Liệt dương không chỉ do tuổi tác, bệnh lý nền hay lối sống thiếu khoa học, mà còn có thể do tác dụng phụ của một số loại thuốc. Thống kê cho thấy, có đến 25% trường hợp rối loạn cương dương liên quan trực tiếp đến việc sử dụng thuốc điều trị. Điều đáng lo ngại là nhiều quý ông không hề biết mình đang rơi vào nhóm nguy cơ này.
Bài viết này của ECO Pharma sẽ chỉ ra 9 nhóm thuốc làm liệt dương phổ biến, giúp nam giới nhận diện sớm, kịp thời trao đổi với bác sĩ để có hướng xử lý phù hợp, giúp phòng tránh những hậu quả khó lường.
Một số loại thuốc được sử dụng trong điều trị bệnh có thể gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng liệt dương ở nam giới. Cơ chế tác động thường gặp là làm giảm tưới máu tới thể hang dương vật, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương hoặc ngoại biên điều khiển quá trình cương dương hoặc gây rối loạn trục nội tiết – hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn, dẫn đến suy giảm Testosterone.
Tuy nhiên, không phải tất cả nam giới dùng thuốc đều gặp tác dụng phụ này và mức độ ảnh hưởng có thể tùy thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, loại thuốc đang sử dụng và tình trạng sức khỏe hiện tại. Khi nghi ngờ liệt dương liên quan đến thuốc, người bệnh tuyệt đối không nên tự ý ngưng thuốc mà cần trao đổi với bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá và xử trí an toàn, phù hợp.
Dưới đây là những nhóm thuốc phổ biến được ghi nhận có nguy cơ gây liệt dương, cánh mày râu cần đặc biệt lưu ý khi sử dụng:
Theo Hiệp hội Tim mạch Châu Âu, một số thuốc huyết áp có thể gây liệt dương do ảnh hưởng đến lưu lượng máu và thần kinh kiểm soát cương dương, trong đó thường gặp nhất là thuốc lợi tiểu (làm giảm testosterone, giảm máu đến dương vật) và thuốc chẹn beta (giảm hưng phấn, cản trở dẫn truyền thần kinh).(1)
Các nhóm khác như chẹn alpha, ức chế men chuyển, chẹn kênh canxi ít ảnh hưởng hơn nhưng vẫn có thể gây rối loạn tình dục ở một số người.
Một số thuốc kháng histamin, đặc biệt là nhóm kháng histamin H1 (thường dùng trong điều trị dị ứng, viêm mũi dị ứng, mày đay) và kháng histamin H2 (điều trị viêm loét dạ dày), có thể gây tác dụng phụ ảnh hưởng đến chức năng sinh lý nam giới. Cơ chế chính là do thuốc làm ức chế dẫn truyền thần kinh và giảm tiết hormone sinh dục, từ đó gây giảm ham muốn hoặc liệt dương.
Tuy nhiên, không phải ai dùng thuốc cũng gặp tình trạng này và mức độ ảnh hưởng còn tùy thuộc vào loại thuốc cũng như cơ địa từng người. Nếu xuất hiện rối loạn cương trong quá trình dùng thuốc kháng histamin, nam giới nên trao đổi với bác sĩ để được điều chỉnh liều hoặc thay thế thuốc khác an toàn hơn.
Nhiều loại thuốc chống trầm cảm và thuốc điều trị rối loạn tâm thần cũng xếp vào nhóm thuốc làm liệt dương do ảnh hưởng đến serotonin, dopamine, norepinephrine – các chất dẫn truyền thần kinh, giữ vai trò quan trọng trong điều hòa cảm xúc và khả năng tình dục.
Các thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI, SNRI, TCA thường gây giảm ham muốn, khó đạt cực khoái và rối loạn cương dương. Thuốc chống loạn thần (như risperidone, haloperidol) có thể làm giảm Testosterone, gây suy giảm chức năng tình dục. Ngoài ra, một số thuốc an thần cũng ảnh hưởng đến quá trình cương dương.
Khi nhắc đến nhóm thuốc làm cho liệt dương không thể không nhắc đến thuốc hóa trị và thuốc điều trị ung thư. Nhóm thuốc này ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh, mạch máu và nội tiết tố.
Các loại thuốc này làm tổn thương mạch máu nuôi dương vật, ức chế trục nội tiết sinh dục dẫn đến giảm Testosterone hoặc gây tổn thương thần kinh ngoại biên làm suy giảm khả năng dẫn truyền tín hiệu cương. Các thuốc như alkylating agents (cyclophosphamide), cisplatin, vincristine… thường liên quan đến rối loạn cương và giảm ham muốn.
Ngoài ra, liệu pháp nội tiết trong điều trị ung thư tuyến tiền liệt cũng có thể gây suy giảm nghiêm trọng chức năng tình dục ở nam giới.
Thuốc giảm đau nhóm opioid (morphin, codein, oxycodone, fentanyl…) cũng là nhóm thuốc làm liệt dương thường gặp. Nhóm thuốc này ức chế trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn, làm giảm tiết Testosterone, từ đó gây rối loạn cương dương. Ngoài ra, thuốc còn tác động lên hệ thần kinh trung ương và giảm lưu lượng máu đến dương vật, khiến khả năng cương dương bị suy giảm rõ rệt.
Một số loại thuốc điều trị bệnh Parkinson như thuốc chống loạn thần, thuốc ức chế men MAO-B, thuốc kháng cholinergic cũng được xem là thuốc làm cho đàn ông liệt dương. Ngược lại, một số thuốc chủ vận dopamin (như levodopa, pramipexole, ropinirole) đôi khi lại gây tăng ham muốn bất thường, nhưng khi dùng lâu dài cũng có thể làm rối loạn chức năng tình dục.
Một số thuốc được sử dụng trong điều trị trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) có thể liên quan đến rối loạn chức năng tình dục ở nam giới. Trong đó, cimetidine – thuốc kháng histamin H2 – là loại được ghi nhận nhiều nhất, với cơ chế làm tăng nồng độ prolactin, giảm testosterone tự do và ức chế hoạt động của androgen, dẫn đến suy giảm ham muốn tình dục và liệt dương.
Nhóm ức chế bơm proton (PPI: omeprazole, esomeprazole, lansoprazole…) ít khi gây tác động trực tiếp nhưng việc sử dụng kéo dài có thể làm giảm hấp thu kẽm, magie và vitamin B12, các vi chất quan trọng cho chức năng sinh lý nam. Ngoài ra, yếu tố tâm lý do bệnh lý mạn tính như lo âu, căng thẳng cũng góp phần làm nặng thêm tình trạng rối loạn cương
Các thuốc ức chế 5-alpha reductase (finasteride, dutasteride) thường được kê trong điều trị phì đại tuyến tiền liệt lành tính và hói đầu nam cũng được xếp vào loại thuốc gây liệt dương. Do cơ chế ức chế chuyển hóa Testosterone thành Dihydrotestosterone (DHT), các thuốc này làm giảm nồng độ DHT – hormone then chốt trong duy trì hoạt động tình dục nam.
Hậu quả là một số người bệnh ghi nhận tình trạng giảm ham muốn, rối loạn cương dương, xuất tinh bất thường hoặc suy giảm khoái cảm. Đáng chú ý, một số nghiên cứu và báo cáo lâm sàng cho thấy các triệu chứng này có thể tồn tại dai dẳng ngay cả sau khi ngừng thuốc, tạo thành hội chứng “hậu finasteride”.(2)
Các thuốc điều chỉnh nội tiết tố, đặc biệt là nhóm kháng androgen (flutamide, bicalutamide, cyproterone acetate), thuốc đồng vận hoặc đối kháng GnRH (leuprolide, goserelin, degarelix), cũng như liệu pháp estrogen hoặc progestin liều cao, có thể gây liệt dương do làm giảm Testosterone và ức chế hoạt động hormone sinh dục nam.
Những thay đổi này dẫn đến giảm ham muốn, rối loạn cương, thậm chí ảnh hưởng khả năng sinh sản. Ngoài ra, việc bổ sung Testosterone không đúng chỉ định hoặc lạm dụng cũng có thể ức chế sản xuất Testosterone nội sinh, gây suy giảm chức năng tình dục.
Liệt dương do thuốc thường có khả năng phục hồi nếu được phát hiện sớm và xử trí đúng cách. Khi ngừng hoặc đổi sang loại thuốc khác ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục, nhiều nam giới có thể lấy lại khả năng cương bình thường trong vài tuần đến vài tháng.
Tuy nhiên, nếu người bệnh dùng thuốc trong thời gian dài hoặc có kèm bệnh nền như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn nội tiết… thì khả năng phục hồi có thể chậm hơn và cần điều trị phối hợp. Để hỗ trợ phục hồi tình trạng liệt dương do thuốc, nam giới cần:
Khi gặp tình trạng liệt dương do thuốc, điều quan trọng nhất là nam giới không được tự ý ngưng thuốc đang dùng, đặc biệt là các thuốc hạ huyết áp, chống trầm cảm hay điều trị bệnh mạn tính. Việc ngưng thuốc đột ngột có thể gây biến chứng nguy hiểm. Thay vào đó, người bệnh cần trao đổi trực tiếp với bác sĩ điều trị để được đánh giá và điều chỉnh liều hoặc đổi thuốc khác ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục hơn.
Song song với điều trị y khoa, thay đổi lối sống đóng vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng sinh lý. Nam giới nên tập thể dục đều đặn, đặc biệt là các bài tập cơ sàn chậu, aerobic hoặc yoga để tăng cường tuần hoàn máu.
Chế độ ăn uống cũng cần lành mạnh, giàu rau xanh, cá và ngũ cốc nguyên hạt, đồng thời hạn chế rượu bia, thuốc lá và thức ăn nhiều dầu mỡ. Việc ngủ đủ giấc và kiểm soát căng thẳng cũng góp phần cải thiện rõ rệt tình trạng rối loạn cương.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể cân nhắc kê thêm các thuốc hỗ trợ cương dương như nhóm ức chế PDE5 (sildenafil, tadalafil…) nếu không có chống chỉ định tim mạch. Ngoài ra, liệu pháp tư vấn tâm lý và trị liệu tình dục có thể giúp nam giới giảm lo âu, tăng sự tự tin và cải thiện chất lượng đời sống tình dục. Việc kết hợp cả điều trị y học và hỗ trợ tâm lý thường mang lại hiệu quả tốt hơn.
Bên cạnh đó, một số tinh chất tự nhiên như Eurycoma Longifolia, chiết xuất thông biển Pháp và Hàu đại dương có khả năng kích thích cơ thể tăng tiết Testosterone nội sinh và Nitric Oxide theo cơ chế tự nhiên. Nhờ vậy, ham muốn được cải thiện, tăng hưng phấn tình dục, hỗ trợ duy trì khả năng cương dương, kéo dài thời gian quan hệ, đồng thời nâng cao chất lượng tinh trùng một cách bền vững.
Việc sử dụng thuốc trong điều trị bệnh là cần thiết, nhưng nam giới cần hiểu rõ 9 nhóm thuốc làm liệt dương thường gặp và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống tình dục. Do đó, khi xuất hiện tình trạng rối loạn cương sau khi dùng thuốc, tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc mà hãy trao đổi với bác sĩ để được điều chỉnh phù hợp. Ngoài ra, duy trì lối sống lành mạnh, tập luyện thể dục đều đặn và bổ sung dưỡng chất hỗ trợ cũng giúp cải thiện chức năng sinh lý.
