Mất ngủ do rối loạn nội tiết xảy ra ở cả hai giới, nhưng phụ nữ có xu hướng phổ biến hơn và bị ảnh hưởng nhiều hơn. Hiểu về chứng mất ngủ này sẽ hữu ích cho việc nhận biết, điều trị hoặc phòng ngừa một cách chủ động. Cùng ECO Pharma tìm hiểu trong bài viết sau đây.
Rối loạn nội tiết là tình trạng mất cân bằng các hormone quan trọng trong cơ thể, ảnh hưởng đến nhiều chức năng sinh lý, bao gồm giấc ngủ. Rối loạn nội tiết tố có gây mất ngủ vì một số hormone đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa giấc ngủ là melatonin, cortisol, estrogen và testosterone. Khi những hormone này thay đổi bất thường, cơ thể sẽ gặp khó khăn trong việc thiết lập và duy trì chu kỳ ngủ – thức bình thường.
Ngoài ra, các hormone tương tác chặt chẽ với hệ thần kinh trung ương, đặc biệt là vùng dưới đồi – nơi điều khiển nhịp tim, huyết áp, tâm trạng và nhiệt độ cơ thể. Khi nội tiết tố mất cân bằng, hoạt động của vùng này cũng bị xáo trộn, gây ra nhiều triệu chứng như tim đập nhanh, nóng bừng (ở phụ nữ được gọi là bốc hỏa), đổ mồ hôi đêm, lo âu, dẫn đến rối loạn giấc ngủ.
Một số hormone có liên quan chặt chẽ đến giấc ngủ là melatonin, cortisol, estrogen và testosterone.
Melatonin, còn gọi là hormone gây ngủ, được sản xuất tại tuyến tùng trong não, giúp điều chỉnh đồng hồ sinh học 24 tiếng của cơ thể. Khi dây thần kinh thị giác nhận thấy ánh sáng yếu dần vào ban đêm, não sẽ tăng giải phóng melatonin, báo hiệu cho vùng dưới đồi biết rằng đã đến giờ ngủ. Khi nhận được tín hiệu, vùng dưới đồi sẽ điều chỉnh nhiệt độ cơ thể, huyết áp, tâm trạng để cơ thể sẵn sàng vào giấc.(1)
Estrogen được sản xuất bởi buồng trứng (nữ), tinh hoàn (nam), tế bào mỡ và tuyến thượng thận. Hormone này ảnh hưởng đến giấc ngủ qua nhiều cơ chế, gồm hỗ trợ sản xuất melatonin – chất dẫn truyền kinh gây ngủ, điều hòa serotonin – tiền chất của melatonin, duy trì nhiệt độ cơ thể và ổn định tâm trạng. Khi nồng độ estrogen giao động, thường gặp ở nữ, các triệu chứng như đổ mồ hôi, nóng bừng, lo âu có thể xảy ra, làm gián đoạn giấc ngủ.
Progesterone được tổng hợp tại buồng trứng (nữ), nhau thai (trong giai đoạn mang thai), tinh hoàn (nam) và tuyến thượng thận. Đây là hormone quan trọng đối với não bộ, vì có đặc tính an thần, chống lo âu, thúc đẩy cơ thể ngủ nhanh và sâu. Nếu nồng độ progesterone dao động bất thường sẽ dẫn đến căng thẳng, khó vào giấc.
Testosterone chủ yếu được sản xuất tại tinh hoàn (nam), buồng trứng (nữ) và tuyến thượng thận. Testosterone và giấc ngủ hoạt động hài hòa với nhau. Nồng độ hormone này đạt đỉnh vào khoảng 8 giờ sáng, giảm dần trong ngày và thấp nhất vào 8 giờ tối. Vì trong lúc ngủ, testosterone được tái tạo, đặc biệt ở giai đoạn REM – giấc ngủ chuyển động mắt nhanh liên quan đến giấc mơ, cảm xúc, trí nhớ.(2)
Mức testosterone suy giảm có liên quan đến khó ngủ, gián đoạn giấc ngủ. Trái lại, nồng độ testosterone cao quá mức (ví dụ do hội chứng buồng trứng đa nang ở nữ, dùng liệu pháp thay thế testosterone ở nam) cũng gây ngủ kém hoặc làm trầm trọng thêm chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.
Cortisol sản xuất tại tuyến thượng thận, còn gọi là hormone căng thẳng được cơ thể giải phóng để đối phó với stress. Nồng độ cortisol cao sẽ ức chế melatonin – hormone điều chỉnh chu kỳ ngủ thức và hạn chế hoạt động của adenosine – chất dẫn truyền thần kinh thúc đẩy giấc ngủ. Điều này dẫn đến tăng sự tỉnh táo, khó vào giấc.(3)
Mất ngủ do rối loạn nội tiết tố do đâu? Rối loạn nội tiết có thể làm gián đoạn giấc ngủ. Tình trạng này thường xuất phát từ các nguyên nhân:
Tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp trước khi phụ nữ chính thức mãn kinh – thời kỳ bắt đầu khi không còn kinh nguyệt trong 12 tháng liên tục. Những giai đoạn này thường xảy ra từ 40 đến 50 tuổi, đặc trưng bởi tình trạng buồng trứng giảm hoặc ngừng hoạt động, dẫn đến giảm hoặc estrogen và progesterone không còn được sản xuất. Đây là hai hormone đóng vai trò điều hòa giấc ngủ.
Ngoài ra, các triệu chứng khác liên quan đến thiếu hụt estrogen như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, tiểu gấp, thay đổi tâm trạng cũng có nguy cơ gây mất ngủ.
Xem thêm: Cách chữa mất ngủ tiền mãn kinh
Sự xáo trộn các hormone estrogen, progesterone, melatonin, hCG trong giai đoạn mang thai là nguyên nhân chủ yếu gây mất ngủ, đặc biệt trong kỳ tam cá nguyệt đầu tiên.
Bởi vì nồng độ estrogen cao làm tăng nhiệt độ cơ thể, gián đoạn giấc ngủ. Mức progesterone cao gây buồn ngủ ban ngày, khó vào giấc ban đêm; đồng thời làm giãn cơ, hẹp đường thở, tăng nguy cơ mắc chứng ngưng thở khi ngủ. Melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ cũng không ổn định trong thai kỳ, khiến phụ nữ thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm và mệt mỏi ban ngày.
Ngoài ra, sự gia tăng hormone hCG (gonadotropin màng đệm ở người) còn gây ra triệu chứng ốm nghén, làm giảm chất lượng giấc ngủ. Sau sinh, estrogen và progesterone giảm nghiêm trọng và đột ngột cũng gây mất ngủ khi mang thai.
Não bộ của trẻ dậy thì sản xuất hormone gây ngủ melatonin vào ban đêm muộn hơn so người lớn dẫn đến thức khuya, khó vào giấc. Ngoài ra, giai đoạn này cũng đánh dấu sự biến động mạnh mẽ về hormone sinh dục estrogen (nữ) và testosterone (nam). Điều này ảnh hưởng đáng kể đến tâm sinh lý, khiến cảm xúc của trẻ dễ bị chi phối bởi các vấn đề học tập, gia đình, bạn bè, tình cảm dẫn đến lo lắng, mất ngủ.
Xem thêm: Cách cải thiện mất ngủ ở tuổi dậy thì
Các hormone tuyến giáp như T3, T4 và TSH (hormone kích thích tuyến giáp) đóng vai trò điều hòa nhiều hoạt động của cơ thể, bao gồm giấc ngủ. Vì vậy, khi các hormone này dao động bất thường, chẳng hạn như suy giáp hoặc cường giáp sẽ dẫn đến khó ngủ.(4)
Cường giáp (tuyến giáp hoạt động quá mức) gây lo lắng, bồn chồn, yếu cơ, mệt mỏi kéo dài, đổ mồ hôi đêm, tiểu đêm, khiến giấc ngủ gián đoạn. Suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém) làm cơ thể chịu lạnh kém về đêm, đau khớp, đau cơ, trằn trọc, ngủ không ngon giấc. Nghiên cứu năm 2021 cho thấy, rối loạn tuyến giáp còn là yếu tố nguy cơ gây hội chứng chân không yên và ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn – những tác nhân phổ biến làm mất ngủ.
Xem thêm: Cách điều trị mất ngủ do tuyến giáp
Căng thẳng kích thích hệ thần kinh tự chủ giải phóng hormone adrenaline và cortisol, làm tăng nhịp tim, thúc đẩy lưu thông máu đến các cơ quan, giúp cơ thể sẵn sàng hành động. Đây được gọi là phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Khi gặp căng thẳng mãn tính, hệ thần kinh sẽ duy trì trạng thái kích thích này trong thời gian dài, dẫn đến tỉnh táo, mất ngủ ban đêm.(5)
Mãn dục nam mô tả sự suy giảm nồng độ testosterone dẫn đến giảm khả năng tình dục ở nam giới sau 40 tuổi. Testosterone đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh giấc ngủ. Nếu thiếu hụt hormone này, nam giới sẽ khó vào giấc, không thể duy trì giấc ngủ và buồn ngủ vào ban ngày.
Ngoài ra, testosterone còn ảnh hưởng đến sự phát triển hệ cơ. Vì vậy, mức testosterone thấp sẽ làm giảm trương lực cơ, thu hẹp đường thở, tăng khả năng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn. Hệ quả là nam giới hiếm khi ngủ sâu, thường thức dậy nhiều lần trong đêm.
Một số người có hormone dao động bất thường, dễ mất ngủ do rối loạn nội tiết tố như:
Mất ngủ do rối loạn nội tiết tố tác động tiêu cực đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng sống. Ngủ không đủ giấc gây mệt mỏi, thiếu năng lượng, đau đầu, chóng mặt, nhức mỏi cơ, giảm hiệu suất công việc. Tâm trạng trở nên cáu gắt, căng thẳng, tăng nguy cơ lo âu, trầm cảm.
Thiếu ngủ kéo dài do rối loạn nội tiết còn ảnh hưởng đến chức năng não, làm giảm trí nhớ, khả năng tập trung, phán đoán và ra quyết định. Tình trạng này cũng cản trở quá trình giải phóng protein chống viêm, giảm kháng thể bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng, khiến hệ miễn dịch suy yếu, dễ mắc bệnh.
Tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường, tim mạch và béo phì cũng cao hơn nếu thường xuyên khó ngủ do thay đổi nội tiết. Vì thiếu ngủ gây kháng insulin, cao huyết áp, tăng tiết hormone ghrelin tạo cảm giác thèm ăn. Ngoài ra, người bệnh ngủ ít còn dễ bị té ngã, tai nạn do mệt mỏi, thiếu tập trung.
Mất ngủ do rối loạn nội tiết phải làm sao? Tùy trường hợp có thể cần phải điều trị tình trạng rối loạn nội tiết trước. Sau khi nội tiết ổn định mà tình trạng mất ngủ không biến mất, sẽ tiếp tục phải điều trị triệu chứng mất ngủ. Nhưng cũng có thể cần phải điều trị nguyên nhân rối loạn nội tiết và triệu chứng mất ngủ cùng lúc.
Thường sử dụng các liệu pháp thay thế hormone Bổ sung estrogen, progesterone cho phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh; hoặc testosterone cho đàn ông bị mãn dục nam. Hormone thường được cung cấp qua viên uống, miếng dán, gel, giúp ổn định nội tiết tố, cải thiện mất ngủ.
Tuy nhiên, tác dụng phụ có thể xảy ra gồm buồn nôn, đầy hơi, tăng cân, tâm trạng thất thường, tăng nguy cơ thuyên tắc huyết khối, ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung, ung thư tử cung (nếu dùng estrogen và progesterone); hoặc nổi mụn, tăng huyết áp, nở ngực, teo tinh hoàn, vô sinh, tăng tỷ lệ ung thư tuyến tiền liệt (nếu dùng testosterone).
Để phòng ngừa mất ngủ do rối loạn nội tiết, cần phải có các biện pháp cân bằng thần kinh – nội tiết, thường tập trung và việc bổ sung các chất có lợi cho hệ trục này thông qua chế độ ăn uống hoặc tinh chất bổ sung.
Các chất tốt cho nội tiết nên bổ sung là protein, chất xơ, omega-3, các vitamin và khoáng chất kẽm.
Và nên tránh thực phẩm nhiều muối, đường và tinh bột vì tác động tiêu cực đến hormone, gây mất ngủ.
Các chất tốt cho thần kinh – não bộ nên bổ sung là:
Bạn nên bổ sung các tinh chất hỗ trợ cân bằng nội tiết. Đối với nam giới, tinh chất Eurycoma Longifolia, Thông biển Pháp, Hàu đại dương hỗ trợ thúc đẩy sản sinh testosterone nội sinh theo đủ và đúng nhu cầu cơ thể. Ở phụ nữ, tinh chất Lepidium Meyenii hỗ trợ tăng cường hoạt động của hệ trục Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng, cải thiện nồng độ estrogen và progesterone. Duy trì các hormone này ổn định là yếu tố cần thiết để ngăn ngừa mất ngủ do rối loạn nội tiết tố.
Và bổ sung hai tinh chất hỗ trợ thần kinh là Blueberry và Ginkgo Biloba. Những tinh chất này đã được chứng minh có khả năng chống gốc tự do, tăng tuần hoàn máu, bảo vệ tế bào thần kinh và mạch máu não. Tình trạng mất ngủ, đau nửa đầu, thiếu máu não, suy giảm trí nhớ được cải thiện đáng kể để giúp ngủ ngon giấc.
Vận động khoảng 30 phút mỗi ngày giúp tăng lưu thông máu, điều hòa hormone, thúc đẩy giấc ngủ ngon ban đêm. Bạn nên tập các bài tập nhẹ nhàng, vừa sức như đi bộ, yoga, thái cực quyền, bơi lội. Ngoài ra, căng thẳng cũng là tác nhân gây mất ngủ do rối loạn nội tiết. Vì vậy, các hoạt động thư giãn như thiền, hít thở sâu, massage, tắm nước ấm cũng rất hữu ích, tránh sản sinh cortisol gây mất ngủ.
Nếu mất ngủ hơn 4 tuần, ảnh hưởng đến sức khỏe, sinh hoạt, công việc, bạn nên đi thăm khám và điều trị, tránh kéo dài tiến triển sang mạn tính. Đặc biệt khi mất ngủ đi kèm các triệu chứng rối loạn nội tiết tố:
Mất ngủ do rối loạn nội tiết có thể xảy ra ở nhiều lứa tuổi khác nhau. Tình trạng này đôi khi không thể phòng ngừa, vì liên quan đến các giai đoạn tất yếu của mỗi người. Tuy nhiên, áp dụng những biện pháp được chia sẻ trên đây có thể giúp ích trong việc kiểm soát, giảm nhẹ các triệu chứng, tránh tiến triển thành mất ngủ mạn tính hoặc lo âu, trầm cảm.
