Mất ngủ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần và chất lượng sống. Những người mất ngủ mãn tính thường cần dùng thuốc trị mất ngủ theo kê đơn để ổn định giấc ngủ và sức khỏe tâm thần. Để hiểu rõ hơn về các nhóm thuốc điều trị mất ngủ, hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu trong bài viết sau đây.
Thuốc trị mất ngủ là nhóm thuốc có tác dụng hỗ trợ an thần, giúp người bệnh dễ đi vào giấc ngủ và kéo dài thời gian ngủ. Những thuốc này tác động lên hệ thần kinh trung ương thông qua nhiều cơ chế khác nhau như tăng cường hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh ức chế GABA, kích hoạt thụ thể melatonin để điều chỉnh nhịp sinh học, ức chế hệ orexin – hệ thống duy trì sự tỉnh táo hoặc ức chế các thụ thể histamin, serotonin và adrenergic.
Việc dùng thuốc trị mất ngủ chỉ nên được cân nhắc khi tình trạng mất ngủ kéo dài nhiều tuần gây ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe hoặc sinh hoạt hằng ngày.
Thuốc được chia thành ba nhóm chính:
Trên thị trường có nhiều thuốc trị mất ngủ được sử dụng nhằm giúp người bệnh dễ đi vào giấc ngủ và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Tuy nhiên mỗi loại thuốc có cơ chế tác dụng, hiệu quả và mức độ an toàn khác nhau.
Dưới đây là những thuốc trị mất ngủ phổ biến hiện nay:
Nhóm thuốc điều trị mất ngủ kê đơn thường được sử dụng cho các trường hợp mất ngủ kéo dài hoặc nặng, khi các biện pháp không dùng thuốc không còn hiệu quả. Những loại thuốc này có tác dụng mạnh, giúp người bệnh dễ ngủ và duy trì giấc ngủ lâu hơn.
Các nhóm thuốc kê đơn thường dùng bao gồm:
Nhóm thuốc Benzodiazepine tác động lên hệ thần kinh trung ương bằng cách tăng cường tác dụng của chất dẫn truyền thần kinh ức chế GABA giúp các tế bào thần kinh ít bị kích thích hơn.
Cơ chế này làm tăng tần suất mở kênh chloride (Cl⁻) khi GABA gắn vào thụ thể GABA khiến màng tế bào bị phân cực mạnh hơn và giảm khả năng hưng phấn từ đó giúp giảm lo âu, an thần và cải thiện giấc ngủ. Một số thuốc thuộc nhóm Benzodiazepine thường được kê để điều trị mất ngủ là temazepam, alprazolam, triazolam, clobazam,… (1)
Mặc dù có hiệu quả nhanh, nhóm thuốc benzodiazepine có thể gây buồn ngủ kéo dài, lú lẫn (nhất là ở người cao tuổi), giảm trí nhớ, suy giảm nhận thức, hoặc ức chế hô hấp nếu dùng cùng rượu hay opioid. (2)
Ngoài ra thuốc còn có thể gây lệ thuộc, dung nạp và hội chứng cai khi ngừng đột ngột. Vì vậy Benzodiazepine không thích hợp cho người có tiền sử lạm dụng chất, người bị suy hô hấp nặng, ngưng thở khi ngủ, người cao tuổi dễ té ngã hoặc những người đang sử dụng opioid hay thuốc an thần khác.
Nhóm Non-benzodiazepine hay còn gọi là thuốc ngủ kiểu Z gồm zolpidem, eszopiclone và zaleplon có tác dụng giúp người bệnh dễ vào giấc ngủ và trong một số trường hợp còn giúp duy trì giấc ngủ. Các thuốc này hoạt động bằng cách gắn chọn lọc lên tiểu đơn vị α của thụ thể GABA từ đó tăng cường tác dụng ức chế của GABA lên tế bào thần kinh giúp giảm hưng phấn và tạo cảm giác buồn ngủ. (3)
Các tác dụng phụ thường gặp của nhóm thuốc trị bệnh mất ngủ này gồm buồn ngủ hoặc mệt mỏi vào ngày hôm sau, lú lẫn, giảm khả năng tập trung và đặc biệt là các hành vi phức tạp khi ngủ như đi lại, ăn uống hoặc thậm chí lái xe trong khi chưa hoàn toàn tỉnh táo.
Nhóm thuốc này không phù hợp cho người từng có hành vi bất thường khi ngủ do thuốc, người cần lái xe hoặc vận hành máy trong vòng 7 – 8 giờ sau khi uống cũng như người đang sử dụng rượu hoặc opioid vì có thể gây ức chế hô hấp và tăng nguy cơ tai nạn.
Nhóm thuốc đối kháng thụ thể orexin (DORAs) giúp cải thiện giấc ngủ bằng cách ức chế hoạt động của orexin – một loại neuropeptide có vai trò duy trì sự tỉnh táo. Khi tín hiệu “đánh thức” này bị chặn lại người dùng dễ đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ sâu hơn. Cơ chế tác dụng của nhóm thuốc này khác với các thuốc hướng GABA truyền thống. Các thuốc phổ biến bao gồm suvorexant, lemborexant, daridorexant.
Tác dụng phụ thường gặp gồm buồn ngủ kéo dài vào ngày hôm sau, mệt mỏi và xuất hiện các hành vi bất thường khi ngủ như đi lại hoặc nói trong khi ngủ. Vì nhóm thuốc này được chuyển hóa chủ yếu qua enzym CYP3A do đó người dùng cần thận trọng khi phối hợp với thuốc có ảnh hưởng đến enzym này. Người bị ngưng thở khi ngủ nặng không nên sử dụng thuốc này và nên tránh lái xe hoặc làm việc với máy móc ngay sau khi uống để đảm bảo an toàn.
Nhóm thuốc chủ vận thụ thể melatonin là các hợp chất tổng hợp được thiết kế để bắt chước tác dụng của melatonin tự nhiên giúp điều chỉnh nhịp sinh học và cải thiện giấc ngủ.
Các thuốc này hoạt động bằng cách gắn vào thụ thể melatonin MT1 và MT2 trong não, đặc biệt tại vùng nhân trên chéo của vùng dưới đồi từ đó hỗ trợ quá trình vào giấc ngủ và duy trì chu kỳ ngủ – thức ổn định. So với các thuốc điều trị mất ngủ khác, nhóm này thường an toàn hơn, ít gây tác dụng phụ như nhức đầu, chóng mặt hoặc buồn ngủ nhẹ và hầu như không gây lệ thuộc thuốc. (4)
Nhóm thuốc chống trầm cảm ở liều thấp có thể được sử dụng trong hỗ trợ giấc ngủ nhờ khả năng ức chế thụ thể histamin hoặc serotonin từ đó gây nên cảm giác buồn ngủ. Các loại thuốc chống trầm cảm thường dùng bao gồm doxepin, trazodone.
Khi sử dụng các thuốc này người dùng có thể gặp tác dụng phụ như khô miệng, chóng mặt và buồn ngủ vào ngày hôm sau hoặc rối loạn tim mạch. Đối với người bệnh tim mạch hoặc rối loạn vận mạch cần được đánh giá tình trạng bệnh trước khi dùng.
Một số thuốc chống loạn thần như quetiapine đôi khi được kê ngoài chỉ định để hỗ trợ giấc ngủ. Tuy nhiên việc sử dụng như vậy không được khuyến khích vì thuốc có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng như tăng cân, rối loạn chuyển hóa và rối loạn vận động (hội chứng ngoại tháp). Các bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc chống loạn thần khi người bệnh có rối loạn tâm thần đi kèm, không nên dùng chỉ để chữa mất ngủ. (5)
Nhóm thuốc chống co giật gồm gabapentin và pregabalin có thể giúp cải thiện giấc ngủ ở những người bệnh bị đau mãn tính, hội chứng chân không yên hoặc các rối loạn thần kinh. Tuy nhiên chúng thường chỉ được sử dụng ngoài chỉ định cho mất ngủ đơn thuần. (6)
Tác dụng phụ thường gặp gồm buồn ngủ, chóng mặt và tăng cân. Người có tiền sử lạm dụng chất hoặc đang dùng thuốc ức chế thần kinh trung ương cần thận trọng khi sử dụng.
Các thuốc hỗ trợ giấc ngủ không kê đơn thường là thuốc kháng histamin H1 thế hệ một như diphenhydramine hoặc doxylamine. Chúng có tác dụng gây buồn ngủ bằng cách ức chế hoạt động của histamin trong não, một chất dẫn truyền thần kinh giúp duy trì sự tỉnh táo.
Thuốc có thể khiến buồn ngủ kéo dài sang ngày hôm sau, gây lơ mơ và giảm tập trung. Ngoài ra các tác dụng phụ kháng cholinergic như khô miệng, mờ mắt, táo bón và bí tiểu cũng thường gặp, đặc biệt ở người cao tuổi, do hệ thần kinh nhạy cảm hơn. Do những tác dụng phụ trên nhóm thuốc này chống chỉ định với người cao tuổi nên tránh vì nguy cơ té ngã, lú lẫn và suy giảm nhận thức. Những người mắc tăng nhãn áp góc hẹp, phì đại tuyến tiền liệt hoặc rối loạn hô hấp cũng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng để đảm bảo an toàn.
Ngoài ra một số thực phẩm chức năng hỗ trợ giấc ngủ có thể giúp điều chỉnh nhịp sinh học tự nhiên hoặc tăng hoạt động ức chế thần kinh giúp dễ vào giấc hơn. Tuy nhiên hiệu quả lâu dài chưa được chứng minh rõ ràng và có thể xảy ra tương tác thuốc, do đó nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
Để thuốc điều trị mất ngủ phát huy hiệu quả tối đa và hạn chế rủi ro cho sức khỏe, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sử dụng an toàn.
Thuốc trị khó ngủ chỉ là một phần của giải pháp điều trị mất ngủ. Để đạt được hiệu quả lâu dài và giảm nguy cơ phụ thuộc vào thuốc người bệnh nên kết hợp thêm các phương pháp hỗ trợ điều trị mất ngủ khác. Những biện pháp này không chỉ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ tự nhiên mà còn mang lại lợi ích toàn diện cho sức khỏe thể chất và tinh thần.
Dưới đây là những biện pháp thay thế kết hợp với thuốc trị mất ngủ:
Phương pháp này giúp người người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực cùng các thói quen sai lệch liên quan đến giấc ngủ. Một số kỹ thuật thường được áp dụng trong CBT-I gồm:
Đây là tập hợp các thói quen lành mạnh giúp thúc đẩy giấc ngủ tự nhiên, thường được khuyến khích thực hiện song song với hoặc trước khi dùng thuốc.
Căng thẳng và lo âu là những nguyên nhân phổ biến gây khó ngủ. Áp dụng các kỹ thuật thư giãn có thể giúp làm dịu hệ thần kinh và chuẩn bị cơ thể sẵn sàng cho giấc ngủ.
Các hoạt động thể chất như đi bộ, bơi lội hoặc đạp xe trong ngày giúp cải thiện chất lượng và độ sâu của giấc ngủ. Tuy nhiên tập luyện cường độ cao sát giờ ngủ nên tránh vì có thể khiến cơ thể tỉnh táo và khó đi vào giấc ngủ.
Sử dụng thuốc trị mất ngủ có thể mang lại hiệu quả nhanh chóng nhưng không nên xem đây là giải pháp lâu dài. Người bệnh cần kết hợp điều chỉnh lối sống, thư giãn tinh thần và điều trị nguyên nhân gốc rễ gây mất ngủ để đạt hiệu quả trong điều trị từ đó có giấc ngủ chất lượng. Trước khi sử dụng thuốc trị mất ngủ, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.
