Rối loạn nội tiết tố nam: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Rối loạn nội tiết tố nam xảy ra khi có sự mất cân bằng hormone, đặc biệt là Testosterone. Tình trạng này nếu để kéo dài có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh lý, thể chất và tinh thần của phái mạnh. Để hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị rối loạn nội tiết tố ở nam, hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau.

Rối loạn nội tiết tố nam là gì?

Rối loạn nội tiết tố nam là tình trạng mất cân bằng hormone bên trong cơ thể phái mạnh, đặc biệt là testosterone – hormone cần thiết để duy trì sức khỏe sinh lý và chức năng sinh sản. Testosterone ngoài quyết định ham muốn tình dục, còn giúp duy trì sức mạnh cơ bắp, mật độ xương, hỗ trợ sản xuất tinh trùng. Khi lượng hormone này tăng hoặc giảm bất thường, nam giới có thể đối mặt với hàng loạt vấn đề như giảm ham muốn, rối loạn cương, vô sinh, kèm theo các biểu hiện mệt mỏi, trầm cảm, rụng tóc, tích mỡ thừa.

Rối loạn nội tiết tố nam thường gặp ở nam giới trung niên, khi nồng độ testosterone tự nhiên giảm dần theo tuổi tác. Hiện nay, tình trạng này đang ngày càng trẻ hóa do nhiều yếu tố như lối sống thiếu khoa học, áp lực công việc hoặc mắc các bệnh lý mãn tính.

Nguyên nhân rối loạn nội tiết tố nam giới

Rối loạn nội tiết tố ở nam giới có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau như:

1. Yếu tố sinh học

Nguyên nhân sinh học là yếu tố bên trong cơ thể, bao gồm:

• Quá trình lão hóa: Testosterone đạt đỉnh vào thời kỳ thanh niên và đầu tuổi trưởng thành, nhưng sau tuổi 30 thường giảm khoảng 1% mỗi năm. (1)
• Rối loạn chức năng tuyến yên: Tuyến yên là cơ quan “chỉ huy”, chịu trách nhiệm tiết hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH). Hai hormone này kích thích tinh hoàn sản xuất testosterone. Nếu tuyến yên hoạt động bất thường, cơ thể sẽ thiếu hụt testosterone, ảnh hưởng đến chức năng sinh lý nam. (2)
• Bệnh lý tuyến thượng thận, tinh hoàn: Viêm nhiễm, chấn thương hoặc u bướu ở tuyến thượng thận hay tinh hoàn đều làm giảm khả năng sản xuất testosterone trong máu.
• Rối loạn di truyền: Hội chứng Klinefelter xảy ra khi nam giới thừa nhiễm sắc thể X, gây cản trở quá trình sản xuất testosterone. Trong khi đó, hội chứng Kalman do thiếu hormone GnRH, làm rối loạn phát triển sinh dục, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, cân bằng nội tiết tố nam.
• Các bệnh lý mạn tính: Các tình trạng như béo phì, tiểu đường type 2, hội chứng chuyển hóa, bệnh gan hoặc thận mãn tính đều ảnh hưởng đến chuyển hóa, điều hòa hormone. Khi các cơ quan này suy yếu, quá trình sản xuất testosterone cũng bị gián đoạn nghiêm trọng.

2. Lối sống không lành mạnh

Thói quen sống thiếu khoa học cũng là nguyên nhân gây rối loạn nội tiết tố nam:

• Dinh dưỡng kém: Thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng như kẽm, vitamin D làm giảm khả năng sản xuất testosterone. Kẽm, vitamin D cần thiết để kích thích hoạt động của tuyến yên và tinh hoàn.
• Thiếu ngủ: Giấc ngủ giúp phục hồi cơ thể, sản xuất testosterone. Nồng độ hormone này cao nhất vào buổi sáng (7h – 10h), giảm dần về chiều tối. Phần lớn testosterone được sản sinh trong lúc ngủ, vì vậy thiếu ngủ hoặc ngủ không sâu sẽ làm gián đoạn chu kỳ sản xuất hormone, ảnh hưởng đến nội tiết tố nam. (3)
• Ít tập thể dục: Lối sống ít vận động làm tăng mỡ thừa, nhất là vùng bụng. Mỡ thừa thúc đẩy sản xuất estrogen, giảm nồng độ testosterone trong cơ thể.
• Lạm dụng chất kích thích: Rượu, thuốc lá không chỉ gây tổn thương các cơ quan quan trọng như gan, tim mạch, còn làm giảm khả năng sản xuất testosterone. Nicotine trong thuốc lá và rượu có thể ức chế hoạt động của tuyến yên, tinh hoàn, gây mất cân bằng nội tiết tố. (4)

3. Tác động môi trường

Ô nhiễm môi trường cũng làm rối loạn nội tiết tố nam:

• Tiếp xúc hóa chất: Theo Hiệp hội Nội tiết, hàng nghìn hóa chất nhân tạo có khả năng gây rối loạn nội tiết như BPA (Bisphenol A), phthalates từ nhựa, thuốc trừ sâu là những ví dụ điển hình. Chúng thường có trong bao bì thực phẩm, đồ gia dụng, có thể bắt chước hoặc cản trở hoạt động của hormone tự nhiên. Theo thời gian, những chất này hạn chế quá trình sản xuất testosterone, ảnh hưởng đến sức khỏe. (5)
• Ô nhiễm môi trường: Không khí ô nhiễm, nguồn nước chứa kim loại nặng như chì, cadmium, dễ gây tổn thương nặng đến tuyến nội tiết. Báo cáo từ Liên Hợp Quốc cho thấy, việc sống trong môi trường ô nhiễm tiềm ẩn nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, rối loạn phát triển tinh hoàn, ung thư tuyến giáp ở nam giới. Ngoài ra, vấn nạn này còn khiến nguy cơ viêm nhiễm, tổn thương mô gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh sản nam.
• Dùng thực phẩm công nghiệp: Thực phẩm chế biến sẵn, sản phẩm chăn nuôi công nghiệp thường chứa hormone tăng trưởng và kháng sinh. Khi tiêu thụ lâu dài, các chất này dễ gây rối loạn hormone, làm giảm testosterone, tăng estrogen trong cơ thể, từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe sinh lý và khả năng sinh sản của nam giới.

4. Stress và rối loạn tâm lý

Căng thẳng, lo âu ảnh hưởng đến tinh thần, gây rối loạn nội tiết:

• Căng thẳng kéo dài: Stress kích hoạt tuyến thượng thận sản xuất cortisol, hormone gây căng thẳng. Mức cortisol cao kéo dài sẽ ức chế sản xuất testosterone, làm giảm chức năng sinh lý, sức khỏe sinh sản, ảnh hưởng tiêu cực đến miễn dịch.
• Trầm cảm, lo âu: Tình trạng này làm gián đoạn các tín hiệu từ não bộ đến hệ nội tiết. Điều này ức chế sản xuất testosterone, làm giảm ham muốn tình dục, sức chịu đựng thể chất và tinh thần.

5. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc dùng lâu dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sản xuất testosterone tự nhiên.

• Dùng steroid đồng hóa: Lạm dụng steroid đồng hóa để tăng cơ là nguyên nhân hàng đầu làm giảm testosterone tự nhiên. Loại này tác động trực tiếp lên tuyến yên, tinh hoàn, ức chế sản xuất testosterone nội sinh. Tình trạng này kéo dài sẽ gây suy sinh dục, giảm khả năng sinh sản.
• Các loại thuốc khác: Một số nhóm thuốc chữa bệnh phổ biến cũng có thể làm giảm nồng độ testosterone:

• Thuốc chống trầm cảm tác động đến hệ thần kinh trung ương, gây mất cân bằng hormone, ảnh hưởng đến chức năng sinh lý.
• Thuốc giảm đau nhóm opioid nếu dùng lâu dài có thể ức chế hoạt động của tuyến yên, làm giảm sản xuất testosterone.
• Thuốc điều trị ung thư như hóa trị, xạ trị thường gây tổn thương trực tiếp đến mô tinh hoàn, làm giảm khả năng sản xuất testosterone, tác động tiêu cực đến sức khỏe nam giới.

Dấu hiệu nhận biết

Rối loạn nội tiết tố nam ảnh hưởng đến chức năng sinh lý, thể chất, tâm lý của nam giới, làm xuất hiện nhiều triệu chứng:

1. Giảm ham muốn tình dục

Đây là một trong những dấu hiệu đầu tiên của rối loạn nội tiết tố nam. Testosterone đóng vai trò kích thích nhu cầu, cảm giác thỏa mãn trong hoạt động tình dục. Khi nồng độ hormone này giảm, nam giới thường mất hứng thú, ít quan tâm đến chuyện chăn gối, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đời sống vợ chồng.

2. Rối loạn cương dương

Testosterone thúc đẩy ham muốn còn hỗ trợ các cơ chế sinh lý để duy trì chức năng cương dương. Nếu hormone này giảm, nam giới sẽ gặp tình trạng khó cương cứng hoặc không duy trì được độ cương, dẫn đến rối loạn cương.

3. Giảm khối lượng cơ bắp

Testosterone cần thiết để phát triển, duy trì khối cơ. Nếu hormone này giảm đi, nam giới thường cảm thấy cơ bắp suy yếu, teo cơ ngay cả khi vẫn tập luyện đều đặn. Điều này làm ảnh hưởng lớn đến sức mạnh, sức bền của cơ thể.

4. Giảm mật độ xương

Giảm mật độ xương do tuột testosterone là biểu hiện cần lưu ý. Testosterone hỗ trợ quá trình tạo xương, giúp xương chắc khỏe. Khi hormone này thấp, nguy cơ loãng xương, gãy xương tăng lên, nhất là ở người trên 50 tuổi.

5. Mệt mỏi

Rối loạn nội tiết tố nam thường gây mệt mỏi triền miên. Dù đã nghỉ ngơi đầy đủ, nam giới vẫn cảm thấy thiếu năng lượng, uể oải, khó tập trung vào công việc hàng ngày.

6. Rụng tóc

Testosterone ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển tóc, lông trên cơ thể. Tóc, lông ở các vùng ngực, tay, chân có thể rụng nhiều hơn khi nồng độ hormone này giảm đi.

7. Tâm trạng bất thường

Rối loạn nội tiết tố nam ngoài gây biến đổi thể chất, còn ảnh hưởng lớn đến tâm trạng. Giảm testosterone thường đi kèm với các triệu chứng như trầm cảm, lo âu, dễ cáu gắt, khó tập trung, giảm động lực. Những thay đổi này có thể làm giảm chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân.

 Chẩn đoán rối loạn nội tiết tố nam giới

Chẩn đoán rối loạn nội tiết tố nam giới trước hết cần khám lâm sàng, sau đó tiến hành xét nghiệm chuyên sâu và phân tích toàn diện:

1. Thăm khám và đánh giá triệu chứng

Đây là bước đầu tiên trong quy trình chẩn đoán, giúp bác sĩ hiểu rõ tình trạng sức khỏe, biểu hiện lâm sàng của người bệnh.

Bác sĩ sẽ thu thập thông tin chi tiết về các triệu chứng hiện tại, thời gian bắt đầu và mức độ nghiêm trọng. Đồng thời, người bệnh cần cung cấp tiền sử bệnh lý cá nhân, gia đình liên quan đến bệnh di truyền, rối loạn nội tiết để hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán chính xác.

Sau đó, bác sĩ sẽ đánh giá những biểu hiện đi kèm như giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương, rụng tóc, mệt mỏi kéo dài, thay đổi tâm trạng. Việc đánh giá các triệu chứng này giúp xác định mức độ ảnh hưởng của tình trạng rối loạn, hỗ trợ định hướng thực hiện những xét nghiệm cần thiết tiếp theo.

2. Xét nghiệm hormone testosterone

Đo nồng độ testosterone là bước quan trọng trong quá trình chẩn đoán rối loạn nội tiết tố nam.

Xét nghiệm testosterone thường được thực hiện vào buổi sáng, từ 7 – 10 giờ, khi nồng độ hormone này đạt mức cao nhất trong ngày. Đây là thời điểm lý tưởng để lấy máu nhằm đảm bảo độ chính xác của kết quả. Nếu người bệnh vừa mắc bệnh cấp tính, cần thông báo cho bác sĩ trước khi xét nghiệm, vì tình trạng này có thể ảnh hưởng đến kết quả đo lường.

Mức testosterone bình thường trong máu của nam giới trưởng thành thường nằm trong khoảng 300 – 1.000 ng/dL. Nếu kết quả dưới mức này, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện thêm xét nghiệm khác để xác định nguyên nhân cụ thể, đánh giá mức độ nghiêm trọng.

3. Các xét nghiệm bổ sung

Khi cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các xét nghiệm để làm rõ nguyên nhân, đánh giá toàn diện chứng rối loạn nội tiết tố nam:

• Chẩn đoán hình ảnh tuyến yên, tinh hoàn: Siêu âm, CT, MRI là công cụ hữu ích để phát hiện các bất thường như viêm nhiễm, tổn thương, u bướu tại tuyến yên, tinh hoàn – hai cơ quan quan trọng chịu trách nhiệm sản xuất testosterone.
• Xét nghiệm chức năng tuyến giáp, hormone liên quan: Đây là bước quan trọng trong chẩn đoán rối loạn nội tiết tố nam. Việc đo nồng độ LH, FSH, prolactin cùng với đánh giá hoạt động tuyến giáp giúp phát hiện các rối loạn tiềm ẩn có thể gây suy giảm testosterone.

Cách điều trị tình trạng rối loạn nội tiết tố nam

Để điều trị rối loạn nội tiết tố ở nam giới, cần tập trung vào cân bằng testosterone, giải quyết nguyên nhân cơ bản, tăng cường sức khỏe tổng thể.

1. Liệu pháp thay thế testosterone

Nghiên cứu được trình bày tại ENDO 2023, hội nghị thường niên của Hiệp hội Nội tiết tại Chicago, Illinois, cho thấy liệu pháp thay thế testosterone giúp giảm trầm cảm, ngăn ý định tự tử, cải thiện chất lượng cuộc sống. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả đối với những người gặp rối loạn tâm lý, mắc vấn đề về nhận diện giới tính, đồng thời góp phần cân bằng nội tiết tố nam.

Liệu pháp thay thế testosterone (TRT) cần bổ sung testosterone nhân tạo, giúp cải thiện các triệu chứng như giảm ham muốn, thiếu năng lượng, rối loạn cương. Tuy nhiên, TRT không chữa khỏi nguyên nhân gốc rễ mà chỉ hỗ trợ điều chỉnh nồng độ hormone. Người bệnh cần duy trì liệu pháp này liên tục dưới sự giám sát của bác sĩ, một khi ngừng sử dụng, cơ thể sẽ phải cần thời gian để phục hồi khả năng sản xuất testosterone tự nhiên. (6)

Các hình thức TRT phổ biến:

• Gel bôi da: Bôi trực tiếp gel chứa testosterone lên vùng da sạch, khô và không để gel tiếp xúc với da của người khác khi còn ướt.
• Tiêm testosterone: Tiêm trực tiếp testosterone vào cơ, với tần suất từ 1 – 2 tuần hoặc 10 tuần tùy loại thuốc.
• Miếng dán da: Dán lên vùng da được chỉ định hàng ngày, cần thay đổi vị trí dán để tránh kích ứng da.
• Viên cấy dưới da: Viên testosterone được cấy dưới da, cung cấp lượng hormone ổn định trong 3 – 6 tháng.
• Viên ngậm nướu: Testosterone được hấp thụ qua nướu khi ngậm viên thuốc 2 lần mỗi ngày.
• Gel mũi: Gel testosterone được bôi vào mỗi bên mũi, dùng 3 lần một ngày.
• Thuốc uống: Dạng testosterone uống này được dùng 2 lần mỗi ngày, dành cho một số trường hợp nhất định.

Liệu pháp thay thế testosterone cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ để đảm bảo an toàn, hiệu quả. Vì bổ sung hormone không đúng cách có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, ảnh hưởng đến chức năng sinh sản.

2. Thay đổi lối sống

Lối sống lành mạnh góp phần cải thiện và duy trì nồng độ testosterone tự nhiên.

• Dinh dưỡng cân đối: Nam giới nên bổ sung các thực phẩm giàu kẽm, vitamin D, omega-3 như hải sản, trứng, các loại hạt, rau xanh để hỗ trợ tăng cường nội tiết, giúp cơ thể duy trì hoạt động hiệu quả. Đồng thời, cần hạn chế ăn thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn chứa nhiều đường, chất béo bão hòa để giảm nguy cơ ảnh hưởng đến sự cân bằng hormone.
• Tập luyện đều đặn: Các bài tập tăng cường sức mạnh như tập tạ, kết hợp với cardio, giúp tăng khối cơ, thúc đẩy hệ nội tiết hoạt động hiệu quả, kích thích sản xuất testosterone. Hãy tập luyện từ 30 – 45 phút mỗi ngày, 5 buổi mỗi tuần để tăng thể lực, cân bằng nội tiết tố, nâng cao sức khỏe sinh lý.
• Ngủ đủ giấc: Thiếu ngủ, giấc ngủ kém chất lượng có thể làm giảm testosterone nghiêm trọng. Để hỗ trợ cơ thể sản xuất hormone tự nhiên, nam giới nên ngủ đủ 7 – 9 tiếng mỗi đêm, đảm bảo ngủ sâu. Các thói quen như tắm nước ấm, đọc sách, hít thở sâu có thể giúp cơ thể thư giãn, tăng chất lượng giấc ngủ và ổn định nội tiết tố.
• Quản lý căng thẳng: Các hoạt động như yoga, thiền hoặc trị liệu tâm lý giúp kiểm soát mức cortisol, hormone căng thẳng có thể ức chế sản xuất testosterone. Tâm lý thoải mái, ổn định sẽ hỗ trợ hệ nội tiết hoạt động hiệu quả.

Ngoài ra, nam giới có thể bổ sung tinh chất Eurycoma Longifolia, hàu đại dương, thông biển Pháp để hỗ trợ cân bằng nội tiết tố. Những dưỡng chất này thúc đẩy sản xuất Luteinizing hormone (LH) tại tuyến yên và kích thích tế bào Leydig ở tinh hoàn, giúp tăng cường sản xuất testosterone tự nhiên trong cơ thể.

3. Điều trị nguyên nhân gốc rễ

Để điều trị rối loạn nội tiết tố nam hiệu quả, cần xác định chính xác nguyên nhân, có hướng can thiệp phù hợp. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến và phương pháp điều trị:

• Rối loạn tuyến yên, tinh hoàn: Tuyến yên, tinh hoàn là hai cơ quan chính kiểm soát quá trình sản xuất testosterone. Nếu có bất thường như u bướu, viêm nhiễm, tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật tùy theo mức độ nghiêm trọng. Khôi phục chức năng của các cơ quan này sẽ giúp cân bằng nội tiết tố tự nhiên.
• Bệnh lý nền ảnh hưởng đến nội tiết: Một số bệnh lý như tiểu đường, béo phì, hội chứng chuyển hóa có thể làm rối loạn hormone, giảm testosterone. Kiểm soát đường huyết, giảm cân khoa học, duy trì dinh dưỡng lành mạnh, luyện tập thường xuyên sẽ giúp cải thiện hoạt động nội tiết, khôi phục nồng độ testosterone về mức bình thường.

4. Sử dụng thuốc hỗ trợ

Ở một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc để kích thích sản xuất testosterone, điều chỉnh các hormone liên quan nhằm cân bằng nội tiết tố nam:

• Thuốc kích thích sản xuất testosterone: Một số loại thuốc có tác dụng thúc đẩy tuyến yên sản xuất hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH). Hai hormone này cần thiết để kích thích tinh hoàn sản xuất testosterone tự nhiên, giúp cải thiện các triệu chứng rối loạn nội tiết tố nam.
• Thuốc kiểm soát prolactin: Khi nồng độ prolactin trong cơ thể quá cao, có thể ức chế sản xuất testosterone, làm suy giảm nội tiết tố nam. Nếu tình trạng này xảy ra, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc giúp điều chỉnh mức prolactin, từ đó hỗ trợ phục hồi nồng độ testosterone về mức cân bằng.

5. Theo dõi định kỳ

Việc điều trị cần được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa nội tiết. Người bệnh nên thực hiện các xét nghiệm định kỳ ít nhất 6 tháng/lần để đánh giá hiệu quả điều trị, phát hiện sớm tác dụng phụ và điều chỉnh phác đồ nếu cần.

Rối loạn nội tiết tố nam hoàn toàn có thể khắc phục nếu được phát hiện sớm, điều trị đúng cách. Nam giới cần chủ động lắng nghe cơ thể, nhận biết các dấu hiệu bất thường để can thiệp kịp thời. Việc xác định nguyên nhân, duy trì lối sống lành mạnh, áp dụng liệu pháp chuyên sâu sẽ giúp cân bằng hormone, cải thiện sức khỏe toàn diện, nâng cao chất lượng cuộc sống.