Hơn 1/4 số người trưởng thành thường xuyên bị ngủ ngáy. Việc biết được những kiến thức cơ bản về chứng ngáy ngủ, bao gồm nguyên nhân gây ra, khi nào thì ngáy nguy hiểm và cách điều trị có thể giúp người bệnh tránh được các nguy cơ tiềm ẩn để bảo vệ sức khỏe. Cùng ECO Pharma tìm hiểu về hiện tượng ngủ ngáy trong bài viết sau.
Ngáy là tiếng khò khè phát ra từ mũi và họng trong khi ngủ. Nhiều người cho rằng đó là dấu hiệu ngủ ngon giấc nhưng thực tế có thể là biểu hiện của giấc ngủ bị gián đoạn do chứng ngủ ngáy gây ra. Chứng ngủ ngáy là một loại rối loạn hô hấp trong khi ngủ (SDB) phức tạp, nhưng hai phân loại được biết đến phổ biến nhất là ngáy ngủ nguyên phát (ngáy ngủ đơn thuần) và ngáy ngủ do tắc nghẽn đường thở (hội chứng ngưng thở khi ngủ – OSA).
Ngáy ngủ nguyên phát xảy ra hơn 3 đêm mỗi tuần thường không được xem là vấn đề sức khỏe và không liên quan đến bất kỳ bệnh lý nào. Trong khi đó hội chứng ngưng thở khi ngủ thường liên quan đến béo phì, amidan phì đại, các cấu trúc hầu họng bất thường do bẩm sinh hoặc lão hóa; Và gây ra những ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng vì mỗi đêm bị ngưng thở trung bình hơn 5 lần, mỗi lần ít nhất 10 giây.
Nhìn chung ngáy ngủ là một hiện tượng rất phổ biến với ít nhất 30% dân số trưởng thành và khoảng 6% trẻ em mắc phải. Tình trạng này có xu hướng tăng theo tuổi tác, ảnh hưởng đến hơn 50% dân số trên 60 tuổi (60% ở nam và 40% ở nữ); trong đó hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn và hội chứng kháng lực đường hô hấp trên là nghiêm trọng nhất vì làm tăng đáng kể nguy cơ tăng huyết áp động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ não, trầm cảm và rối loạn lo âu.
Người ngáy ngủ thường tạo ra âm thanh rung, rít khi thở gây phiền toái cho người cùng phòng. Ngoài tiếng ngáy ồn ào còn kèm theo các triệu chứng khác như:(1)
Đối với chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn thường có biểu hiện tiếng ngáy to, sau đó là những khoảng lặng khi hơi thở ngừng hẳn và lặp lại nhiều lần trong đêm. Người bệnh bị tỉnh giấc nhiều lần với tiếng khịt mũi hoặc thở hổn hển lớn.
Nhưng ngủ ngáy nguyên phát thì không nghiêm trọng đến mức gây thức giấc hoặc bị người nằm cạnh đánh thức. Nếu có, thức tỉnh chỉ là sự chuyển tiếp ngắn ngủi sang giấc ngủ nhẹ hơn kéo dài dưới 15 giây và thường không được chú ý. Người bệnh cũng ít khi bị buồn ngủ quá mức ban ngày.
Ngủ ngáy do đâu? Theo sinh lý bệnh thì ngủ ngáy là hậu quả của sự rung động do luồng khí của các mô mềm vòm họng, đặc biệt là khẩu cái mềm. Khi ngủ thiếp đi và chuyển từ giấc ngủ nông sang giấc ngủ sâu, các mô mềm vòm họng, lưỡi và cổ họng sẽ giãn ra, rung lên và có thể chặn mất một phần đường thở. Đường thở hẹp lại, luồng khí sẽ càng mạnh làm tăng rung động mô khiến tiếng ngáy to hơn.
Tại sao ngủ ngáy? Các tình trạng sau đây có thể ảnh hưởng đến đường thở và gây ra ngáy ngủ:
Các yếu tố nguy cơ có thể gây ra chứng ngáy ngủ bao gồm:(2)
Ngáy ngủ ngắn hạn có thể là dấu hiệu của các tình trạng tắc nghẽn đường thở tạm thời như cảm cúm, viêm mũi dị ứng. Nhưng ngủ ngáy mãn tính có thể cảnh báo một số bệnh lý nghiêm trọng hơn như béo phì, viêm amidan mãn tính, viêm mũi – xoang mãn tính, hội chứng Pierre Robin hoặc Micrognathia, lệch vách ngăn mũi, lưỡi to, u vòm họng.
Ngáy ngủ nhẹ, thỉnh thoảng thường không đáng lo ngại. Nhưng ngáy ngủ mãn tính như ở chứng ngưng thở khi ngủ có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng do rối loạn giấc ngủ và thiếu oxy liên tục gây căng thẳng cho tim, phổi, não và ảnh hưởng đến hoạt động sinh lý toàn thân.
Một trong những mối nguy cơ nghiêm trọng nhất là:
Ngáy ngủ mãn tính làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, béo phì, huyết áp cao, đột quỵ, nhồi máu cơ tim và các vấn đề tim mạch khác. Não bộ có những chất hóa học có chức năng kích thích hô hấp và những chất này có thể bị suy yếu ở một số người ngáy. Kết quả là nồng độ oxy giảm mạnh khiến cortisone, adrenaline và các hormone khác tăng vọt.
Những hormone này góp phần gây huyết áp cao và rối loạn nhịp tim, đồng thời có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng suy tim dẫn đến các cơn nhồi máu cơ tim, thậm chí đột tử. Ngay cả khi không ngáy những người mắc chứng OSA vẫn bị giảm oxy từ đó có thể gây tổn thương tim.(3)
Ngáy ngủ nguyên phát làm thay đổi cấu trúc não bộ từ đó ảnh hưởng đến nhận thức thần kinh. Trong khi ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn có thể ảnh hưởng đến cấu trúc não bộ thông qua hai cơ chế là thiếu oxy và gián đoạn giấc ngủ. Tổn thương não có thể ảnh hưởng đến một số khía cạnh của nhận thức thần kinh dẫn đến các bệnh lý trầm cảm, suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ.
Những người bị ngủ ngáy nên bổ sung thêm bộ đôi tinh chất hỗ trợ giấc ngủ từ thiên nhiên là Blueberry (chiết xuất việt quất) và Ginkgo Biloba (chiết xuất bạch quả). Chúng giúp chống lại gốc tự do, bảo vệ tế bào thần kinh và mạch máu não, cải thiện giấc ngủ và sức khỏe não bộ; đã được chứng minh có hiệu quả hỗ trợ tốt và an toàn để dùng lâu dài từ tuổi trưởng thành.
Bản thân chứng ngáy ngủ nếu không phải là triệu chứng của một vấn đề sức khỏe như ngưng thở khi ngủ có thể không gây ra bất kỳ nguy cơ nào về thể chất. Tuy nhiên nó có thể gây ra vấn đề khi ngủ chung phòng với vợ/chồng hoặc người ngủ cùng. Bên cạnh đó ngáy làm giảm chất lượng giấc ngủ có thể dẫn đến nhiều vấn đề vào ban ngày.(4)
Đó có thể là buồn ngủ ban ngày quá mức làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông hoặc tai nạn lao động. Tâm lý dễ bị kích thích, căng thẳng, lo lắng và có thể dẫn đến trầm cảm. Hiệu suất lao động và học tập bị suy giảm do mệt mỏi và mất tập trung.
Bác sĩ sẽ tiến hành khám mũi, miệng và họng, hỏi bệnh nhân và người ngủ cùng một số câu hỏi như:(5)
Khám sức khỏe tổng quát có thể giúp bác sĩ xác định xem tiếng ngáy có liên quan đến các bất thường trong vòng miệng – họng hay không. Nhưng để phát hiện ra các nguyên nhân phức tạp hơn và phân biệt các nguyên nhân có cùng biểu hiện ngủ ngáy sẽ cần thêm nhiều phương pháp khác nhau.
Ví dụ có thể cần chụp X-quang, chụp CT và chụp MRI để kiểm tra cấu trúc đường thở có vấn đề gì không, chẳng hạn như lệch vách ngăn mũi. Nếu nghi ngờ mắc chứng rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ sẽ thường có chỉ định đo đa ký giấc ngủ. Trong phương pháp này người bệnh được kết nối với nhiều cảm biến và theo dõi qua đêm để ghi lại những thông tin sóng não, mức oxy trong máu, nhịp tim, tốc độ thở, các giai đoạn ngủ, chuyển động mắt và chân.
Đối với những người ngáy ngủ không thường xuyên hoặc ngáy ngủ nguyên phát việc điều trị có thể không cần thiết. Nhưng ngủ ngáy mãn tính sẽ cần điều trị hiệu quả để ngăn các biến chứng nghiêm trọng. Các lựa chọn điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ngủ ngáy cụ thể.
Nếu các biện pháp bảo tồn không hoặc ít hiệu quả, phẫu thuật sẽ cần thiết để chữa khỏi hoặc làm giảm chứng ngáy ngủ lúc này. Mục tiêu của phẫu thuật là thu nhỏ, loại bỏ mô thừa hoặc điều chỉnh cấu trúc đường thở.
Các loại phẫu thuật được nhắc đến bao gồm:
Một số thay đổi lối sống có thể giúp ngăn chứng ngáy ngủ. Dưới đây là một số điều bạn nên thực hiện:
Nhiều trường hợp ngáy ngủ là lành tính nhưng điều quan trọng là phải thăm khám nếu có dấu hiệu ngưng thở khi ngủ tiềm ẩn:
Ngáy khi ngủ có tự hết không? Bệnh ngủ ngáy có di truyền không? Cách nhận biết hiện tượng ngủ ngáy của bản thân khi ngủ một mình? Đây là một số thắc mắc thường gặp về chứng ngủ ngáy.
Ngáy có thể tự hết nếu nguyên nhân do một tình trạng tạm thời, chẳng hạn như cảm lạnh, nghẹt mũi, uống rượu. Nhưng ngáy mãn tính sẽ không tự hết mà không được điều trị vì thường liên quan đến các bệnh lý mãn tính như ngưng thở khi ngủ, viêm mũi xoang mãn tính, amidan phì đại.
Trước đây lối sống và hành vi là những yếu tố chính dẫn đến chứng ngáy ngủ nhưng giờ đây nghiên cứu cho thấy di truyền đóng một vai trò quan trọng. Mối liên hệ giữa chứng ngáy ngủ và di truyền đã từng được công nhận mặc dù chưa có “gen ngáy ngủ” được định nghĩa rõ ràng.
Hiện nay nghiên cứu đã tìm thấy 173 gen liên quan đến chứng ngáy ngủ, nhiều gen trong số này tương ứng với các đặc điểm về hô hấp, tim mạch, chuyển hóa, thần kinh và tâm thần. Hơn nữa 80% các gen liên quan đến chứng ngáy ngủ có liên quan đến nguy cơ mắc chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.
Trừ khi có người khác nói cho người bệnh biết, hầu hết những người ngáy đều không nhận ra điều đó. Nếu bạn ngủ một mình việc dùng thiết bị ghi âm có thể hữu ích. Đó có thể là một máy ghi âm đơn giản hoặc sử dụng ứng dụng trên điện thoại thông minh. Nên ghi âm nhiều đêm vì tiếng ngáy có thể không xảy ra mỗi đêm. Điều quan trọng khác là phải lưu ý đến các dấu hiệu khác liên quan đến giấc ngủ bị gián đoạn như buồn ngủ vào ban ngày, mệt mỏi, vấn đề về chú ý hoặc suy nghĩ hoặc thay đổi tâm trạng không rõ nguyên nhân.
Tóm lại ngủ ngáy không chỉ phát ra tiếng ồn gây phiền toái cho người bên cạnh mà còn có thể là tín hiệu cảnh báo quan trọng về sức khỏe, đặc biệt là chứng ngưng thở khi ngủ. Việc cải thiện lối sống, thay đổi tư thế ngủ, hoặc sử dụng các giải pháp y khoa có thể giúp cải thiện đáng kể. Hãy chủ động thăm khám để xác định nguyên nhân chính xác và tìm kiếm phương pháp điều trị phù hợp nhất, đảm bảo cho bạn và gia đình có được những giấc ngủ chất lượng, an toàn và khỏe mạnh.
