Rối loạn trầm cảm tái diễn: Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Rối loạn trầm cảm tái diễn khiến người bệnh trải qua những chu kỳ trầm cảm lặp đi lặp lại. Điều này ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng sống. Hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu về tình trạng này trong bài viết sau.

Rối loạn trầm cảm tái diễn là gì?

Rối loạn trầm cảm tái diễn là sự tái phát lại các triệu chứng trầm cảm sau khi đã được điều trị. Trầm cảm là bệnh rối loạn tâm thần phổ biến với các triệu chứng như mệt mỏi, giảm hứng thú, không cảm xúc, mất ngủ, chán nản,… kéo dài hơn 2 tuần.

Khi bệnh tái phát, điều quan trọng là nhận biết sớm và tham khảo ý kiến của ​​bác sĩ để có biện pháp điều trị kịp thời, tránh nguy cơ tự tử vì bệnh.

Rối loạn trầm cảm tái diễn có nguy hiểm không?

Rối loạn trầm cảm tái diễn có nguy hiểm hơn hay không tùy thuộc vào giai đoạn và mức độ trầm cảm của mỗi người. Trầm cảm chia thành nhiều giai đoạn, mức độ từ nhẹ đến nặng.

Nếu trầm cảm ở mức độ nhẹ, việc tái phát không quá đáng lo ngại, người bệnh cần điều trị trong thời gian ngắn là có thể hồi phục. Tuy nhiên, trong trường hợp nặng, trầm cảm tái phát sẽ nguy hiểm hơn. Nếu trầm cảm trước đó là do thường xuyên lo lắng, căng thẳng quá mức thì khi tái phát, người bệnh có thể gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn như có ý định tự tử.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trầm cảm tái diễn

Các yếu tố sinh học, di truyền, môi trường,… là nguyên nhân khiến trầm cảm khởi phát trở lại sau điều trị.

1. Yếu tố di truyền

Sự tương tác giữa gen và các yếu tố khác (như môi trường và chấn thương) quyết định liệu một người có mắc chứng trầm cảm hay không. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng một người có họ hàng được chẩn đoán mắc bệnh trầm cảm (cha mẹ, anh chị em ruột hoặc con cái) có thể có khả năng được chẩn đoán mắc bệnh trầm cảm cao gấp ba lần trong đời so với dân số nói chung.

2. Yếu tố sinh học

Các axit amin bao gồm serotonine và các chất hệ cathecholamine (dopamine, noradrenaline, adrenaline, acetylcholine). Sự thay đổi các axit amin cũng có thể dẫn đến những biến đổi đáng kể về cảm xúc. Trong các trạng thái trầm cảm có liên quan đến sự suy giảm một phần hoặc toàn bộ lượng cathecholamine tại các synap (nơi tiếp xúc giữa 2 nơron) trong não.

3. Yếu tố môi trường và tâm lý

Những yếu tố môi trường sau có thể làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm:

• Ô nhiễm tiếng ồn: Ô nhiễm tiếng ồn có liên quan đến tình trạng mất ngủ, một triệu chứng thường gặp của bệnh trầm cảm. Trầm cảm cũng có liên quan đến tình trạng nhạy cảm với tiếng ồn cũng như tiếp xúc với tiếng ồn của giao thông, máy bay hoặc đường sắt. (1)
• Thảm họa thiên nhiên: Sự tổn thất kinh tế, chấn thương tâm lý và các tác động tiêu cực khác từ thảm họa thiên nhiên góp phần tạo nên một môi trường tiêu cực. Tỷ lệ trầm cảm ở người lớn và trẻ em tiếp xúc với thảm họa thiên nhiên rất khác nhau, với các yếu tố rủi ro phổ biến nhất là chấn thương trước đó, sợ hãi và mất mát trong thảm họa.

Những yếu tố sau cũng tác động đến tâm lý, góp phần gây ra trầm cảm:

• Bị bắt nạt khi còn nhỏ: Bị bắt nạt thời thơ ấu là một trong những yếu tố nguy cơ mạnh nhất gây ra chứng trầm cảm trong suốt cuộc đời.
• Sự qua đời của cha mẹ: Thời điểm trẻ em dễ bị trầm cảm nhất sau khi cha mẹ qua đời là trong hai năm đầu tiên của sự mất mát. Trẻ em từ 12 tuổi trở xuống có tỷ lệ mắc bệnh trầm cảm cao nhất.

4. Các yếu tố nguy cơ khác

Một số yếu tố nguy cơ khác có thể góp phần gây ra trầm cảm bao gồm:

• Bị lạm dụng thể chất, tình dục hoặc tình cảm trong quá khứ. (2)
• Gặp vấn đề giấc ngủ.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc.
• Lạm dụng chất kích thích.

Dấu hiệu thường gặp của bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn

Khi trầm cảm khởi phát trở lại, người bệnh sẽ xuất hiện các dấu hiệu như chán nản, buồn bã, mất ngủ, tăng cân,…

1. Giấc ngủ bị thay đổi

Người bệnh có những thay đổi về giấc ngủ như khó ngủ, mất ngủ hoặc khó duy trì giấc ngủ, ngủ quá nhiều, có thể là một dấu hiệu trầm cảm. Thiếu ngủ có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng khác của trầm cảm như thiếu sức sống, mệt mỏi, cáu gắt.

2. Tự cô lập chính mình

Người bệnh hạn chế ra ngoài tiếp xúc bạn bè, thậm chí một cuộc trò chuyện bình thường cũng khiến bạn mệt mỏi. Sự tự cô lập, thường xuyên ở một mình, không muốn giao tiếp với bất kỳ ai càng khiến người bệnh chán nản. Đây là một trong những biểu hiện trầm cảm nếu tình trạng này kéo dài.

3. Cảm giác chán nản, buồn bã

Cảm giác thất vọng, buồn bã vì một sự kiện nào đó như ly hôn, mất việc, chia tay người yêu,… có thể là bình thường nếu kéo dài trong một thời gian ngắn. Nhưng nếu bạn cảm thấy chán nản, tuyệt vọng kéo dài hơn 2 tuần và những cảm giác này cản trở cuộc sống hàng ngày thì đó có thể là dấu hiệu của trầm cảm đã tái diễn trở lại.

4. Mất hứng thú với cuộc sống

Những hoạt động từng yêu thích trước đây giờ lại mất hoàn toàn hứng thú. Cảm giác ngại giao tiếp với bạn bè, mất hứng thú công việc, giảm nhu cầu tình dục hay bất cứ điều gì trước đây bạn thấy thú vị. Nếu các triệu chứng này kéo dài hơn 2 tuần, bạn có thể đang bị tái phát trầm cảm trở lại.

5. Cảm giác mình vô dụng

Bạn thường cảm thấy bản thân vô dụng, nghĩ về tội lỗi trong quá khứ, đắm chìm trong thất bại của bản thân hoặc cảm thấy tội lỗi về những việc nằm ngoài tầm kiểm soát của mình. Lúc này, người bệnh rất cần đến liệu pháp tâm lý để nâng cao sự tự tin của bản thân.

6. Tăng giảm cân đột ngột

Trầm cảm có thể thay đổi thói quen ăn uống của người bệnh, dẫn đến tăng cân, giảm cân không kiểm soát. Nếu bạn đã từng trải qua trầm cảm, hãy quan tâm đến những thay đổi bất thường trong thói quen ăn uống, cảm giác thèm ăn và cân nặng của bạn.

7. Có ý định tự sát

Đây là một dấu hiệu nghiêm trọng khi bị trầm cảm nặng. Một số trường hợp nghĩ đến việc tự tử, lên kế hoạch tự sát hoặc đã tự tử không thành. Người bệnh có nhiều khả năng thực hiện điều này nếu không còn hứng thú với cuộc sống và cảm thấy vô vọng.

8. Giảm khả năng tập trung

Người bệnh phản ứng chậm với mọi thứ, khó tập trung, dễ bị phân tâm, khó ghi nhớ, gặp khó khăn khi đưa ra quyết định và giải quyết vấn đề. Đây là những biểu hiện cảnh báo trầm cảm tái phát. Trầm cảm khiến cơ thể lười nhác, mệt mỏi, không muốn làm việc. Để hạn chế triệu chứng này, người bệnh cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý, tập thể dục và ngủ đủ giấc.

Đối tượng dễ bị trầm cảm tái diễn

Trầm cảm dễ tái diễn ở những nhóm người sau:

• Nhóm người bị sang chấn tâm lý: Những biến cố lớn, đột ngột của cuộc sống như phá sản, bị lừa đảo tiền bạc, nợ nần, hôn nhân đổ vỡ, áp lực công việc quá lớn,… có thể khiến trầm cảm xuất hiện trở lại.
• Nhóm đối tượng thiếu nguồn lực trong cuộc sống: Những người thiếu sự hỗ trợ, thiếu giao tiếp hoặc những khó khăn khác về kinh tế, công việc.
• Nhóm người bị tổn thương cơ thể: Người gặp tai nạn phải cắt bỏ bộ phận của cơ thể, ung thư, bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Chẩn đoán bệnh như thế nào?

Tình trạng trầm cảm khởi phát sau điều trị có thể chẩn đoán theo ICD-10 và các chẩn đoán cận lâm sàng.

1. Chẩn đoán theo ICD-10

Rối loạn trầm cảm tái diễn hiện tại giai đoạn nhẹ (F33.0)

• Người bệnh phải có đủ tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm tái diễn (F33), giai đoạn hiện nay phải đủ tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm nhẹ (F32.0).
• 2 giai đoạn kéo dài ít nhất 2 tuần và phải cách nhau nhiều tháng không có rối loạn cảm xúc đáng kể.
• Có từ hơn 4/8 triệu chứng cơ thể.

Rối loạn trầm cảm tái diễn hiện tại giai đoạn vừa (F33.1)

• Người bệnh phải có đủ tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm tái diễn (F33), giai đoạn hiện nay phải đủ tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm vừa (F32.1).
• 2 giai đoạn kéo dài ít nhất 2 tuần và phải cách nhau nhiều tháng không có rối loạn cảm xúc đáng kể.
• Có từ hơn 4/8 triệu chứng cơ thể.

Rối loạn trầm cảm tái diễn hiện tại giai đoạn nặng không có các triệu chứng loạn thần (F33.2)

• Người bệnh phải có đủ tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm tái diễn (F33), giai đoạn hiện nay phải đủ tiêu chuẩn cho một giai đoạn bệnh trầm cảm nặng không kèm các triệu chứng loạn thần (F32.2).
• 2 giai đoạn kéo dài ít nhất 2 tuần và phải cách nhau nhiều tháng không có rối loạn khí sắc đáng kể.
• Có từ hơn 4/8 triệu chứng cơ thể.

Rối loạn trầm cảm tái diễn hiện tại giai đoạn nặng có các triệu chứng loạn thần (F33.3)

• Người bệnh phải có đủ tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm tái diễn (F33), giai đoạn hiện nay phải đủ tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm nặng có kèm các triệu chứng loạn thần (F32.3).
• 2 giai đoạn kéo dài ít nhất 2 tuần và phải cách nhau nhiều tháng không có rối loạn cảm xúc đáng kể.
• Có từ hơn 4/8 triệu chứng cơ thể.

Rối loạn trầm cảm tái diễn hiện tại thuyên giảm (F33.4)

• Người bệnh phải có đủ tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm tái diễn (F33) trước đây, nhưng trạng thái hiện nay không đủ tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm ở bất kỳ mức độ nào.
• 2 giai đoạn kéo dài ít nhất 2 tuần và phải cách nhau nhiều tháng không có rối loạn cảm xúc đáng kể.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Các chẩn đoán cận lâm sàng như:

Các xét nghiệm thường quy

• Xét nghiệm máu: sinh hóa, huyết học.
• Xét nghiệm hormone tuyến giáp
• Xét nghiệm vi sinh: HIV, viêm gan B, C,…

Chẩn đoán hình ảnh, thăm dò chức năng

• X-quang tim phổi, siêu âm doppler xuyên sọ, siêu âm ổ bụng, siêu âm tuyến giáp.
• Điện não đồ, đo đa ký giấc ngủ, điện tim đồ, lưu huyết não, CT scanner sọ não, MRI sọ não,…

Trắc nghiệm tâm lý

• Bảng kiểm kê nhân cách hướng nội hướng ngoại (EPI), thang đánh giá nhân cách (MMPI).
• Thang đánh giá rối loạn giấc ngủ (PSQI).
• Thang đánh giá trầm cảm Beck, Hamiltion, trầm cảm ở trẻ em, trầm cảm người già (GDS), thang đánh giá trầm cảm ở cộng đồng (PHQ-9),…
• Thang đánh giá lo âu Zung, Hamilton.
• Thang đánh giá lo âu – trầm cảm – stress (DASS).

Các xét nghiệm theo dõi điều trị

• Đánh giá các tình trạng rối loạn chuyển hóa do thuốc như glucose máu, mỡ máu (cholesterol toàn phần, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol, triglycerid) 3 tháng/lần.
• Theo dõi tác dụng hạ bạch cầu: xét nghiệm công thức máu 1 tháng/lần.
• Theo dõi chức năng gan, thận và điện tim đồ 3 tháng/lần.

Chẩn đoán phân biệt

Bác sĩ chỉ định thực hiện chẩn đoán này để phân biệt với rối loạn cơ thể hóa, rối loạn phân liệt cảm xúc.

Phương pháp điều trị rối loạn trầm cảm tái diễn

Sử dụng thuốc, tâm lý trị liệu, sốc điện, kích thích từ trường xuyên sọ là những phương pháp có thể được bác sĩ chỉ định khi trầm cảm trở lại.

1. Sử dụng thuốc điều trị

Thuốc điều trị trầm cảm giúp làm giảm những triệu chứng của bệnh. Các loại thuốc phổ biến bao gồm:

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

• Citalopram (Celexa)
• Escitalopram (Lexapro)
• Fluoxetine (Prozac, Sarafem)
• Fluvoxamine (Luvox)
• Paroxetine (Paxil)
• Sertraline (Zoloft)

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRI)

• Duloxetine (Cymbalta)
• Venlafaxine (Effexor XR)
• Desvenlafaxine (Pristiq)

Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA)

• Amitriptyline
• Amoxapine
• Clomipramine (Anafranil)
• Desipramine (Norpramin)
• Doxepin (Sinequan)
• Imipramine (Tofranil)
• Nortriptyline (Pamelor)
• Protriptyline (Vivactil)
• Trimipramine (Surmontil)

2. Thực hiện tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là phương pháp trò chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Bác sĩ sẽ giúp người bệnh hiểu thêm về sức khỏe tâm thần, hoàn cảnh cá nhân, khơi thông cảm xúc.

Có nhiều loại tâm lý trị liệu, trong đó liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) được sử dụng phổ biến nhất. Quá trình trị liệu có thể mất vài tháng hoặc vài năm. Sự kết hợp giữa tâm lý trị liệu và dùng thuốc mang đến hiệu quả cao trong quá trình điều trị trầm cảm.

3. Liệu pháp sốc điện

Liệu pháp này được chỉ định ưu tiên cho các trường hợp trầm cảm nặng, có ý định và hành vi tự sát, trầm cảm kháng thuốc hoặc các phương pháp điều trị trầm cảm khác không hiệu quả. Người bệnh cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ để phòng ngừa tai biến có thể xảy ra trong khi sốc điện.

4. Liệu pháp kích thích từ xuyên sọ

Thường được chỉ định cho các trường hợp trầm cảm nhẹ và vừa. Kỹ thuật này tạo ra các sóng điện tử đi xuyên qua xương sọ (công suất từ 3.000 – 8.000 ampe). Các sóng này kích thích tế bào thần kinh, làm thay đổi chức năng điện thần kinh ở vùng não tương ứng, mang lại hiệu quả điều trị cao, không xâm lấn, không gây đau. (3)

Đây là phương pháp điều trị trầm cảm mới, hiện đang được áp dụng ở Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh điều trị trầm cảm bằng thuốc kết hợp máy kích thích từ trường xuyên sọ để tác dụng nhanh, giảm lệ thuộc vào thuốc.

Người bệnh được điều trị khoảng 6 liệu trình liên tục, mỗi liệu trình kéo dài 5 ngày, mỗi ngày một lần. Sau đó, tiếp tục giãn cách mỗi tuần 1 đến 2 lần cho đến khi hết triệu chứng. Phương pháp điều trị trầm cảm mới này có hiệu quả tốt ngay sau liệu trình đầu tiên, có thể giúp cải thiện bệnh tới 50%, tiên lượng tốt.

5. Điều chỉnh lối sống

Người bệnh cần tuân thủ điều trị của bác sĩ, kết hợp duy trì việc điều chỉnh lối sống khoa học. Bạn nên ăn nhiều cải bó xôi, bông cải xanh, cải xoăn, cá hồi, thịt gà, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt; Hạn chế những thực phẩm đóng hộp, chiên xào nhiều dầu mỡ; Uống đủ 2 lít nước mỗi ngày giúp thanh lọc và tăng cường trao đổi chất trong cơ thể.

Giấc ngủ rất quan trọng đối với sức khỏe tâm thần, thể chất, thiết kế phòng ngủ tối, yên tĩnh và thoáng mát để giúp ngủ ngon hơn. Bạn nên ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi đêm.

Phòng ngừa trầm cảm tái diễn như thế nào?

Bạn có thể ngăn chặn bệnh trầm cảm tái phát sau điều trị bằng cách áp dụng kết hợp các biện pháp như tập thể dục đều đặn, chọn các bài tập phù hợp như đi bộ, chạy bộ, yoga, bơi lội; Tập luyện thường xuyên, ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần; Thường xuyên gặp gỡ bạn bè, người thân và chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình.

Bạn cũng nên tham gia các hoạt động xã hội như câu lạc bộ, các hội nhóm có cùng sở thích; Kiểm soát căng thẳng bằng cách thiền định, nghe nhạc, đọc sách; Tránh xa những chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, gây ảnh hưởng xấu đến thần kinh và sức khỏe tổng thể.

Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng, giấc ngủ tốt, tránh căng thẳng, stress là cần thiết để ngăn ngừa trầm cảm tái phát. Bạn cũng nên giữ cân bằng nội tiết, rối loạn nội tiết có thể thúc đẩy trầm cảm trở lại.

Câu hỏi thường gặp

Sau đây là một số thắc mắc thường gặp về tình trạng trầm cảm tái phát sau điều trị.

1. Rối loạn trầm cảm tái diễn có chữa khỏi được không?

Rối loạn trầm cảm tái diễn có thể được điều trị khỏi nếu kiên trì và đúng phương pháp. Trong quá trình điều trị, bạn cần tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ, dùng đúng thuốc, đúng liều lượng và không tự ý dừng thuốc. Ngoài ra, bạn cần khám sức khỏe định kỳ cho đến khi khỏi bệnh hoàn toàn.

2. Điều trị rối loạn trầm cảm tái diễn kéo dài bao lâu?

Thời gian điều trị khác nhau ở mỗi người tùy thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân gây bệnh, giai đoạn bệnh, mức độ tuân thủ kế hoạch điều trị. Thông thường, các triệu chứng bắt đầu cải thiện trong vòng 4 tuần kể từ khi dùng thuốc chống trầm cảm. Nếu thuốc có hiệu quả, người bệnh sẽ cần tiếp tục dùng thuốc với liều lượng như vậy trong ít nhất 4 đến 6 tháng sau khi các triệu chứng đã thuyên giảm. (4)

3. Nên làm gì khi có người thân bị trầm cảm tái diễn?

Người nhà nên dành thời gian lắng nghe những chia sẻ của người bệnh. Khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động mà họ yêu thích, tạo ra những niềm vui nhỏ trong cuộc sống.

Trầm cảm là một quá trình dài, hãy kiên nhẫn và đồng hành cùng người thân trong suốt quá trình điều trị. Gia đình nên đi cùng người thân đến các buổi trị liệu, hỗ trợ họ thực hiện các bài tập và thay đổi lối sống theo hướng tích cực; Đừng quên nhắc nhở người thân đi khám bác sĩ theo lịch hẹn và sử dụng thuốc đúng theo chỉ định.

Rối loạn trầm cảm tái diễn cần được phát hiện sớm, điều trị kịp thời để tránh những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra. Việc kết hợp giữa điều trị bằng thuốc, liệu pháp tâm lý và thay đổi lối sống sẽ giúp người bệnh phục hồi và đạt được chất lượng cuộc sống tốt nhất. Nữ giới nên bổ sung tinh chất từ thảo dược Lepidium Meyenii để hỗ trợ tăng cường hoạt động của Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng. Từ đó điều hòa bộ 3 nội tiết tố estrogen, progesterone và testosterone đúng và đủ nhu cầu cơ thể, hỗ trợ ngăn ngừa trầm cảm.