Động mạch vành phải cùng với động mạch vành trái nhận máu từ động mạch chủ cung cấp cho cơ tim. Nhưng do bẩm sinh, lão hóa hoặc tác động của các yếu tố nguy cơ mà chúng đôi khi mắc một số bệnh lý. Hiểu về giải phẫu và vai trò của nó có thể giúp ích cho việc chủ động phòng ngừa các bệnh lý liên quan. Cùng ECO Pharma tìm hiểu trong bài viết sau đây.
Động mạch vành phải (Right coronary artery – RCA) là động mạch thuộc tuần hoàn mạch vành. Nó xuất phát từ phía bên phải của van động mạch chủ, tại xoang động mạch chủ phải (xoang Valsalva) sau đó chạy xuống rãnh vành phải, hướng về mỏm tim để cung cấp máu nuôi dưỡng phía bên phải của tim và một phần ba vách liên thất.
Động mạch vành là mạch máu đầu tiên phân nhánh từ động mạch chủ và cung cấp nguồn oxy và chất dinh dưỡng quan trọng cho các lớp của tim. Nó bao gồm động mạch vành trái và phải.
Tương tự các bộ phận khác trong cơ thể, tim cần được cung cấp dinh dưỡng và oxy để thực hiện nhiệm vụ bơm máu. Động mạch vành phải và các nhánh giữ vai trò vận chuyển máu từ tim đến nuôi dưỡng nửa bên phải của chính nó.
Cụ thể là nó cấp máu cho nhĩ phải và thất phải. Các nhánh của nó cung cấp máu cho nút xoang nhĩ (SA) và nút nhĩ thất (AV), đây là những nút gửi tín hiệu điện giúp tim co bóp. Ngoài ra, chúng còn cung cấp máu cho một phần ba vách liên thất, vách ngăn giữa hai buồng tim dưới. (1)
Hiểu rõ giải phẫu giúp bạn hiểu rõ hơn về cấu tạo, đường đi và hình ảnh của bộ phận này:
Động mạch vành phải thường có đường kính từ 3mm đến 4mm. Kích thước này có thể thay đổi tùy giới tính, cân nặng và chủng tộc. Thành của nó gồm có ba lớp:
Động mạch vành phải chia thành 5 nhánh chính, cho phép máu đi đến các phần khác nhau của tim: (2)
Động mạch vành phải bắt nguồn từ phía bên phải xoang Valsalva. Lỗ xuất phát của nó thường nằm ở hai phần ba phía trên xoang. Nhưng đôi khi, vị trí có thể hơi lệch, từ hơi bên dưới van động mạch chủ ở thất trái cho đến vài cm phía trên động mạch chủ lên. (3)
Động mạch vành phải ban đầu đi về phía trước, sau đó chuyển hướng sang phải, nằm giữa tiểu nhĩ phải (phần nhô ra của nhĩ phải) và thân động mạch phổi để đến được rãnh nhĩ thất.
Tại rãnh này, nó tiếp tục đi xuống gần như theo chiều dọc bờ phải của tim, rồi cong về phía sau để đến giao điểm giữa rãnh liên nhĩ và rãnh liên thất (giao điểm của tim – crux). Điểm cuối của bộ phần này có thể khác nhau ở mỗi người, nhưng thường kết thúc phía bên trái crux, nơi gặp nhánh mũ của động mạch vành trái. (4)
Dưới đây là một số hình ảnh giúp bạn hình dung rõ hơn về đường đi của động mạch vành phải:
Động mạch vành đưa máu đến cơ tim nên nếu gặp bất kỳ vấn đề nào cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Sự suy giảm lưu lượng oxy và chất dinh dưỡng đến cơ tim có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim và tử vong. Vì vậy hiểu rõ một số bệnh lý liên quan đến động mạch vành bên phải sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc phòng ngừa hoặc kiểm soát bệnh.
Đây là tình trạng tích tụ chất béo, cholesterol và các chất khác trên thành động mạch (xơ vữa động mạch) khiến lòng mạch bị hẹp lại làm hạn chế lưu lượng máu đến cơ tim.
Bệnh có thể diễn ra trong nhiều năm mà không gây bất kỳ triệu chứng nào. Khi đã trở nên nghiêm trọng, tim không nhận đủ oxy sẽ dẫn đến đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi, thậm chí nhồi máu cơ tim.
Đây là kết quả tiến triển của hẹp động mạch vành bên phải, xảy ra khi thành động mạch bị tổn thương và hẹp do tích tụ mảng xơ vữa. Tình trạng tắc nghẽn sẽ chặn dòng máu nuôi cơ tim, gây đau thắt ngực từ nhẹ đến dữ dội, khó thở, chóng mặt, choáng váng, tim đập nhanh, buồn nôn, mệt mỏi, kiệt sức. Người bệnh có nguy cơ nhồi máu cơ tim, suy tim, đột tử.
Thiếu máu cơ tim (thiếu máu cơ tim cục bộ) là tình trạng lưu lượng máu đến cơ tim giảm, khiến tim không nhận đủ lượng oxy cần thiết để thực hiện chức năng bơm máu. Nguyên nhân thường do tổn thương mạch vành, bao gồm động mạch vành bên phải, chẳng hạn như tích tụ xơ vữa, hình thành cục máu đông, co thắt động mạch.
Bệnh có thể diễn tiến âm thầm, không biểu hiện rõ ràng. Nhưng nó cũng có thể bộc lộ triệu chứng đau thắt ngực, đau cổ hoặc hàm, đau vai hoặc cánh tay, tim đập nhanh, khó thở khi vận động, buồn nôn, nôn, đổ mồ hôi, mệt mỏi.
Nếu không được cấp cứu kịp thời, thiếu máu cơ tim có nguy cơ dẫn đến biến chứng nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim, suy tim đe dọa tính mạng.
Đây là những khiếm khuyết bẩm sinh liên quan đến kích thước, hình dạng, cấu trúc, vị trí của một hoặc nhiều nhánh động mạch vành bên phải. Hệ quả là lượng máu về tim giảm sút, gây ra triệu chứng như khó thở khi gắng sức, đau thắt ngực, tim đập nhanh, mệt mỏi.
Ví dụ một số bệnh mạch vành phải do bẩm sinh như:
Trong chẩn đoán các vấn đề tim mạch, bác sĩ sẽ khám lâm sàng bao gồm hỏi thăm bệnh sử, các triệu chứng gặp phải và nghe âm thổi tim. Nếu nghi ngờ có vấn đề ở tim, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm sau:
Điều trị chủ yếu là can thiệp thông tắc mạch để cải thiện tình trạng tắc hẹp gây thiếu máu cơ tim. Phương pháp đầu tay là sử dụng thuốc điều trị bệnh.
Khi thuốc không giúp kiểm soát được tình trạng tắc hẹp mạch và người bệnh có nguy cơ biến chứng cao, các thủ thuật, phẫu thuật cần thiết để tái thông lòng mạch, cải thiện lưu lượng máu từ động mạch đến cơ tim, giảm nhẹ triệu chứng và phòng ngừa biến chứng.
Bên cạnh điều trị, người bệnh cần tuân thủ lối sống lành mạnh bao gồm ăn uống, luyện tập theo chế độ của bệnh tim mạch. Bao gồm ăn ít muối, hạn chế nạp chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa và đường, bỏ thuốc lá, rượu bia; luyện tập hàng ngày với cường độ tăng dần nhưng tránh gắng sức, cần nghỉ ngơi khi cảm thấy mệt.
Phòng ngừa bệnh động mạch vành phải cũng như phòng ngừa bệnh tim mạch nói chung cần bắt đầu từ lối sống lành mạnh, bao gồm dinh dưỡng khoa học và vận động hàng ngày.
Chế độ dinh dưỡng tốt cho tim: Bạn nên ăn các thực phẩm giàu chất xơ, omega-3, chất chống oxy hóa và vitamin. Bởi vì chất xơ làm giảm cholesterol xấu LDL-c, kiểm soát huyết áp; omega-3 giảm triglyceride, ngăn ngừa tích tụ mảng bám, tăng lưu thông máu; các vitamin C, vitamin D, vitamin B9, vitamin B12 giúp cải thiện khả năng bơm máu, thúc đẩy sản xuất hồng cầu, chống xơ vữa động mạch; chất chống oxy hóa trung hòa gốc tự do, bảo vệ mạch máu khỏe mạnh.
Gạo lứt, súp lơ xanh, hạt dẻ, đậu lăng, yến mạch là những nguồn chất xơ tốt trong khi cá béo như cá hồi, cá mòi, cá cơm là nguồn cung cấp omega-3 dồi dào. Rau củ quả như cam, kiwi, dâu tây, táo, cà rốt, ớt chuông, cải xoăn, măng tây, bắp cải rất giàu chất chống oxy hóa. Đu đủ, quýt, lòng đỏ trứng, đậu Hà Lan, rau chân vịt, thịt lợn nạc, cá ngừ giàu các vitamin tốt cho tim mạch. Bên cạnh đó, bạn cần hạn chế rượu bia, thuốc lá và các chất gây hại cho tim mạch khác.
Hoạt động thể chất thường xuyên: Tập thể dục làm tăng tuần hoàn máu, duy trì cân nặng khỏe mạnh, kiểm soát huyết áp, cholesterol và đường huyết, tất cả đều cần thiết cho sức khỏe tim mạch. Bạn nên luyện tập bất kỳ loại hình lành mạnh nào phù hợp với thể trạng, mỗi ngày ít nhất 30 phút.
Quản lý căng thẳng: Căng thẳng quá mức gây ra bệnh tật không chỉ riêng ở tim. Vì vậy, cần hạn chế căng thẳng để ngăn ngừa bệnh tật. Bạn nên thu xếp cuộc sống, công việc theo kế hoạch, tránh để rơi vào các tình huống không thể kiểm soát. Khi mệt mỏi, hãy dành thời gian thư giãn bằng bất kỳ điều gì khiến bạn dễ chịu. Hãy thử thiền, nghe nhạc nhẹ, hít thở sâu, chia sẻ cảm xúc với người thân để cân bằng tâm trí.
Quản lý tốt bệnh lý nền: Kiểm soát các bệnh lý nền là yếu tố nguy cơ tim mạch để ngăn ngừa biến chứng lên tim mạch. Ngoài tuân thủ lối sống lành mạnh, đặc biệt tăng cường chất xơ, omega-3, protein nạc trong chế độ ăn hàng ngày, bỏ thuốc lá và rượu bia, nếu mắc bệnh cao huyết áp cần dùng thuốc lợi tiểu (Furosemide, Bumetanide), thuốc chẹn beta (Atenolol, Bisoprolol), thuốc ức chế men chuyển angiotensin (Captopril, Enalapril); Nếu cholesterol cao nên dùng thuốc statin (Atorvastatin, Fluvastatin); Nếu tiểu đường cần dùng thuốc Meglitinide, Sulfonylurea, Biguanide, Thiazolidinediones. Nếu thừa cân, béo phì cần giảm cân bằng chế độ ăn giảm cân lành mạnh, tập luyện khoa học.
Tầm soát tim mạch: Các bệnh lý tim mạch nói chung thường diễn tiến âm thầm nhiều năm mà không gây triệu chứng rõ ràng. Vì vậy, ngoài khám sức khỏe định kỳ hai lần mỗi năm, những người có yếu tố nguy cơ cao như cao huyết áp, tiểu đường, béo phì, tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch nên thực hiện tầm soát tim mạch. Chủ động tầm soát giúp phát hiện sớm các bệnh lý tim mạch để được can thiệp kịp lúc, hiệu quả cao.
Hiện nay, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ khám, tầm soát và điều trị các bệnh lý tim mạch hiện đại hàng đầu, uy tín, hiệu quả cao. Tâm Anh trang bị hệ thống trắc nghiệm gắng sức thảm lăn, xe đạp lực kế “2 trong 1” kết hợp siêu âm tim và đo điện tim, hệ thống chụp và can thiệp mạch số hóa xóa nền (DSA) Philips Azurion Robotic Ceiling FlexArm treo trần với cánh tay robot có thể xoay 360 độ, máy siêu âm tim và mạch máu 4D, máy chụp cộng hưởng từ tim 1.5 – 3T – là những máy móc, công nghệ tân tiến hàng đầu hiện nay. Đặc biệt, đội ngũ chuyên gia đầu ngành và các bác sĩ giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao được đào tạo bài bản tại các nước có nền y tế tiên tiến giúp chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả cao bằng phác đồ cá thể hóa.
Bất kỳ tổn thương hay khiếm khuyết nào ở động mạch vành phải đều ảnh hưởng đến lưu lượng máu nuôi tim. Tuy nhiên, tình trạng này có thể phòng ngừa sớm nhờ lối sống khoa học và phòng tránh các yếu tố nguy cơ. Bổ sung tinh chất thiên nhiên có lợi cho tim rất hữu ích cho việc chủ động bảo vệ sức khỏe tim mạch từ sớm. Các nhà khoa học đã tìm ra hợp chất sinh học thiên nhiên GDL-5 (chiết xuất từ phấn mía Nam Mỹ) có khả năng hỗ trợ kiểm soát huyết áp, giảm nguy cơ và cải thiện xơ vữa động mạch, giảm cholesterol xấu LDL-c và triglyceride, bảo vệ tim mạch, an toàn để dùng lâu dài.
