Xây dựng thực đơn cho người suy tim cải thiện sức khỏe tim mạch

Xây dựng thực đơn cho người suy tim đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Quá trình này đòi hỏi phải tuân thủ nhiều nguyên tắc dinh dưỡng phức tạp. Cùng ECO Pharma tìm hiểu cụ thể trong bài viết dưới đây.

Vì sao cần xây dựng thực đơn cho người suy tim?

Bên cạnh điều trị, người suy tim cần xây dựng thực đơn khoa học, phù hợp với bệnh trạng để có đủ sức khỏe chống chọi với bệnh tật. Chế độ dinh dưỡng chuyên biệt góp phần ổn định huyết áp, đường huyết và cholesterol trong máu, kiểm soát cân nặng, từ đó giúp kiểm soát các triệu chứng, ngăn ngừa bệnh diễn tiến xấu và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.

Thậm chí, có bằng chứng mới nổi cho thấy chế độ ăn uống và các biện pháp can thiệp về chế độ ăn uống có thể tác động đến kết quả suy tim – theo Nhà xuất bản Khoa học MDPI. (1)

Nguyên tắc xây dựng thực đơn cho người suy tim

Thực đơn chuyên biệt cho người bệnh cần đảm bảo một số nguyên tắc quan trọng:

1. Giảm muối hoặc thực phẩm nhiều natri

Ăn nhiều muối (natri) hoặc các thực phẩm giàu natri khác khiến cơ thể giữ nước, gây tích tụ dịch, dẫn đến cao huyết áp, tăng áp lực cho tim. Hệ quả là các triệu chứng như phù nề, khó thở trở nên nghiêm trọng hơn. Hiệp hội Tim mạch Mỹ khuyến cáo mức tiêu thụ natri lý tưởng là dưới 1500mg mỗi ngày. Trường hợp bệnh nặng có thể phải loại bỏ hoàn toàn muối ra khỏi khẩu phần ăn để giảm nguy cơ tử vong.

2. Kiểm soát lượng nước tiêu thụ hàng ngày

Suy tim thường gây phù nề ở chân, bàn chân hoặc bụng, do khả năng bơm máu của tim giảm, gây ứ máu tại tĩnh mạch và rò rỉ dịch vào các mô xung quanh. Khi nạp nhiều nước sẽ tăng tích tụ dịch, dẫn đến phù nề nghiêm trọng hơn.

Vì vậy, người bệnh được khuyến cáo chỉ nên bổ sung khoảng 30ml chất lỏng/1kg cân nặng mỗi ngày. Ví dụ, người bệnh nặng 55kg cần nạp tối đa 1650ml chất lỏng một ngày. Lượng chất lỏng này có thể thay đổi theo chỉ định của bác sĩ, tùy vào giai đoạn và mức độ triệu chứng ở mỗi người. Lưu ý rằng chất lỏng này bao gồm nước lọc và nước trong đồ ăn, thức uống hàng ngày.

3. Hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol

Thực phẩm nhiều chất béo bão hòa và cholesterol làm tăng cholesterol xấu LDL-c, gây tích tụ mảng bám trong thành động mạch. Điều này dẫn đến giảm lưu lượng máu đến các bộ phận, tăng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim. Vì vậy cắt giảm chất béo bão hòa và cholesterol trong thực đơn cho người suy tim là điều cần thiết để kiểm soát triệu chứng, phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

4. Ưu tiên thực phẩm giàu kali và chất xơ

Kali hỗ trợ dẫn truyền các tín hiệu điện trong tim, duy trì nhịp tim ổn định, ngăn ngừa rối loạn nhịp – biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng. Ngoài ra, kali còn làm giảm lượng natri qua đường tiểu, nhờ đó kiểm soát huyết áp, giảm nguy cơ đột quỵ. Khi điều trị bệnh, một số thuốc có thể làm giảm mức kali trong cơ thể như thuốc lợi tiểu (ví dụ thiazide). Do đó, tiêu thụ 4700 mg kali/ngày (hoặc hơn) từ thực phẩm là biện pháp hữu ích để kiểm soát bệnh.

Chất xơ có lợi cho người bệnh nhờ làm giảm cholesterol xấu LDL-c, cải thiện xơ vữa động mạch. Ngoài ra, chất xơ còn làm chậm quá trình hấp thụ đường, tránh tăng đường huyết đột ngột – yếu tố gây tổn thương mạch máu, tăng gánh nặng cho tim suy. Thường xuyên bổ sung chất xơ cũng tạo cảm giác no lâu, giúp bạn hạn chế nạp calo, duy trì cân nặng ổn định, tránh gây áp lực lên tim. Liều lượng khuyến nghị khoảng 25 đến 30g mỗi ngày. (2)

5. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày

Thay vì ăn 3 bữa lớn, người bệnh nên ăn 5 đến 6 bữa nhỏ trong ngày để dễ tiêu hóa, rất hữu ích với người bị buồn nôn, chán ăn. Việc này cũng giúp ngăn ngừa đầy hơi, khó tiêu, tránh làm trầm trọng thêm các triệu chứng mệt mỏi, khó thở. Chia nhỏ bữa ăn còn hỗ trợ đốt cháy chất béo hiệu quả, kiểm soát tốt lượng đường và cholesterol trong máu, bảo vệ chức năng tim.

6. Không sử dụng chất kích thích

Rượu, bia cần kiêng hoàn toàn vì làm tăng nồng độ renin – hormone khiến mạch máu co lại, dẫn đến tăng huyết áp. Những thức uống này còn kích thích hệ thần kinh giao cảm, gây mất nước do tác dụng lợi tiểu và làm mất cân bằng điện giải. Tất cả đều có thể dẫn đến rối loạn nhịp, tăng nguy cơ đột quỵ ở bệnh nhân.

Ngoài ra, người bệnh cần bỏ cả thuốc lá vì làm tăng các rủi ro tim mạch. Khi hít thở bình thường, phổi nhận oxy và cung cấp cho tim, sau đó tim bơm máu giàu oxy này đến các cơ quan thông qua mạch máu. Nếu hút thuốc, nicotin và hơn 7000 chất độc từ thuốc lá sẽ xâm nhập vào máu, gây tổn thương mạch máu, thúc đẩy xơ vữa động mạch, khiến tim hoạt động căng thẳng. Ngoài ra, nicotine cũng kích thích epinephrine – chất dẫn truyền thần kinh làm tăng nhịp tim và huyết áp, tạo thêm gánh nặng cho tim suy.

>>>Tìm hiểu thêm thông tin: Người bệnh suy tim nên kiêng ăn gì?

Chế độ dinh dưỡng cần thiết cho bệnh nhân suy tim theo từng giai đoạn

Nhu cầu dinh dưỡng của người bệnh có thể thay đổi tùy giai đoạn bệnh. Bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng thực đơn phù hợp. Dưới đây là cơ cấu thực đơn cho người suy tim cho người bệnh có cân nặng 50kg đến 55kg:

1. Giai đoạn 1 và 2

Người bệnh ở giai đoạn 1, 2 nên chia nhỏ 4 đến 6 bữa một ngày với lượng dinh dưỡng như sau:

• Năng lượng: Từ 30 – 35 kcal/kg/ngày.
• Chất đạm: Từ 1 – 1.2 g/kg/ngày.
• Chất béo: Khoảng 15% – 20% tổng năng lượng cơ thể/ngày. Trong đó, axit béo không bão hòa đơn và axit béo không bão hòa đa nên chiếm 2/3 tổng lượng chất béo.
• Natri: Dưới 2000 mg/ngày (ít hơn 5 g muối).
• Kali: Từ 4000 – 5000 mg/ngày.
• Vitamin: Đầy đủ các loại vitamin, đặc biệt là vitamin nhóm B và vitamin C.

2. Giai đoạn 3

Người suy tim giai đoạn 3 cũng nên có 4 đến 6 bữa ăn nhỏ một ngày nhưng lượng dinh dưỡng sẽ như sau:

• Năng lượng: Khoảng 30 kcal/kg/ngày.
• Chất đạm: 1 g/kg/ngày.
• Chất béo: Khoảng 15% – 20% tổng năng lượng. Trong đó, axit béo không bão hòa đơn và axit béo không bão hòa đa nên chiếm 2/3 tổng lượng chất béo.
• Natri: Dưới 1600 mg/ngày (ít hơn 4 g muối).
• Kali: Từ 4000 – 5000 mg/ngày.
• Nước: Do bác sĩ chỉ định, có thể theo công thức:

Lượng nước cần bổ sung = Lượng nước tiểu + Lượng dịch cơ thể thất thoát (do sốt, nôn, tiêu chảy,…) + 300 ml đến 500 ml (tùy theo mùa).

3. Giai đoạn 4

Thực đơn cho người suy tim ở giai đoạn 4, người bệnh vẫn duy trì 4 – 6 bữa ăn chia nhỏ. Nhưng lượng dinh dưỡng nạp vào hàng ngày cần đáp ứng:

• Năng lượng: 25 kcal/kg/ngày.
• Chất đạm: 0.8 – 1 g/kg/ngày.
• Chất béo: 15% – 20% tổng năng lượng. Trong đó, axit béo không bão hòa đơn và axit béo không bão hòa đa nên chiếm 2/3 tổng lượng chất béo.
• Natri: Dưới 1200 mg/ngày (ít hơn 3g muối).
• Kali: Từ 4000 – 5000 mg/ngày.
• Nước: Do bác sĩ chỉ định, có thể theo công thức:

Lượng nước bổ sung trong ngày = Lượng nước tiểu + Lượng dịch cơ thể thất thoát (do sốt, nôn, tiêu chảy,…) + 300 ml đến 500 ml (tùy theo mùa).

Thực đơn cho người bệnh suy tim bao gồm những gì?

Trong thực đơn hàng ngày của người bệnh cần có đầy đủ rau xanh, trái cây, cá béo, thịt trắng, trứng, sữa và ngũ cốc nguyên hạt.

Các thực phẩm nên ăn gồm:

• Rau củ: Rau chân vịt, cải xanh, cải xoăn, bắp cải, bông cải xanh, măng tây, cà rốt, khoai lang, khoai tây.
• Trái cây ít đường: Ổi, dưa gang, quả bơ, dâu tây, kiwi, mâm xôi, việt quất.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên cám.
• Sữa: Sữa không (hoặc ít) béo và chế phẩm từ sữa như sữa chua.
• Cá béo: cá hồi, cá ngừ, cá thu.
• Thịt nạc: Thịt thăn lợn, thịt gà không da.
• Các loại hạt: Hạnh nhân, hạt điều, hạt chia, hạt óc chó, hạt thông, hạt vừng.
• Các loại đậu: Đậu thận, đậu lăng, đậu gà, đậu đen, đậu Hà Lan.
• Một số loại dầu tốt cho tim mạch: Dầu hạt cải, dầu oliu, dầu hướng dương, dầu quả bơ.
• Gia vị và thảo mộc: Cà ri, tỏi, gừng, chanh, hạt tiêu, rau mùi tây, rau kinh giới cay, húng tây

Và người bệnh nên tránh các thực phẩm:

• Thực phẩm nhiều muối: Mì ăn liền, pizza, spaghetti, rau dưa muối.
• Thực phẩm nhiều chất béo bão hòa và cholesterol: Thịt đỏ (thịt bò, thịt cừu), thức ăn chế biến sẵn (thịt hộp, cá hộp, trái cây đóng hộp), thực phẩm chiên rán (khoai tây chiên, gà rán, cá viên chiên, bánh rán), dầu dừa, dầu cọ, mỡ động vật, bơ, phô mai, sữa nguyên kem.
• Thực phẩm giàu carbohydrate đơn giản: Đường, mật ong, bánh kẹo, bánh mì trắng, nước ngọt, kem, trái cây sấy khô.

Một số gợi ý thực đơn cho người suy tim theo từng giai đoạn bệnh

Bạn có thể tham khảo một số thực đơn theo các giai đoạn dưới đây:

1. Suy tim giai đoạn 1 và 2

Ở giai đoạn này người bệnh có thể tham khảo thực đơn mẫu với tổng năng lượng khoảng 1500 đến 1600 kcal:

2. Suy tim giai đoạn 3

Thực đơn gợi ý cho người bệnh giai đoạn 3 với tổng năng lượng khoảng 1600 đến 1700 kcal:

3. Suy tim giai đoạn 4 (giai đoạn cuối)

Thực đơn tham khảo cho người suy tim giai đoạn cuối với tổng năng lượng khoảng 1600 đến 1700 kcal:

Một số lưu ý khi xây dựng thực đơn cho bệnh nhân suy tim

Ngoài những nguyên tắc kể trên, bạn cũng cần lưu ý một số vấn đề khi xây dựng thực đơn cho người suy tim:

• Đa dạng thực đơn trong tuần, tránh lặp lại quá gần nhau vì dễ gây chán ăn.
• Ngoài đảm bảo tốt cho sức khỏe, thực đơn cũng nên phù hợp khẩu vị của người bệnh.
• Nếu thấy người bệnh ăn không ngon miệng, bạn nên thay đổi thực đơn.

Để được chăm sóc toàn diện, người suy tim nên thăm khám tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Với thế mạnh đa chuyên khoa, Trung tâm Tim mạch sẽ phối hợp cùng Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế để thiết kế thực đơn phù hợp tình trạng bệnh, khẩu vị, sở thích và điều kiện cá nhân.

Người bệnh được thăm khám, tư vấn trực tiếp bởi các chuyên gia đầu ngành giàu kinh nghiệm. Ngoài ra, bệnh viện còn đầu tư hệ thống máy móc tân tiến như máy chụp cộng hưởng từ tim 1.5 – 3T, hệ thống chụp và can thiệp mạch số hóa xóa nền (DSA) treo trần với cánh tay robot xoay 360 độ, máy đo thành phần cơ thể InBody, máy xét nghiệm vi chất,… hỗ trợ chẩn đoán, điều trị cá thể hóa.

Câu hỏi thường gặp

Trong quá trình chăm sóc dinh dưỡng và xây dựng thực đơn cho người suy tim, một số vấn đề mà gia đình và người bệnh thường băn khoăn là:

1. Người suy tim có thể ăn chay không?

Theo Tổ chức Tim và Đột quỵ (Canada), chế độ ăn chay giúp hạ huyết áp, cải thiện mức cholesterol, duy trì cân nặng khỏe mạnh và ngăn ngừa tiểu đường loại 2 (3). Tất cả đều có lợi cho tim mạch, giảm nguy cơ đột quỵ. Bởi vì ăn chay giúp tránh thịt và các phụ phẩm từ thịt, vì vậy thường có hàm lượng chất béo bão hòa và cholesterol thấp; Đồng thời giàu chất xơ, magie, kali, vitamin A, C, E từ rau củ. Tuy nhiên, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ điều trị.

2. Có nên ăn trái cây nhiều đường không?

Người bệnh nên hạn chế ăn trái cây nhiều đường như sầu riêng, mít, xoài chín, vì có thể làm tăng đường huyết, gây tổn thương mạch máu, khiến tim bơm máu vất vả hơn. Ngoài ra, những loại quả này cũng dễ gây thừa cân, tiểu đường – những yếu tố làm bệnh tiến triển, tăng tỷ lệ biến chứng như đột quỵ.

3. Có thể uống sữa được không?

Bạn nên uống sữa không béo hoặc ít béo. Các loại sữa nguyên kem nên tránh vì chứa nhiều chất béo bão hòa, gây tích tụ cholesterol xấu LDL-c dẫn đến xơ vữa động mạch, tăng gánh nặng cho tim suy.

4. Người bệnh suy tim có thể dùng gia vị thay thế muối không?

Người bệnh có thể thay muối bằng các gia vị và thảo mộc tốt cho tim như tỏi, hạt tiêu, rau mùi, gừng, nghệ, quế, bạc hà, hương thảo, nhục đậu khấu, húng quế, hẹ, thì là, lá kinh giới cay, cây xô thơm, cây xạ hương. Chúng hỗ trợ chống oxy hóa, kiểm soát huyết áp và cholesterol, góp phần bảo vệ chức năng tim.

Những thực đơn cho người suy tim kể trên chỉ có tính chất tham khảo. Cần hiểu rằng, nhu cầu dinh dưỡng ở mỗi người bệnh có thể thay đổi tùy giai đoạn, mức độ triệu chứng, bệnh lý nền, chỉ số BMI. Do đó, bạn nên đến gặp chuyên gia dinh dưỡng để được thiết kế khẩu phần ăn phù hợp, giảm áp lực lên tim, phòng biến chứng và kéo dài tuổi thọ.