Bệnh zona thần kinh: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong số những người trưởng thành từ 22 tuổi trở lên, khoảng 70% trường hợp mắc zona thần kinh xảy ra sau tuổi 50. Những người thọ đến 85 tuổi, ước tính có khoảng một nửa trong số họ sẽ mắc ít nhất một đợt bệnh này trong đời. Bệnh zona thần kinh là gì? Người bị bệnh zona có những triệu chứng nào? Những biến chứng của bệnh zona là gì? Cùng ECO Pharma tìm hiểu với bài viết dưới đây

Bệnh zona thần kinh là gì?

Bệnh zona thần kinh là một bệnh nhiễm trùng do virus varicella-zoster, cùng loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Sau khi bị bệnh thủy đậu, virus vẫn tiếp tục tồn tại trong cơ thể. Nhiều năm sau, virus có thể hoạt động trở lại và gây ra bệnh bệnh zona. Bệnh này còn được gọi là herpes zoster, triệu chứng đặc trưng là phát ban gây đau và rát. Người bị zona thường có một dải mụn nước ở một bên cơ thể, thường là ở thân, cổ hoặc mặt.

Những vết phát ban do bệnh zona thường bắt đầu hình thành một cụm mụn nhỏ. Những vết sưng này có biểu hiện khác nhau trên các tông màu da khác nhau. Trên làn da sẫm màu, chúng có thể có màu hồng, xám, tím hoặc nâu. Trên làn da sáng hơn, chúng có màu đỏ.

Bệnh zona thường không đe dọa tính mạng nhưng nó có thể gây đau đớn kéo dài. Hầu hết các trường hợp bị zona sẽ khỏi bệnh trong vòng 3 đến 5 tuần. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), khoảng 1/3 số người ở Mỹ sẽ mắc bệnh zona vào một thời điểm nào đó trong đời. (1)

Nguyên nhân gây zona thần kinh

Bất cứ ai đã bị thủy đậu đều có nguy cơ bị bệnh zona. Sau khi khỏi bệnh thủy đậu, virus sẽ xâm nhập vào hệ thống thần kinh và không hoạt động trong nhiều năm. Đôi khi virus tái hoạt động và di chuyển dọc theo đường thần kinh đến da của bạn và gây ra bệnh zona, nhưng không phải ai từng bị thủy đậu cũng sẽ mắc bệnh zona.

Nguyên nhân gây bệnh zona có thể là do khả năng miễn dịch giảm đi ở người lớn tuổi. Bệnh zona thường gặp hơn ở người cao tuổi, người có hệ miễn dịch yếu.

Virus herpes là một nhóm các loại virus gây ra vết loét và mụn rộp sinh dục. Vì thế, bệnh zona còn có tên gọi là herpes zoster. Nhưng loại virus gây bệnh thủy đậu và zona không phải là loại virus gây ra mụn rộp sinh dục.

Người bị bệnh zona có thể lây virus cho người không có miễn dịch với thủy đậu. Điều này có thể xảy ra thông qua sự tiếp xúc trực tiếp với vết loét hở của phát ban. Tuy nhiên, một khi bị nhiễm bệnh, người đó sẽ khởi phát bệnh thủy đậu chứ không phải bệnh zona.

Người mắc bệnh hãy tránh tiếp xúc gần với bất kỳ ai chưa mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu. Điều đó bao gồm những người có hệ miễn dịch yếu, phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh. (2)

Đối tượng có nguy cơ cao bị zona thần kinh

Bất cứ ai đã mắc bệnh thủy đậu đều có nguy cơ mắc bệnh zona. Các yếu tố làm tăng nguy cơ khởi phát bệnh zona bao gồm:

• Nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh tăng theo tuổi tác. Người trên 60 tuổi có thể có các biến chứng nghiêm trọng hơn.
• Các bệnh làm suy yếu hệ miễn dịch của cơ thể, chẳng hạn như HIV/AIDS và ung thư có thể làm tăng khả năng mắc bệnh zona.
• Phương pháp điều trị ung thư như bức xạ hoặc hóa trị có thể làm giảm sức đề kháng và có thể gây ra bệnh zona.
• Sử dụng steroid lâu dài, chẳng hạn như prednisone cũng có thể làm tăng nguy cơ khởi phát bệnh này.
• Người có nhiều căng thẳng.
• Người đã bị chấn thương thể chất nghiêm trọng.
• Không được tiêm ngừa bệnh thủy đậu lúc nhỏ.
• Đủ điều kiện nhưng không chủng ngừa bệnh zona.

Nhưng nhiều người mắc bệnh zona không thuộc bất kỳ trường hợp nào trong số này.

Triệu chứng của bệnh zona

Các triệu chứng của bệnh zona thường chỉ ảnh hưởng đến một phần nhỏ ở một bên cơ thể. Những triệu chứng này có thể bao gồm:

1. Nóng rát và đau tại vùng bị bệnh – dấu hiệu sớm của zona

Dấu hiệu đầu tiên của bệnh zona có thể là cảm giác ngứa ran hoặc đau đớn ở một vùng da; Đau đầu hoặc cảm thấy không khỏe; Phát ban thường xuất hiện vài ngày sau đó.

Trong một số ít trường hợp bệnh zona có thể gây đau mà không phát ban. Phát ban do bệnh zona thường ở ngực và bụng, nhưng nó có thể xuất hiện ở bất cứ đâu trên cơ thể. Phát ban xuất hiện dưới dạng vết đốm trên da, và thường chỉ ở một bên cơ thể. Phát ban ở cả 2 bên cơ thể thường không phải là bệnh zona.

2. Bóng nước có chứa dịch phía trong

Bệnh zona thần kinh gây ra các bóng nước trên da vì virus varicella-zoster xâm nhập vào các tế bào da và gây nhiễm trùng. Virus này gây ra các tổn thương da dưới dạng các bóng nước đỏ, chứa nhiều dịch và gây đau. Các bóng nước này có thể lây nhiễm cho những người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm chủng.

3. Phát ban trên da kèm sưng đau và mụn nước

Triệu chứng khác cũng thường gặp khi mắc bệnh zona thần kinh là phát ban trên da. Phát ban này thường xuất hiện ở một bên cơ thể, theo đường đi của một dây thần kinh. Phát ban có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể nhưng thường gặp nhất ở mặt, ngực, lưng hoặc cánh tay.

Các mụn nước trong phát ban thường xuất hiện theo từng chùm, giống như chùm nho. Mụn nước có thể chứa dịch trong hoặc đục và có thể vỡ ra. Da xung quanh mụn nước thường đỏ và sưng.

4. Các dấu hiệu khác của bệnh zona thần kinh

Khi bị nhiễm virus zona, người bệnh có thể sốt từ 38 – 39 độ C, cảm giác đau cơ, nhức đầu, mệt mỏi, nước tiểu vàng.

• Lúc đầu mụn nước có dịch trong, sau chuyển màu đục và hóa mủ, sau đó chúng vỡ đi.
• Nếu bệnh xuất hiện ở vị trí quanh tai, người bệnh có thể bị nghe kém ở tai bị bệnh. Trong tai có tiếng ù như tiếng ve, dế kêu.
• Ngoài các triệu chứng trên, người bệnh cũng có thể cảm thấy nhức đầu, khó chịu, chóng mặt, đi loạng choạng, rối loạn bài tiết mồ hôi và sợ ánh sáng.

Các thể bệnh zona phổ biến

Các thể bệnh zona phổ biến như:

• Zona trên mặt: Xuất hiện phồng nước đỏ hoặc vảy trên vị trí vùng da trán, quanh môi hoặc 2 bên má. Vùng da mặt nhạy cảm, dễ tổn thương nên bạn cần chăm sóc kỹ vết phát ban tránh để lại sẹo mất thẩm mỹ. Zona vùng mặt có thể gây ra biến chứng liệt mặt (liệt dây thần kinh VII ngoại biên). Tình trạng này có thể phục hồi hoàn toàn hoặc không.
• Zona ở mắt: Triệu chứng như đau mắt, ngứa, sưng và có các vết phồng rộp. Tình trạng này gây viêm kết mạc, giác mạc và thậm chí mù lòa.
• Zona ở tai: Khi virus varicella-zoster tấn công các dây thần kinh gần khu vực tai gây đau, loét trong tai, nổi hạch trước và sau tai, xuất huyết,…
• Zona ở miệng: Thường xuất hiện ở môi hoặc trong miệng, nó để lại vết lở loét gây đau, khó chịu khi ăn uống, khó khăn khi nói chuyện. Bệnh thường bị nhầm lẫn với nhiệt miệng nhưng nó kéo dài lâu hơn và đau hơn.
• Zona ở các vị trí khác: Ngoài các vùng trên, virus này có thể gây ra trên nhiều vùng khác như cổ, thân, lưng và các ngón tay.

Các giai đoạn phát triển của bệnh zona thần kinh

Có thể mất ba đến năm tuần kể từ khi người bệnh bắt đầu cảm thấy các triệu chứng cho đến khi phát ban hoàn toàn biến mất.

• Đầu tiên, người bệnh có thể cảm thấy đau ở một vùng trên da, cảm thấy đau, ngứa, rát như bị đâm hoặc bị bắn. Đây là những triệu chứng thường xảy ra trước khi phát ban xuất hiện.
• Tiếp theo, vết ban nổi lên thành dải hoặc mảng, thường xuất hiện ở một bên cơ thể, quanh vòng eo hoặc ở một bên mặt, cổ hoặc ở các vị trí như ngực, bụng, lưng. Phát ban cũng có thể xuất hiện ở các khu vực khác như cánh tay và chân.
• Trong vòng ba đến bốn ngày, phát ban sẽ phát triển thành các mụn nước đỏ, chứa đầy dịch, đau và vỡ ra.
• Thông thường, những mụn nước sẽ bắt đầu khô rồi đóng vảy trong khoảng 10 ngày.
• Các vảy sẽ biến mất khoảng 2 – 3 tuần sau đó. Sau khi bong vảy, một số người tiếp tục cảm thấy đau. Điều này được gọi là đau dây thần kinh sau zona. (3)

Zona thần kinh có lây không? Đường lây truyền của bệnh zona thần kinh

Bệnh zona thần kinh có lây, người bệnh có thể lây lan virus varicella zoster cho những người chưa bao giờ mắc bệnh thủy đậu và chưa được tiêm phòng.

Virus có khả năng lây nhiễm cho đến khi tất cả các vết loét đều được đóng vảy. Nếu bị nhiễm bệnh, hãy tránh những phụ nữ mang thai chưa mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin, những người có hệ miễn dịch yếu và trẻ sơ sinh.

Virus varicella-zoster gây ra cả bệnh thủy đậu và bệnh zona lây truyền qua không khí. Nó có thể lây lan nếu người bị bệnh zona hoặc thủy đậu ho hoặc hắt hơi gần bạn.

Bạn cũng có thể nhiễm bệnh nếu tiếp xúc với vết phát ban do bệnh zona gây ra hoặc do hít phải các hạt li ti từ mụn nước của bệnh. Nếu nhiễm virus và chưa mắc bệnh thủy đậu, người nhiễm sẽ mắc bệnh thủy đậu. Người bệnh chỉ có thể bị bệnh zona nếu đã bị thủy đậu và virus đã tồn tại trong cơ thể. (4)

Biến chứng của bệnh zona thần kinh

Hầu hết mọi người đều khỏi bệnh zona mà không gặp vấn đề gì nhưng đôi khi nó có thể gây ra các biến chứng, chẳng hạn như:

• Đối với một số người, cơn đau do bệnh zona vẫn tiếp tục kéo dài sau khi các mụn nước đã lành. Nó xảy ra khi các sợi thần kinh bị tổn thương gửi những tín hiệu từ da đến não của bạn.
• Bệnh zona trong hoặc xung quanh mắt (bệnh zona mắt) có thể gây nhiễm trùng mắt và có thể dẫn đến mất thị lực.
• Bệnh zona có thể liệt mặt hoặc các vấn đề về thính giác hoặc thăng bằng.
• Có thể bị viêm não hoặc tủy sống, chẳng hạn như viêm não hoặc viêm màng não. Những biến chứng này rất nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.
• Nếu mụn nước zona không được điều trị đúng cách, có thể dẫn đến nhiễm trùng da và cần được điều trị bằng kháng sinh.
• Sẹo có thể hình thành hoặc thay đổi màu da sau khi phát ban đã lành.
• Yếu cơ.
• Hội chứng Ramsay Hunt, một tình trạng hiếm gặp khi bệnh zona ảnh hưởng đến dây thần kinh mặt, gây yếu một bên mặt.
• Có thể gây viêm phổi.

Bạn có thể giảm nguy cơ biến chứng bằng cách điều trị càng sớm càng tốt sau khi các triệu chứng bắt đầu.

Cách chẩn đoán zona thần kinh

Các bác sĩ thường chẩn đoán bệnh zona bằng cách thăm khám kiểm tra phát ban và mụn nước. Bác sĩ cũng đặt câu hỏi về tiền sử bệnh lý. Trong một số ít trường hợp, bác sĩ có thể cần kiểm tra mẫu da hoặc chất dịch từ mụn nước. Bác sĩ sẽ sử dụng tăm bông vô trùng để lấy mẫu mô hoặc dịch. Các mẫu sau đó được gửi đến phòng thí nghiệm y tế để xác định có sự tồn tại của virus trong các mẫu này không.

Cách điều trị bệnh zona

Điều trị bệnh zona phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và nguy cơ bị biến chứng. Nếu chỉ phát ban nhẹ, người bệnh có thể không cần điều trị.

1. Thuốc kháng virus

Những loại thuốc này có thể làm giảm cảm giác khó chịu và làm cho các triệu chứng chấm dứt sớm hơn, đặc biệt nếu người bệnh bắt đầu dùng thuốc trong vòng 72 giờ kể từ khi có dấu hiệu đầu tiên của bệnh zona. Chúng cũng có thể giúp ngăn ngừa cơn đau xảy ra nhiều tháng hoặc nhiều năm sau đó, được gọi là đau dây thần kinh sau zona. Những loại thuốc này bao gồm: (5)

• Acyclovir (zovirax®).
• Famciclovir (famvir®).
• Valacyclovir (valtrex®).

2. Thuốc giảm đau

Các phương pháp điều trị cơn đau do bệnh zona có thể bao gồm:

• Thuốc giảm đau do thần kinh như gabapentin
• Thuốc gây tê như lidocain
• Thuốc acetaminophen
• Thuốc giảm đau được kê đơn như NSAID, codeine

3. Các loại thuốc khác

Thuốc kháng sinh có thể được chỉ định nếu có bội nhiễm vi khuẩn. Thuốc chống viêm như prednisone có thể được kê đơn nếu bệnh zona ảnh hưởng đến mắt hoặc các bộ phận khác trên khuôn mặt của bạn. Ngoài ra, bạn có thể tự chăm sóc bản thân thông qua những điều sau:

Nên làm:

• Uống paracetamol để giảm đau.
• Giữ cho vết phát ban sạch và khô để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Mặc quần áo rộng rãi.
• Chườm mát.

Không nên làm:

• Đừng để băng hoặc miếng dán dính vào vết phát ban.
• Không mặc quần áo có sợi thô có thể gây kích ứng da.

Khi nào nên đến gặp bác sĩ để khám và điều trị zona thần kinh?

Liên hệ với bác sĩ càng sớm càng tốt nếu bạn nghi ngờ mình bị bệnh zona, đặc biệt là trong các tình huống sau:

• Cơn đau và phát ban xảy ra gần mắt, nếu không được điều trị, nhiễm trùng này có thể dẫn đến tổn thương mắt vĩnh viễn.
• Người từ 50 tuổi trở lên, tuổi tác làm tăng nguy cơ biến chứng.
• Người bệnh hoặc thành viên trong gia đình có hệ miễn dịch suy yếu do ung thư, thuốc men hoặc bệnh mãn tính.

Bệnh zona thường khỏi trong vòng vài tuần và thường không tái phát. Nếu các triệu chứng không giảm trong vòng 10 ngày, hãy liên hệ với bác sĩ để theo dõi và kiểm tra lại.

Cách chăm sóc người bị zona thần kinh tại nhà

Điều trị tại nhà có thể giúp giảm bớt các triệu chứng của bệnh zona. Cách chăm sóc người bị zona thần kinh tại nhà như sau:

• Chườm lạnh ướt lên vết phát ban để giảm đau và ngứa.
• Bôi kem dưỡng da calamine hoặc tạo hỗn hợp sệt bằng nước và baking soda để giảm ngứa.
• Ăn thực phẩm đa dạng, dễ tiêu hóa, đặc biệt là các thực phẩm có nhiều có vitamin A, vitamin B12, vitamin C và vitamin E.
• Uống L-lysine để tăng cường miễn dịch.

Bị bệnh zona thần kinh kéo dài bao lâu?

Có thể mất đến 4 tuần để vết phát ban của bệnh zona lành lại. Da có thể còn cảm giác đau trong nhiều tuần sau khi vết phát ban biến mất nhưng tình trạng này thường thuyên giảm theo thời gian.

Phương pháp phòng ngừa zona thần kinh như thế nào?

Bạn có thể phòng ngừa bệnh này bằng cách tiêm ngừa vắc xin zona thần kinh. Những người đủ điều kiện nên chủng ngừa Shingrix.

Shingrix được chấp thuận và khuyên dùng cho những người từ 50 tuổi trở lên, cho dù họ có bị bệnh zona hay không. Những người đã từng tiêm vắc xin Zostavax hoặc không biết liệu mình có bị thủy đậu hay không cũng có thể tiêm vắc xin Shingrix.

Shingrix cũng được khuyên dùng cho những người từ 19 tuổi trở lên bị suy yếu hệ miễn dịch do bệnh tật hoặc do thuốc. Vắc xin này được tiêm làm hai liều, cách nhau từ 2 đến 6 tháng. Tác dụng phụ thường gặp nhất là đỏ, đau và sưng ở chỗ tiêm.

Vắc xin bệnh zona có thể sẽ làm giảm triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Vắc xin cũng có thể sẽ làm giảm nguy cơ mắc chứng đau dây thần kinh sau herpes. Các nghiên cứu cho thấy Shingrix có tác dụng bảo vệ phòng ngừa mắc bệnh zona trong hơn 5 năm.

Nói chuyện với bác sĩ trước khi tiêm chủng, nếu bạn:

• Đã từng bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của vắc xin ngừa bệnh zona.
• Có hệ thống miễn dịch suy yếu.
• Đã được ghép tế bào gốc.
• Đang mang thai hoặc đang cố gắng mang thai.

Căng thẳng là một yếu tố nguy cơ thúc đẩy khởi phát bệnh zona, vì vậy bạn cần kiểm soát căng thẳng. Hãy thử thiền, yoga hoặc những cách thư giãn khác. Những điều bạn có thể làm bao gồm:

• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh.
• Luyện tập thể dục đều đặn.
• Đặt mục tiêu ngủ từ bảy đến chín giờ mỗi đêm.
• Không hút thuốc.

Đây đều là những lời khuyên cho một lối sống lành mạnh tổng thể, không chỉ để giảm nguy cơ mắc bệnh zona.

Xem thêm: Vaccine Zona thần kinh được sử dụng cho đối tượng nào? Việt Nam có chưa? Xem ngay

Các câu hỏi thắc mắc liên quan đến bệnh zona

Bệnh zona là bệnh gì? Bà bầu bị bệnh thần kinh zona có nguy hiểm không? Zona giời leo có tái phát không? Hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu sau đây:

1. Có thể bị bệnh zona từ người bị bệnh thủy đậu không?

Nếu chưa từng mắc bệnh thủy đậu, bạn không thể bị lây bệnh zona từ người mắc bệnh zona hoặc thủy đậu, nhưng bạn có thể mắc bệnh thủy đậu do bị lây nhiễm virus từ người mắc bệnh zona hoặc thủy đậu.

Khi bạn mắc bệnh thủy đậu, virus vẫn tồn tại trong cơ thể. Nó có thể được kích hoạt lại sau đó và gây ra bệnh zona nếu hệ thống miễn dịch của cơ thể bị suy yếu, thậm chí có thể là do căng thẳng hoặc do hóa trị.

2. Bà bầu bị zona có sao không? Có nguy hiểm không?

Nếu bà bầu mắc bệnh zona thì tình trạng này hầu như ở mức độ nhẹ và thường không có nguy cơ nào đối với bà bầu hoặc thai nhi. Tuy nhiên, tùy thuộc vào giai đoạn thai kỳ, mắc bệnh thủy đậu khi mang thai có thể dẫn đến dị tật bẩm sinh. Tiêm vắc xin thủy đậu trước khi mang thai là một điều quan trọng để bảo vệ con bạn.

Thuốc kháng virus điều trị bệnh zona có thể được sử dụng an toàn trong thai kỳ. Thuốc kháng histamine cũng có thể giúp giảm ngứa và acetaminophen có thể giảm đau. Bạn cần được tư vấn từ bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào để điều trị bệnh zona khi mang thai.

3. Bệnh zona có tái phát?

Bệnh zona có thể tái phát lại. Tuy hầu hết những người mắc bệnh zona chỉ bị một lần nhưng nó có thể quay trở lại, thường ở những người có hệ miễn dịch yếu.

Trong một nghiên cứu năm 2019, các nhà nghiên cứu nhận thấy tỷ lệ tái phát bệnh zona là 5,3% trong thời gian theo dõi trung bình 4,4 năm. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng bệnh zona kéo dài hơn 30 ngày làm tăng đáng kể nguy cơ tái phát.

Các yếu tố nguy cơ khác là:

• Từ 51 đến 70 tuổi.
• Bị bệnh zona kéo dài hơn 90 ngày.
• Nữ giới.
• Bị ung thư máu, bệnh tự miễn, huyết áp cao hoặc rối loạn lipid máu.

Bệnh zona thần kinh là một bệnh lý có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và phiền toái. Tuy nhiên, bệnh có thể được điều trị hiệu quả nếu được phát hiện và điều trị sớm. Để phòng ngừa bệnh zona thần kinh, bạn nên tiêm vắc xin Shingrix. Vắc xin này có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh ở người lớn tuổi và người có hệ miễn dịch suy yếu. Nếu nghi ngờ mình bị bệnh zona thần kinh, hãy đi khám bác sĩ ngay lập tức. Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh và kê đơn thuốc điều trị phù hợp.