Suy tim cấp tính: Nguyên nhân, triệu chứng và chẩn đoán bệnh

Theo Viện Kiểm toán Suy tim Quốc gia Anh, từ tháng 4 năm 2014 đến tháng 3 năm 2015 có 56.915 ca nhập viện do suy tim cấp. Tỷ lệ tử vong chung là 9,6% nhưng có sự khác biệt rõ rệt giữa các nhóm tuổi, ở người dưới 75 tuổi là 4,8%, trên 75 tuổi đến 12%. [1]

Suy tim cấp là gì?

Suy tim cấp là tình trạng suy tim đột ngột, nguy hiểm khi tim mất khả năng bơm máu giàu oxy đến các cơ quan của cơ thể. Bênh suy tim cấp xảy ra ở cả những người có hoặc không có tiền sử bệnh tim, cụ thể được chia thành 2 loại sau:

• Suy tim mất bù cấp: Là tình trạng suy tim cấp do các yếu tố khởi phát tác động lên tình trạng suy tim mạn tính đang có.
• Suy tim cấp mới xuất hiện (De novo acute HF): Là các trường hợp suy tim đột ngột trên nền chức năng tim bình thường trước đó, như trong trường hợp nhồi máu cơ tim cấp, viêm cơ tim cấp, tăng huyết áp cấp cứu…

Tình trạng này cần được xử lý kịp thời để tránh nguy hiểm đến tính mạng.

Triệu chứng suy tim cấp tính thường gặp

Suy tim cấp gây tích tụ dịch trong phổi và suy chức năng bơm máu của tim khiến tim không bơm đủ máu đến não và các cơ quan quan trọng khác. Biểu hiện suy tim cấp thường thấy như lú lẫn, thở nhanh, mất ý thức, suy đa cơ quan.

Những người bị suy tim cấp còn trải qua tình trạng:

• Khó thở, đặc biệt khi vận động.
• Phù chân hoặc bụng.
• Căng tức ngực, khó thở khi nằm.
• Tăng cân.
• Tụt huyết áp.
• Mệt mỏi thường xuyên.
• Ho.

Nguyên nhân bị suy tim cấp và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân suy tim cấp do tim bị suy yếu, tổn thương hoặc đàn hồi kém. Việc tổn thương làm các buồng tim giãn ra, không thể bơm đủ lượng máu cần thiết. Tâm thất giãn nở kém sẽ không chứa đủ máu giữa các nhịp đập. Cơ tim bị hư hại do nhiễm trùng, uống nhiều rượu, dùng chất kích thích cũng như tác dụng phụ của thuốc.

Các tình trạng sau đây có thể gây tổn thương, suy yếu tim dẫn đến suy tim cấp:

• Bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim: Bệnh động mạch vành do chất béo tích tụ trong động mạch vành làm giảm lưu lượng máu nuôi tim. Nhồi máu cơ tim xảy ra khi động mạch nuôi tim bị tắc hoàn toàn gây tổn thương cơ tim. Tất cả các trường hợp này đều làm giảm khả năng bơm máu của tim.
• Huyết áp cao: Tình trạng này buộc tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu. Dần dần, cơ tim bị dày, giãn nở kém hoặc yếu đi dẫn đến suy tim.
• Bệnh van tim: Các van tim giúp máu lưu thông đúng cách. Khi chúng không hoạt động bình thường, tim phải làm việc nhiều hơn, suy yếu dần theo thời gian.
• Viêm cơ tim: Viêm cơ tim thường do virus gây ra, dễ dẫn đến suy tim trái.
• Khuyết tật tim bẩm sinh: Các vấn đề về cấu trúc hoặc chức năng tim từ khi sinh ra có thể dẫn đến suy tim khi tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu.
• Rối loạn nhịp: Nhịp tim không đều, quá nhanh hoặc quá chậm tạo thêm gánh nặng cho tim gây suy tim.

Nguyên nhân suy tim cấp còn do dị ứng, bệnh lý toàn thân, cục máu đông trong phổi, nhiễm trùng nặng, tác dụng phụ của thuốc.

Ngoài ra, việc dùng các loại thuốc sau đây cũng làm tăng nguy cơ suy tim cấp tính như thuốc điều trị tiểu đường gồm Rosiglitazone (avandia), pioglitazone (actos); thuốc kháng viêm không steroid, thuốc điều trị huyết áp cao, ung thư, nhịp tim không đều, các bệnh về hệ thần kinh và tình trạng sức khỏe tâm thần.

Các yếu tố nguy cơ khác như lão hóa, hút thuốc lá, uống rượu bia cũng khiến nguy cơ suy tim cấp tính gia tăng.

Nghiên cứu chỉ ra rằng 20% – 30% những người bị suy tim cấp cũng gặp vấn đề về thận, 40% trong số họ mắc tiểu đường. Người có vấn đề tim tiềm ẩn cũng dễ bị nhiễm trùng phổi, viêm mô tế bào. [2]

Phân loại suy tim cấp tính phổ biến

Suy tim cấp thường bắt đầu ở tâm thất trái, nơi bơm máu chính của tim. Bệnh cũng có thể ảnh hưởng đến tâm thất phải hoặc cả hai bên tim.

• Suy tim trái ảnh hưởng đến buồng tim dưới bên trái (tâm thất trái). Dịch ứ đọng trong phổi, gây khó thở.
• Suy tim phải ảnh hưởng đến buồng tim dưới bên phải (tâm thất phải). Dịch ứ đọng vùng ngoại biên, thường gây báng bụng, phù chân – bàn chân.

Dấu hiệu suy tim cấp nặng cần gặp bác sĩ

Nếu nghi ngờ bản thân có các triệu chứng của suy tim cấp, nên gọi ngay cho 115 hãy đến gặp bác sĩ khi bị:

• Đau ngực.
• Ngất xỉu hoặc suy nhược nghiêm trọng.
• Nhịp tim nhanh, không đều kèm theo khó thở, đau ngực hoặc ngất xỉu.
• Khó thở dữ dội đột ngột, ho đàm bọt màu trắng, hồng.

Phân biệt suy tim cấp và suy tim mạn thế nào?

Cả tình trạng suy tim cấp – mạn tính đều là tim không bơm đủ máu nuôi cơ thể, nhưng có một số điểm khác biệt như sau:

Phương pháp chẩn đoán bệnh suy tim cấp

Suy tim cấp rất nghiêm trọng, cần được chăm sóc y tế ngay lập tức. Việc chẩn đoán suy tim dựa trên các triệu chứng, tiền sử mắc bệnh, bao gồm:

• Điện tâm đồ (ECG hoặc EKG): Dùng điện cực để theo dõi hoạt động điện của tim giúp bác sĩ phát hiện các bất thường về nhịp tim, tổn thương cơ tim cùng nhiều vấn đề liên quan đến tim khác.
• Xét nghiệm máu: Việc này giúp đánh giá chức năng thận, gan, mức độ các chất điện giải, mức độ oxy trong máu, các chỉ số viêm.
• Chụp X – quang ngực: Hình ảnh X – quang cho thấy kích thước của tim, tình trạng phổi nhằm phát hiện các dấu hiệu của phù phổi (tụ dịch trong phổi).
• Siêu âm tim (ECHO): Xét nghiệm này không xâm lấn sử dụng sóng âm để tạo hình ảnh động của tim. Điều này giúp đánh giá chức năng bơm máu của tim, kích thước các buồng tim, độ dày thành tim, các vấn đề về van tim.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT): Xét nghiệm này cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về cấu trúc tim, mạch máu lớn. MRI, CT giúp xác định rõ hơn vị trí, mức độ tổn thương cơ tim.
• Xạ hình tâm thất đồ: Xét nghiệm chuyên biệt dùng lượng nhỏ chất phóng xạ để tạo hình ảnh về cách tim bơm máu. Điều này giúp đánh giá chức năng bơm máu của tim một cách chính xác.
• Phân suất tống máu (EF): Đây là thước đo khả năng bơm máu của tim. Dùng đơn vị phần trăm, phân suất tống máu đo lường lượng máu được bơm ra khỏi tim mỗi nhịp. Phân suất tống máu bình thường dao động từ 50% – 70%. Bệnh suy tim cấp có thể xảy ra dù phân suất tống máu bình thường hoặc giảm.

Bị suy tim cấp có nguy hiểm không?

Suy tim cấp là tình trạng nguy hiểm xảy ra đột ngột, gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng như suy giảm chức năng các cơ quan, phù phổi cấp, rối loạn nhịp tim, sốc tim, tử vong. Khi tim không bơm đủ máu, các cơ quan quan trọng như não, thận, gan bị thiếu máu – oxy dẫn đến tổn thương không thể hồi phục. Tình trạng này cũng gây tích tụ dịch trong phổi, gây phù phổi, khó thở. Nếu không được điều trị kịp thời, suy tim cấp có thể dẫn đến tử vong.

Biến chứng rủi ro tình trạng suy tim cấp

Suy tim cấp gây ra nhiều biến chứng, do tụ dịch ở các bộ phận khác nhau của cơ thể, cụ thể:

• Phù phổi: Tụ dịch trong phổi gây phù phổi, làm giảm khả năng khuếch tán oxy vào máu của phổi, gây khó thở, đặc biệt là khi nằm. Lúc này, người bệnh có biểu hiện ho hoặc ho ra máu, thở khò khè, mệt mỏi, lo lắng, có thể phù ở chân – bụng. Phù phổi có thể đe dọa tính mạng, cần được điều trị khẩn cấp.
• Cổ trướng: Suy tim cấp gây tích tụ dịch trong khoang bụng gây đau bụng, đầy hơi, khó thở.
• Hội chứng tim – thận: Khoảng ¼ người bị suy tim cấp có chức năng thận suy giảm, gọi là hội chứng tim thận. Nguy cơ mắc hội chứng này tăng cao ở người lớn tuổi và người mắc các bệnh như tăng huyết áp, tiểu đường, tiền sử suy tim – thận, xơ vữa động mạch.
• Hội chứng tim – gan: Bệnh cũng làm giảm chức năng gan do dòng máu chậm lại trước khi vào tim gây ra tăng áp lực các tĩnh mạch trong gan, ảnh hưởng đến chức năng gan. Biểu hiện triệu chứng vàng da, nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng…

Phương pháp điều trị bệnh bị suy tim cấp

Kế hoạch điều trị suy tim cấp tính bao gồm:

1. Thay đổi lối sống

Tuân thủ các khuyến nghị về chế độ ăn uống, tập thể dục, xây dựng các thói quen khác giúp giảm triệu chứng suy tim cấp, làm chậm tiến triển bệnh, cải thiện chất lượng sống.

Những thay đổi lối sống quan trọng bao gồm:

• Bỏ hút thuốc: Nicotine, carbon monoxide trong thuốc lá làm tăng nhịp tim, huyết áp, giảm oxy cho tim. Hút thuốc cũng làm giảm cholesterol tốt, tăng nguy cơ đông máu.
• Vận động thường xuyên: Tập thể dục thường xuyên với cường độ vừa phải như đi bộ, leo cầu thang giúp tăng cường sức khỏe tim. Lên lịch tập thể dục ít nhất 30 phút hàng ngày, thảo luận với bác sĩ, huấn luyện viên cá nhân khi bắt đầu hoặc thay đổi chế độ tập luyện.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Sắp xếp thời gian nghỉ ngơi, thư giãn vào ban ngày, kê cao – duỗi thẳng chân sau vài giờ làm việc giúp giảm căng thẳng cho tim.
• Kiểm soát căng thẳng: Lo lắng về bệnh tình làm trầm trọng thêm các triệu chứng suy tim. Hãy tập thở sâu, thiền, yoga hoặc tham gia lớp học giảm căng thẳng. Tránh sử dụng rượu, thuốc lá để đối phó với căng thẳng.
• Kiểm soát lượng chất lỏng, chú ý dinh dưỡng: Giới hạn lượng chất lỏng nạp vào nếu cần, tham khảo ý kiến của bác sĩ về lượng cần thiết mỗi ngày để giúp giảm gánh nặng cho tim. Bổ sung trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, sản phẩm từ sữa ít béo, thịt gia cầm, cá không da, các loại hạt – đậu, dầu thực vật. Hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol, natri, thịt đỏ, đồ ngọt, đồ uống có đường. Có thể đến Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome để được thăm khám, tư vấn và chăm sóc dinh dưỡng. Tại đây, các bác sĩ dinh dưỡng sẽ xây dựng khẩu phần ăn, các kỹ sư Tiết chế sẽ thiết kế thực đơn dinh dưỡng chi tiết, phù hợp với nhu cầu năng lượng, điều kiện cá nhân. Mỗi thực đơn được thiết kế riêng theo chỉ định của bác sĩ, đảm bảo đáp ứng sở thích, thói quen của từng người.
• Theo dõi huyết áp: Theo dõi huyết áp tại nhà giúp kiểm soát huyết áp cao. Người bệnh nên ghi chép lại chỉ số để theo dõi xu hướng, tránh sai lệch.
• Phòng ngừa cúm, viêm phổi: Người bị suy tim cấp dễ gặp biến chứng từ cúm, viêm phổi. Do đó, tiêm vắc xin cúm hàng năm, phế cầu khuẩn là cần thiết để phòng ngừa. Hệ thống tiêm chủng VNVC cung cấp hơn 50 loại vắc xin phòng chống hơn 40 bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người lớn, cả các loại vắc xin thế hệ mới, khan hiếm trên thị trường. Đây là đơn vị tiêm chủng đầu tiên, duy nhất tại Việt Nam có hệ thống dây chuyền bảo quản lạnh (Cold chain) đạt tiêu chuẩn GSP, với hệ thống 4 kho lạnh tại TP.HCM, Đà Nẵng, Hà Nội. Ngoài ra, cần tránh tiếp xúc với người bệnh, rửa tay kỹ, không chạm tay vào mặt để giảm nguy cơ lây nhiễm.

2. Sử dụng thuốc

Bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc sau để kiểm soát triệu chứng, ngăn chặn bệnh suy tim cấp tiến triển, gồm:

• Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE) giúp hạ huyết áp, giảm áp lực cho tim.
• Hydralazine, thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB), để giãn mạch máu, hạ huyết áp.
• Thuốc đối kháng aldosterone giúp tăng thải dịch mà không làm mất kali.
• Thuốc chẹn beta dùng hạ huyết áp, làm chậm nhịp tim.
• Digoxin tăng cường lực co bóp của tim.
• Nitrat được dùng như thuốc giãn mạch, đặc biệt khi người bệnh bị phù phổi.
• Thuốc giảm đau như morphin giúp giảm lo lắng – căng thẳng cho những người bệnh bị bồn chồn, buồn rầu.

3. Thiết bị y tế

Một số người bị suy tim cấp cần phẫu thuật cấy ghép các thiết bị hỗ trợ để hỗ trợ chức năng bơm máu của tim hoặc kiểm soát, theo dõi nhịp tim như:

• Máy khử rung tim cấy ghép (ICD): Thiết bị này được cấy ghép để theo dõi, điều chỉnh nhịp tim bất thường trong trường hợp suy tim nặng, loạn nhịp tim nghiêm trọng. Khi phát hiện nhịp tim nguy hiểm, máy sẽ sốc điện để khôi phục nhịp tim bình thường.
• Liệu pháp đồng bộ tim (CRT): Máy tạo nhịp hai tâm thất được áp dụng cho người suy tim kèm mất đồng bộ 2 thất. Thiết bị này giúp các tâm thất co bóp đồng bộ, cải thiện chức năng bơm máu của tim, giảm nguy cơ nhập viện và tăng khả năng sống sót.
• Thiết bị hỗ trợ thất trái (LVAD): Thiết bị bơm cơ học này hỗ trợ chức năng của tâm thất trái, nơi bơm máu ra toàn cơ thể. LVAD có thể được dùng vĩnh viễn hoặc tạm thời như một giải pháp trước khi phẫu thuật ghép tim hay trong quá trình chờ đợi ghép tim.

4. Thủ thật hoặc phẫu thuật

Để điều trị tận gốc nguyên nhân gây suy tim và ngăn ngừa các đợt suy tim cấp trong tương lai, cần đến các phương pháp điều trị can thiệp thủ thuật hoặc phẫu thuật sau:

• Đặt stent, phẫu thuật bắc cầu động mạch vành.
• Sửa chữa, thay thế van tim bị hỏng.
• Ghép tim, thay thế trái tim bằng một trái tim khỏe mạnh từ người hiến tặng.

Chế độ sinh hoạt dành cho người bệnh suy tim cấp

Việc thay đổi lối sống hỗ trợ kiểm soát suy tim cấp, duy trì chất lượng cuộc sống. Người bệnh nên quay lại các hoạt động hàng theo hướng dẫn của bác sĩ ngày khi cảm thấy khỏe hơn, đến tập thể dục tại cơ sở phục hồi chức năng để tăng cường sức khỏe tim mạch.

Trao đổi với bác sĩ về thời điểm quay lại làm việc, dựa trên tình trạng sức khỏe, triệu chứng bản thân. ECO Pharma gợi ý cho bạn những mẹo tiết kiệm năng lượng sau đây:

• Lên kế hoạch nghỉ ngơi ít nhất một lần mỗi ngày, kê chân cao thoải mái.
• Đơn giản hóa công việc, đặt mục tiêu thực tế, nghỉ ngơi ngay khi cảm thấy mệt.
• Tránh ngủ trưa quá nhiều.
• Chia sẻ công việc với gia đình, bạn bè để được hỗ trợ thực hiện.
• Sử dụng thiết bị hỗ trợ như xe tập đi, ghế tắm, vòi sen cầm tay.
• Tránh hoạt động quá mức, không nâng vật nặng trên 4,5 kg.

Chỉ nên đi du lịch khi cảm thấy khỏe, đã thông báo cho bác sĩ mang đủ thuốc, đeo thẻ nhận dạng y tế, cố gắng tránh nhiễm bẩn, nhiễm trùng.

Nếu cảm xúc tiêu cực kéo dài, nên nói chuyện với bác sĩ. Tư vấn có thể giúp cải thiện tình trạng và thực hiện một số mẹo sau đây để cảm thấy vui vẻ hơn như mặc quần áo đẹp, đi bộ ngoài trời mỗi ngày, tham gia hoạt động yêu thích – nhóm hỗ trợ hoặc phục hồi chức năng tim, chia sẻ cảm xúc với người mà mình tin tưởng, ngủ đủ 7 – 9 tiếng mỗi đêm, tuân thủ phác đồ điều trị.

Về mặt tình dục cần nói chuyện cởi mở với người bạn đời, tìm các cách thể hiện tình cả, chỉ quan hệ khi cảm thấy khỏe, thảo luận với bác sĩ về tác động của thuốc đến khả năng tình dục.

Cách chăm sóc và phòng ngừa suy tim cấp tính

Suy tim cấp là bệnh nguy hiểm, đe dọa tính mạng. Bằng cách thực hiện các biện pháp sau đây, bạn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống:

1. Cách chăm sóc

Việc chăm sóc người bị suy tim cấp bao gồm đưa đón đến bệnh viện, lấy đơn thuốc, chăm sóc bệnh nhân suy tim hàng ngày, cụ thể:

• Đưa đón đi khám: Khuyến khích người bệnh đặt câu hỏi, ghi chép lại câu trả lời của bác sĩ. Cung cấp thêm thông tin về tình trạng bệnh để bác sĩ lập kế hoạch điều trị phù hợp. Theo dõi các dấu hiệu suy tim trở nên trầm trọng hơn, không đáp ứng điều trị, lên hệ với bác sĩ nếu thấy triệu chứng mới.
• Lấy đơn thuốc: Khi lấy đơn thuốc, hãy giải thích rõ ràng tác dụng, liều dùng, tác dụng phụ của từng loại thuốc. Nhắc nhở người bệnh uống thuốc đúng giờ, không tự ý thay đổi liều lượng.
• Chăm sóc hằng ngày: Tạo môi trường sống thoải mái cho người bị suy tim cấp, hãy giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, tránh khói thuốc lá cũng như bụi bẩn. Khuyến khích người bệnh ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng, tham gia các hoạt động xã hội. Hỗ trợ họ trong việc tắm rửa, thay quần áo hàng ngày. Chuẩn bị các bữa ăn mềm, dễ tiêu hóa, hạn chế thực phẩm nhiều muối – chất béo.

2. Phòng ngừa

Có một số cách giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành và suy tim cấp như:

• Ăn ít chất béo, nhiều chất xơ, trái cây, rau tươi, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế muối dưới 6 gram mỗi ngày.
• Tránh thực phẩm như bánh thịt, xúc xích, bơ, kem, pho mát, bánh ngọt, thực phẩm chứa dầu dừa, dầu cọ.
• Ăn cá có dầu, bơ, các loại hạt, dầu hướng dương, dầu hạt cải, dầu ô liu.
• Tập thể dục đều đặn với các bài tập như như đi bộ, bơi lội, khiêu vũ để duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm nguy cơ cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, duy trì vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.
• Duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức 18.5 – 24.9 để giữ cân nặng lý tưởng.
• Bỏ thuốc lá để giảm nguy cơ mắc bệnh động mạch vành và các bệnh tim mạch khác.
• Không uống quá 14 đơn vị rượu mỗi tuần, tránh uống rượu quá độ.
• Ăn uống lành mạnh, tập thể dục, dùng thuốc nếu cần để duy trì huyết áp dưới 135/85 mmHg.
• Khám sức khỏe định kỳ ít nhất 6 tháng/lần để phát hiện sớm, điều trị kịp thời các vấn đề về tim mạch.
• Bổ sung các tinh chất như Policosanol (GDL-5), Red Yeast Rice, Apple Cider Vinegar giúp hỗ trợ tăng cường cholesterol tốt, điều hòa mỡ máu, cải thiện tuần hoàn máu, ngăn ngừa cục máu đông cũng như các vấn đề tim mạch khác.

Câu hỏi liên quan tới suy tim cấp tính

Suy tim cấp ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, dưới đây là một số thắc mắc thường gặp:

1. Bệnh suy tim cấp sống được bao lâu?

Thời gian sống của người bệnh suy tim cấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ nghiêm trọng của bệnh, sức khỏe tổng thể, khả năng đáp ứng với điều trị và cách kiểm soát bệnh. Theo nghiên cứu, tỷ lệ sống sót sau 5 năm dao động từ 27% – 40%. [3]

2. Bệnh suy tim cấp có chữa được không?

Suy tim cấp không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát, điều trị để giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống. Các biện pháp thường dùng để hạn chế triệu chứng suy tim cấp như uống thuốc, thay đổi lối sống, đôi khi can thiệp y tế hoặc phẫu thuật.

3. Nhịp tim của người suy tim cấp thế nào?

Người bị suy tim cấp thường có nhịp tim nhanh hơn bình thường do tim phải làm việc nhiều hơn để bù đắp cho sự suy giảm chức năng bơm máu, dễ xuất hiện các rối loạn nhịp như rung nhĩ hoặc nhịp tim nhanh thất.

Tóm lại, suy tim cấp tính là tình trạng nghiêm trọng đòi hỏi chẩn đoán, điều trị kịp thời. Tuân thủ phương pháp điều trị, thay đổi lối sống lành mạnh là cần thiết để quản lý bệnh hiệu quả, cải thiện chất lượng cuộc sống.