Mất ngủ theo y học cổ truyền (YHCT) cho thấy cơ thể đang mất cân bằng âm dương, khí huyết và tạng phủ. Khác với Tây y tập trung điều trị triệu chứng, Đông y đi sâu điều chỉnh căn nguyên, phục hồi sự cân bằng nội tại. Cùng ECO Pharma khám phá nguyên nhân và các phương pháp điều trị mất ngủ theo Đông y đã được đúc kết lâu đời qua bài viết sau.
Trong Đông y, mất ngủ được xem là hệ quả của sự mất cân bằng nội tại giữa các yếu tố như khí, huyết, âm, dương, đồng thời phản ánh những rối loạn chức năng tạng phủ như tâm, tỳ, can, thận, đởm. Khác với Tây y, chủ yếu tập trung vào tác động tâm lý, thần kinh, môi trường, Đông y lý giải mất ngủ dựa trên học thuyết âm dương và ngũ hành tạng phủ.
Theo đó khí huyết lưu thông, âm dương điều hòa thì giấc ngủ sẽ được yên ổn. Ngược lại nếu dương khí quá vượng, âm huyết hư tổn, thần trí không yên sẽ gây khó ngủ, ngủ chập chờn hay tỉnh giấc, mộng mị nhiều. Tình trạng này phản ánh sự mất cân bằng bên trong cơ thể, cần được điều chỉnh bằng liệu pháp toàn diện như dưỡng tâm, điều hòa khí huyết, bồi bổ tạng phủ và phục hồi âm dương.
Tùy thuộc vào thể bệnh cụ thể, Đông y phân loại mất ngủ thành nhiều nguyên nhân khác nhau. Cụ thể:
Khi bạn suy nghĩ quá mức, làm việc trí óc liên tục hoặc ăn uống thiếu khoa học, tỳ (lá lách) sẽ bị tổn thương. Tỳ yếu không sinh đủ huyết để nuôi tâm làm cho tinh thần không yên gây khó ngủ.
Người mắc thể bệnh này thường khó ngủ, hay tỉnh giấc, giấc ngủ không sâu. Kèm theo đó là các dấu hiệu như ăn không ngon, bụng đầy hơi, tiêu phân lỏng, người mệt, tay chân yếu, da nhợt nhạt, hay quên.
Khi cơ thể thiếu âm dịch (tức là các chất lỏng cần thiết như huyết, tân dịch), dương khí không được kiểm soát sẽ “bốc hỏa” gây nóng trong và rối loạn giấc ngủ.
Người bệnh thường trằn trọc, dễ tỉnh giữa đêm. Kèm theo cảm giác nóng trong, lòng bàn tay bàn chân ấm ran, khô miệng, lưỡi đỏ. Ngoài ra còn có thể hồi hộp, dễ nổi cáu, đau lưng, mỏi gối, tiểu vàng.
Cú sốc tâm lý, sợ hãi kéo dài hoặc áp lực tinh thần lớn sẽ ảnh hưởng đến cả tâm và đởm (dịch mật tiết ra từ túi mật). Khi đởm suy yếu, người bệnh mất dũng khí, dễ lo âu, ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ.
Dấu hiệu thường gặp ở người bị thể tâm đởm khí hư gồm ngủ chập chờn, hay giật mình, tim đập nhanh, mơ thấy ác mộng. Người bệnh cũng có thể thấy bồn chồn, lo lắng vô cớ, hay thở dài, thiếu tự tin.
Những người hay tức giận, áp lực kéo dài không được giải tỏa khiến gan bị ứ trệ. Lâu ngày sẽ sinh nhiệt (gọi là can hỏa), ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Lúc này người bệnh thường có biểu hiện mất ngủ kéo dài, ngủ không sâu, dễ mơ sảng, cảm xúc thất thường, hay bực bội. Đi kèm là đau đầu, chóng mặt, miệng khô đắng, tức ngực, ù tai.
Khi chức năng tiêu hóa kém, ăn nhiều đồ cay nóng, dầu mỡ, cơ thể sản sinh đàm và nhiệt. Đàm nhiệt kết hợp, ảnh hưởng đến tâm thần gây mất ngủ.
Người bệnh thường thấy ngực nặng nề, khó chịu, ngủ không yên, hay mộng mị. Có thể đi kèm buồn nôn, miệng đắng, đầu nặng, lưỡi dày rêu vàng.
Theo Đông Y, mất ngủ không đơn thuần là biểu hiện của rối loạn thần kinh mà là kết quả của rối loạn khí, huyết, âm dương và tạng phủ. Vì vậy điều trị mất ngủ theo YHCT cần hướng đến khôi phục sự hài hòa bên trong cơ thể thông qua các biện pháp tổng thể.
Đông y đã dùng dược liệu tự nhiên để điều trị mất ngủ suốt hơn 2.000 năm. Nhiều loại thảo dược như toan táo nhân, phục linh, cam thảo, thiên môn đông cũng được các nghiên cứu ngày nay khám phá là có khả năng:(1)
Một số bài thuốc y học cổ truyền chữa mất ngủ, tùy theo thể bệnh:
Đây là bài thuốc dành cho người mất ngủ do tâm hỏa vượng, thận dương suy, có biểu hiện trằn trọc, đầu nóng, người lạnh, khó vào giấc ngủ.
Các vị thuốc gồm: Hoàng liên 5 gram, nhục quế 3 gram, nhân sâm 10 gram, thục địa 16 gram, bạch truật 15 gram, sơn thù du 12 gram.
Sắc mỗi ngày 1 thang, chia làm 2 lần uống sau ăn khoảng 30 phút. Duy trì liên tục 7 – 10 ngày để đánh giá đáp ứng.
Bài thuốc này phù hợp với người mất ngủ do can huyết hư, thận âm kém, thường gặp ở người ưu phiền, cơ thể khô khóc, ngủ không sâu.
Các vị thuốc gồm: Thục địa 16 gram, đương quy 12 gram, bạch thược 12 gram, huyền sâm 10 gram, sài hồ 6 gram và xương bồ 4 gram.
Dùng 1 thang sắc uống vào buổi tối trước khi ngủ 1 giờ, liên tục trong 7 – 10 ngày để cải thiện giấc ngủ.
Dành cho người khó ngủ do tâm lý bất an, hay sợ hãi, tim đập nhanh, dễ giật mình, thường là biểu hiện của tâm đởm khí hư trong mất ngủ theo y học cổ truyền.
Các vị thuốc gồm: Bạch thược 15 gram, viễn chí 6 gram và táo nhân 16 gram.
Sắc uống vào buổi chiều tối, nên dùng liên tục trong khoảng 2 tuần để ổn định thần chí và cải thiện giấc ngủ.
Áp dụng cho trường hợp mất ngủ theo y học cổ truyền do phong tà xâm nhập, làm rối loạn đởm khí, gây trằn trọc, tai ù, lo lắng, sợ hãi về đêm.
Các vị thuốc gồm: Sài hồ 6 gram, xuyên khung 6 gram, mạch môn 10 gram, trúc nhự 6 gram, sa sâm 6 gram, trần bì 5 gram, cam thảo 4 gram, đương quy 12 gram, ô mai 1 quả, úc lý nhân 5 gram và bạch giới tử 6 gram.
Sắc mỗi ngày 1 thang, chia 2 lần uống sáng – tối sau bữa ăn. Nên duy trì uống liên tục 10 – 15 ngày để đạt hiệu quả.
Châm cứu là phương pháp dùng kim mảnh châm vào các huyệt đạo để kích thích dòng khí huyết lưu thông. Theo Đông y, điều này giúp điều hòa tạng phủ, an thần, thư giãn hệ thần kinh và hỗ trợ giấc ngủ.
Châm cứu tác động vào các huyệt liên quan đến kinh tâm, can, tỳ – những cơ quan ảnh hưởng trực tiếp đến tinh thần và giấc ngủ. Một số nghiên cứu hiện đại cho thấy châm cứu giúp tăng nồng độ melatonin và serotonin, từ đó điều hòa nhịp sinh học, giảm lo âu, nâng cao chất lượng giấc ngủ.
Nếu bạn e ngại châm kim, bấm huyệt là lựa chọn thay thế nhẹ nhàng hơn. Bấm huyệt dùng tay tác động lên các huyệt đạo giúp giảm căng thẳng, điều hòa khí huyết và hỗ trợ thư giãn thần kinh. Các huyệt thường bấm là:
Xem thêm: 15 cách chữa mất ngủ bằng Đông y hiệu quả
Bên cạnh dùng thuốc và châm cứu, Đông y nhấn mạnh việc duy trì lối sống cân bằng nhằm ổn định tâm trí, hỗ trợ giấc ngủ tự nhiên. Những biện pháp thường được kết hợp gồm:
Mất ngủ theo y học cổ truyền phản ánh sự rối loạn khí huyết, âm dương trong cơ thể. Phương pháp chữa bệnh Đông y tiếp cận toàn diện, phù hợp với người mất ngủ mãn tính, thể trạng yếu, lo ngại tác dụng phụ của thuốc Tây. Để đạt hiệu quả bền vững, người bệnh nên thăm khám tại cơ sở y học cổ truyền uy tín, kết hợp dùng thảo dược, châm cứu và dưỡng sinh đúng cách.
