụng các phương pháp trị liệu tâm lý bao gồm liệu pháp nhận thức hành vi và trị liệu giữa các cá nhân để trị bệnh. Chuyên gia tâm lý có thể đề xuất các liệu pháp khác, giúp người bệnh:

• Điều chỉnh theo khủng hoảng hoặc khó khăn hiện tại.
• Thay thế hành vi tiêu cực bằng những điều tích cực.
• Cải thiện mối quan hệ và tương tác với mọi người.
• Tìm cách đối phó và giải quyết vấn đề hiệu quả hơn.
• Xác định và thay đổi các vấn đề, hành vi góp phần gây trầm cảm.
• Kiểm soát cảm xúc và cuộc sống, giảm bớt triệu chứng trầm cảm như tuyệt vọng và tức giận.
• Học cách đặt mục tiêu thực tế cho cuộc sống.
• Tăng khả năng chịu đựng và chấp nhận đau khổ bằng cách nhìn nhận tích cực.

2. Chú ý chế độ ăn uống đầy đủ

Nghiên cứu cho thấy ăn nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và thịt nạc có thể cải thiện tâm trạng và giảm triệu chứng trầm cảm. Ngược lại, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt và đồ uống có cồn làm chứng trầm cảm nặng hơn.

Bạn nên bổ sung các nhóm chất dinh dưỡng sau vào chế độ ăn uống:

• Vitamin B từ thịt, cá, trứng, sữa, ngũ cốc nguyên hạt, rau lá xanh,… giúp điều chỉnh tâm trạng và giảm lo lắng.
• Axit béo omega-3 có trong cá hồi, cá thu, cá trích, hạt chia, quả óc chó… giúp cải thiện tâm trạng và giảm triệu chứng trầm cảm.
• Magie từ chuối, hạnh nhân, sô cô la đen, rau chân vịt,… là khoáng chất này giúp giảm căng thẳng và lo lắng.

Ngoài uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, thảo dược Lepidium Meyenii chứa nhiều sterol quý, giúp hệ trục Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng hoạt động tốt. Thảo dược này cân chỉnh bộ 3 nội tiết tố Estrogen, Progesterone và Testosterone, đáp ứng đúng và đủ nhu cầu của cơ thể, từ đó nâng cao sức khỏe, sắc đẹp và hỗ trợ nữ giới cải thiện bệnh trầm cảm.

3. Cần giữ tâm lý thoải mái, lạc quan

Người bị trầm cảm thường lo lắng, suy nghĩ tiêu cực, ảnh hưởng đến khả năng hồi phục và dễ bị cảm xúc tiêu cực chi phối. Để hạn chế uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, kiểm soát lo lắng và giảm suy nghĩ tiêu cực, người bệnh hãy:

• Viết ra điều lo lắng, xem xét từng mối quan tâm, đánh giá tính thực tế, tiêu cực của chúng, tìm cách giải thích và giải pháp tích cực thay thế.
• Hạn chế tập trung vào những điều không thể thay đổi.
• Tập trung vào hiện tại, chấp nhận suy nghĩ mà không phản ứng thái quá, tiêu cực.
• Viết ra vấn đề, tìm giải pháp, ghi lại ưu và nhược điểm của từng lựa chọn và chọn phương án tốt nhất. Sau cùng, đánh giá hiệu quả của từng giải pháp khi giải quyết vấn đề.
• Tránh đưa ra quyết định quan trọng về cuộc đời trong thời điểm này.

Việc khắc phục lo âu và giữ tâm lý thoải mái, lạc quan giúp bạn đối phó tốt hơn với các triệu chứng trầm cảm. Bạn có thể thực hiện các biện pháp như dành thời gian cho những người thân yêu, tham gia các hoạt động xã hội, nghe nhạc nhẹ, đọc sách, tập luyện thể thao.

4. Tâm sự chia sẻ với mọi người

Bên cạnh uống thuốc trầm cảm bị tăng cân, việc chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ với người khác sẽ giúp giảm cảm giác cô đơn, được thấu hiểu và hỗ trợ tinh thần. Chia sẻ giúp người khác hiểu bạn hơn và đưa ra lời khuyên hữu ích. Mặt khác, việc kìm nén cảm xúc khiến người bệnh nặng nề và mệt mỏi, chia sẻ giúp giải tỏa gánh nặng và  nhẹ nhõm hơn. Việc này cũng làm giảm bớt kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người trầm cảm.

Có thể chia sẻ với bạn bè, gia đình, chuyên gia tâm lý để họ lắng nghe và hỗ trợ. Hãy chọn người mà bản thân tin tưởng và cảm thấy thoải mái khi nói chuyện. Không cần chia sẻ tất cả mọi thứ cùng một lúc, chỉ nói khi bạn cảm thấy thoải mái.

5. Cần sự giúp đỡ của gia đình

Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh trầm cảm, giúp họ thấy được yêu thương, quan tâm, hỗ trợ, không đơn độc trong cuộc chiến chống lại trầm cảm; giúp đỡ người bệnh trong việc thực hiện các biện pháp điều trị trầm cảm; hỗ trợ giải quyết các vấn đề thực tế như công việc, nhà cửa và tài chính.

Bạn nên chọn thời điểm và địa điểm thích hợp để chia sẻ. Bắt đầu bằng cách giải thích về bệnh trầm cảm và những gì bạn đang trải qua. Hãy cho họ biết bạn cần gì từ họ và cảm ơn họ vì đã hỗ trợ.

6. Thăm khám bác sĩ để được tư vấn kỹ hơn

Hãy thăm khám định kỳ và đúng lịch tái khám để bác sĩ đánh giá tình trạng bệnh và lên kế hoạch điều trị phù hợp, bao gồm thuốc chống trầm cảm, liệu pháp tâm lý và thay đổi lối sống. Bác sĩ sẽ theo dõi tiến trình điều trị của người bệnh và điều chỉnh kế hoạch nếu cần thiết. Họ cũng sẽ cung cấp thông tin về bệnh trầm cảm và cách tự chăm sóc bản thân.

Tóm lại, uống thuốc trầm cảm bị tăng cân là vấn đề mà nhiều người thường gặp, việc này vẫn có thể khắc phục bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống, thực hiện tâm lý trị liệu, duy trì lối sống lành mạnh, thảo luận với bác sĩ để tìm ra phương pháp điều trị phù hợp, để kiểm soát cân nặng và cải thiện sức khỏe tinh thần.