Trầm cảm có mấy giai đoạn? Phân loại theo cấp độ thế nào?

Trầm cảm ảnh hưởng đến 3,8% dân số toàn cầu, trong đó 5% là người trưởng thành, 5,7% ở người trên 60 tuổi. Đây cũng là nguyên nhân tử vong đứng thứ 4 ở nhóm tuổi 15 – 29, với hơn 700.000 ca tự tử mỗi năm (1). Từ đó, tìm hiểu trầm cảm có mấy giai đoạn là bước quan trọng để nhận diện các mức độ nghiêm trọng và chủ động trong việc kiểm soát từng giai đoạn của bệnh.

Trầm cảm có mấy giai đoạn?

Trầm cảm là một dạng rối loạn tâm thần nghiêm trọng, tác động tiêu cực đến cảm xúc, suy nghĩ, hoạt động hàng ngày như ăn, ngủ hay làm việc.

Để được chẩn đoán mắc trầm cảm, các triệu chứng của người bệnh phải kéo dài ít nhất 2 tuần. Hiện nay, bệnh được chia thành nhiều loại, giai đoạn khác nhau, dựa trên mức độ nghiêm trọng của triệu chứng cũng như hoàn cảnh phát sinh.

1. Trầm cảm độ 1 – trầm cảm nhẹ

Trầm cảm giai đoạn nhẹ diễn ra khi người bệnh có triệu chứng ít nghiêm trọng như buồn bã, thiếu động lực, cáu kỉnh. Các dấu hiệu này thường không quá rõ ràng, khiến người bệnh khó nhận ra bản thân đang bị trầm cảm.

Trầm cảm mức độ nhẹ còn được gọi là rối loạn trầm cảm dai dẳng, đặc trưng bởi các triệu chứng kéo dài, nhưng ở mức độ thấp. Người bệnh thường có biểu hiện:

• Thay đổi khẩu vị, cân nặng.
• Mệt mỏi, thiếu năng lượng.
• Buồn bã, tuyệt vọng.
• Khó tập trung, mất ngủ.

Mặc dù triệu chứng nhẹ nhưng nếu không điều trị, có thể chuyển biến thành dạng nặng hơn.

2. Trầm cảm độ 2 – trầm cảm trung bình

Giai đoạn trầm cảm trung bình xảy ra khi các triệu chứng dần rõ ràng hơn, ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Các triệu chứng thường gặp ở người trầm cảm mức độ trung bình như:

• Mất hứng thú, niềm vui với các hoạt động trước đây yêu thích.
• Năng suất làm việc giảm sút.
• Tránh giao tiếp xã hội.
• Lo âu quá mức.
• Tâm trạng dễ thay đổi, cáu kỉnh thường xuyên.
• Suy nghĩ tiêu cực kéo dài.

Theo nghiên cứu, khoảng 50% người mắc trầm cảm tại Mỹ nằm trong giai đoạn này. Điều trị các giai đoạn của bệnh trầm cảm trung bình cần sự can thiệp chuyên sâu, gồm liệu pháp tâm lý kết hợp với thuốc điều trị, nhằm giảm thiểu nguy cơ chuyển biến thành trầm cảm nặng, kéo dài.

3. Trầm cảm muộn – trầm cảm nặng không kèm theo loạn thần

Trầm cảm có mấy giai đoạn? Trong 4 giai đoạn của bệnh trầm cảm, trầm cảm nặng không kèm loạn thần là một giai đoạn mà các triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống cá nhân, công việc, mối quan hệ của người bệnh. Dạng này không bao gồm các triệu chứng loạn thần như ảo giác, hoang tưởng.

Các triệu chứng phổ biến của trầm cảm nặng không loạn thần bao gồm:

• Cảm giác buồn bã sâu sắc, kéo dài.
• Không hứng thú hoàn toàn với mọi hoạt động.
• Mất năng lượng nghiêm trọng, khó khăn trong việc thực hiện các công việc cơ bản.
• Cảm giác vô dụng, tội lỗi, tuyệt vọng.

Lúc này, người bệnh cần dùng thuốc chống trầm cảm như các chất ức chế tái hấp thu serotonin (SSRI) hoặc serotonin – noradrenaline (SNRI), kết hợp với liệu pháp tâm lý. Mặc dù không nghiêm trọng như trầm cảm có loạn thần, nhưng giai đoạn này vẫn đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt để cải thiện chất lượng cuộc sống và hạn chế tối đa nguy cơ tái phát.

4. Giai đoạn trầm cảm nặng có kèm theo loạn thần

Các giai đoạn trầm cảm nặng kèm loạn thần là dạng nghiêm trọng nhất, người bệnh có biểu hiện ảo giác (nghe hoặc nhìn thấy những thứ không có thật), ảo tưởng (niềm tin sai lầm, cố chấp). Dạng này làm suy giảm chức năng nhận thức, ảnh hưởng nặng nề đến khả năng sinh hoạt, lao động của người bệnh.

Điều trị giai đoạn này thường kết hợp giữa thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần và liệu pháp sốc điện (ECT).

5. Các dạng trầm cảm khác

Bên cạnh các giai đoạn, trầm cảm còn được phân loại thành nhiều dạng dựa trên nguyên nhân, đặc điểm triệu chứng. Theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Các Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Mỹ, các dạng trầm cảm phổ biến như:

• Trầm cảm lâm sàng (Rối loạn trầm cảm nặng): Đây là dạng nghiêm trọng, phổ biến nhất. Người bệnh cảm thấy buồn bã, vô dụng, mất hứng thú với các hoạt động trong ít nhất 2 tuần, kèm theo rối loạn giấc ngủ, ăn uống, mệt mỏi kéo dài.
• Rối loạn trầm cảm dai dẳng: Còn gọi loạn cảm, dạng trầm cảm kéo dài ít nhất 2 năm với các triệu chứng nhẹ hoặc trung bình, ít nghiêm trọng hơn rối loạn trầm cảm nặng nhưng ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của người bệnh.
• Rối loạn điều hòa tâm trạng: Dạng này thường gặp ở trẻ em, với các biểu hiện cáu kỉnh mãn tính, bộc phát các cơn tức giận, thái độ thù địch liên tục. Triệu chứng thường bắt đầu trước 10 tuổi.
• Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt: Dạng trầm cảm nặng này của hội chứng tiền kinh nguyệt, đi kèm các triệu chứng cảm xúc nghiêm trọng như lo âu, bốc hỏa, cáu kỉnh quá mức. Những biểu hiện này thường giảm dần khi kỳ kinh nguyệt bắt đầu.
• Trầm cảm do bệnh lý: Một số bệnh lý nền như suy giáp, bệnh tim, Parkinson hoặc ung thư sẽ có những thay đổi trong cơ thể, dẫn đến trầm cảm. Khi điều trị hiệu quả bệnh lý nền, trầm cảm có thể được cải thiện.
• Rối loạn cảm xúc theo mùa: Thường xảy ra vào mùa thu, mùa đông, khi ánh sáng tự nhiên giảm. Các triệu chứng thường thuyên giảm vào mùa xuân hoặc mùa hạ.
• Trầm cảm quanh sinh (trước – sau sinh): Trầm cảm trước sinh xảy ra trong thời kỳ mang thai, trong khi trầm cảm sau sinh xuất hiện trong vòng 4 tuần sau khi sinh con.
• Trầm cảm không điển hình: Đặc điểm chính khi mắc bệnh là tâm trạng có thể tạm thời cải thiện khi gặp các sự kiện vui vẻ. Tuy nhiên, người bệnh vẫn có các triệu chứng khác như tăng cảm giác thèm ăn, mệt mỏi, dễ bị tổn thương trước sự từ chối.
• Rối loạn lưỡng cực: Những người mắc rối loạn lưỡng cực thường trải qua các cơn trầm cảm xen kẽ với cơn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, ảnh hưởng lớn đến tâm trạng, hành vi.
• Trầm cảm kháng trị: Trầm cảm kháng trị xảy ra ở khoảng ⅓ số người mắc trầm cảm, khi các phương pháp điều trị thông thường không mang lại hiệu quả. Nguyên nhân có thể liên quan đến các bệnh lý nền khác khiến tình trạng bệnh trở nên khó kiểm soát hơn.

Dấu hiệu của bệnh trầm cảm thường gặp

Triệu chứng trầm cảm biểu hiện từ nhẹ đến nặng (2), tùy thuộc vào loại và mức độ bệnh, bao gồm:

• Cảm giác buồn bã, tuyệt vọng, lo lắng kéo dài; trẻ em và thanh thiếu niên thường biểu hiện cáu kỉnh.
• Không hứng thú với các hoạt động từng mang lại niềm vui, yêu thích.
• Trở nên dễ cáu gắt, thất vọng.
• Thay đổi thói quen ăn uống, dẫn đến tăng – giảm cân bất thường.
• Rối loạn giấc ngủ.
• Thường xuyên mệt mỏi, thiếu năng lượng, kiệt sức.
• Khó tập trung, đưa ra quyết định, ghi nhớ.
• Xuất hiện các vấn đề thể chất như đau đầu, đau bụng, giảm chức năng tình dục, rối loạn tiêu hóa.
• Có ý nghĩ tự làm hại bản thân, tự tử.

Trầm cảm có mấy giai đoạn và các triệu chứng của từng giai đoạn cần được hiểu rõ. Nhận biết sớm, có biện pháp can thiệp phù hợp, ngăn trầm cảm giai đoạn nhẹ tiến triển lên giai đoạn nặng hoặc ngăn trầm cảm nặng dẫn đến các hành vi không tự chủ gây hại cho bản thân người bệnh và những người khác.

Những ai dễ mắc bệnh trầm cảm?

Các giai đoạn bệnh trầm cảm ảnh hưởng đến mọi người, bất kể độ tuổi, giới tính, chủng tộc (3). Một số nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, gồm:

• Phụ nữ: Tỷ lệ phụ nữ được chẩn đoán mắc trầm cảm cao hơn nam giới.
• Nam giới: Mặc dù tỷ lệ thấp hơn, nhưng nam giới thường gặp khó khăn trong việc nhận ra, chia sẻ, tìm kiếm sự hỗ trợ cho các vấn đề cảm xúc, phớt lờ hoặc không được điều trị kịp thời.
• Cộng đồng LGBTQI+: Các nghiên cứu cho thấy nhóm này có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn, do chịu áp lực xã hội và sự kỳ thị.

Chẩn đoán trầm cảm theo từng giai đoạn

Để chẩn đoán bệnh, nhận biết trầm cảm có mấy giai đoạn, các chuyên gia y tế dựa vào Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Mỹ. Một người được cho là mắc trầm cảm khi đáp ứng ít nhất 5 trong số 9 tiêu chí dưới đây trong cùng một khoảng thời gian 2 tuần:

• Buồn bã, mất hứng thú kéo dài, có cảm giác buồn, trống rỗng.
• Thay đổi cân nặng, giảm hoặc tăng cân không rõ lý do.
• Rối loạn giấc ngủ, khó ngủ, ngủ quá nhiều hoặc ngủ không ngon giấc.
• Chậm chạp, kích động, thiếu năng lượng.
• Thường xuyên cảm thấy kiệt sức, thiếu sức sống, mệt mỏi.
• Thường xuyên tự trách, cảm thấy bản thân vô dụng.
• Khó tập trung, gặp khó khăn khi suy nghĩ, đưa ra quyết định.
• Suy nghĩ tiêu cực, có ý định tự tử, ý nghĩ liên quan đến cái chết.
• Không còn yêu thích các hoạt động trước đây từng mang lại niềm vui.

Bệnh trầm cảm có mấy giai đoạn? Dựa trên mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, trầm cảm được chia thành các giai đoạn:

• Trầm cảm nhẹ: Triệu chứng ít ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày.
• Trầm cảm vừa: Triệu chứng rõ rệt hơn, gây ảnh hưởng đến công việc, học tập, các mối quan hệ.
• Trầm cảm nặng: Triệu chứng nghiêm trọng, gây cản trở lớn trong sinh hoạt, có thể dẫn đến ý định tự tử.

Phương pháp điều trị bệnh trầm cảm

Điều trị các giai đoạn của trầm cảm thường kết hợp giữa liệu pháp tâm lý, thuốc men và các biện pháp hỗ trợ khác. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, loại trầm cảm, bác sĩ sẽ đề xuất phương pháp phù hợp nhằm cải thiện sức khỏe tâm thần của người bệnh. (4)

1. Trầm cảm nhẹ

Khi đã biết trầm cảm có mấy giai đoạn, trong trường hợp trầm cảm nhẹ, bác sĩ thường khuyến nghị theo dõi từ 2 – 4 tuần để xem liệu các triệu chứng có tự cải thiện hay không. “Chờ đợi thận trọng” giúp đánh giá sự tiến triển của bệnh trước khi áp dụng các liệu pháp phức tạp.

Phương pháp tự giúp đỡ dựa trên liệu pháp hành vi nhận thức, giúp người bệnh nhận diện, thay đổi suy nghĩ cũng như hành vi tiêu cực. Các buổi học thường được thực hiện qua sách bài tập, khóa học trực tuyến, với sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý.

Tập thể dục đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm triệu chứng trầm cảm. Các lớp tập thể dục nhóm được thiết kế riêng cho người bệnh giúp nâng cao tinh thần, cải thiện mức năng lượng. Khi các phương pháp trên không đạt kết quả, liệu pháp trò chuyện như tư vấn tâm lý được áp dụng để giúp người bệnh xử lý cảm xúc, giải quyết vấn đề.

2. Trầm cảm từ trung bình đến nặng

Đối với các trường hợp trầm cảm trung bình hoặc nặng, bác sĩ thường kê đơn thuốc chống trầm cảm như SSRI (thuốc ức chế tái hấp thu serotonin). Thuốc giúp cải thiện tâm trạng bằng cách tăng mức serotonin trong não. Việc kết hợp dùng thuốc với liệu pháp tâm lý mang lại hiệu quả cao hơn so với việc chỉ dùng một phương pháp đơn lẻ.

Người mắc trầm cảm nặng có thể cần đến đội ngũ chuyên gia gồm bác sĩ tâm thần, bác sĩ tâm lý, y tá cá nhân để thực hiện liệu pháp chuyên sâu kết hợp với kê đơn thuốc để được hỗ trợ tối đa.

3. Các liệu pháp tâm lý phổ biến

Hiểu rõ hơn về trầm cảm có bao nhiêu giai đoạn, các liệu pháp tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị bệnh, phổ biến như:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): CBT giúp người bệnh nhận diện, thay đổi suy nghĩ tiêu cực, từ đó cải thiện cách phản ứng với cảm xúc. Liệu trình thường kéo dài từ 8 – 16 buổi, mỗi buổi khoảng 1 giờ, tùy vào mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• Liệu pháp giao tiếp (IPT): IPT tập trung vào cải thiện các mối quan hệ xã hội, giải quyết xung đột. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với những người gặp khó khăn trong giao tiếp, đang đối mặt với mất mát.
• Kích hoạt hành vi: Liệu pháp này khuyến khích người bệnh tham gia vào các hoạt động tích cực, giúp cải thiện tâm trạng, giảm cảm giác buồn bã.
• Tư vấn tâm lý: Tư vấn giúp người bệnh suy nghĩ sâu hơn về các vấn đề trong cuộc sống, tìm ra giải pháp phù hợp, hữu ích đối với những người đang trải qua khủng hoảng như mất mát, thất nghiệp, gặp vấn đề trong mối quan hệ.

4. Các phương pháp điều trị khác

Ngoài liệu pháp tâm lý, thuốc men, điều trị bệnh trầm cảm còn áp dụng các biện pháp khác nhằm hỗ trợ, cải thiện tình trạng sức khỏe tâm thần:

• Thực hành chánh niệm: Phương pháp này giúp người bệnh tập trung vào hiện tại, giảm lo âu, nâng cao tinh thần. Chánh niệm đặc biệt hiệu quả đối với trường hợp trầm cảm nhẹ, trung bình, giúp người bệnh duy trì cảm xúc cân bằng.
• Dùng thuốc hỗ trợ: Lithium là loại thuốc tăng cường thường được kê đơn trong trường hợp trầm cảm kháng trị, khi các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả.
• Kích thích não: Các phương pháp kích thích não như liệu pháp sốc điện (ECT), kích thích từ xuyên sọ (rTMS), kích thích dây thần kinh phế vị (VNS) được dùng để điều trị trầm cảm nặng, nhất là trong các trường hợp không đáp ứng với các liệu pháp khác.
• Dùng thảo dược: Cây ban Âu là một loại thảo dược thường được dùng trong điều trị trầm cảm nhẹ. Tuy nhiên, người bệnh cần thận trọng vì thảo dược này có thể tương tác với các loại thuốc khác, làm giảm hiệu quả điều trị. Ngoài ra, tinh chất Lepidium Meyenii chứa nhiều sterols, amino axit, gluconat, alkaloid, axit béo, được nghiên cứu để hỗ trợ người mắc rối loạn trầm cảm. Theo các nghiên cứu tại Mỹ, Lepidium Meyenii có khả năng tăng cường hoạt động của hệ trục vàng Não bộ – Tuyến Yên – Buồng Trứng, giúp cải thiện các triệu chứng như trầm cảm, mất ngủ, cáu gắt, đau nhức xương khớp.

Địa chỉ khám và điều trị bệnh trầm cảm ở đâu uy tín nhất?

Để biết bệnh trầm cảm có bao nhiêu giai đoạn, dấu hiệu của bệnh trầm cảm ra sao, việc tìm kiếm cơ sở y tế uy tín để thăm khám, điều trị là rất cần thiết. Dưới đây là một số địa chỉ đáng tin cậy trên toàn quốc, chuyên cung cấp dịch vụ khám, chữa trầm cảm chuyên sâu:

• Bệnh viện Tâm thần TP. Hồ Chí Minh: Đây là một trong những cơ sở hàng đầu khu vực phía Nam, chuyên điều trị các rối loạn tâm thần, có cả trầm cảm. Tại đây, người bệnh được tiếp cận với liệu pháp tâm lý, phương pháp dược lý phù hợp với từng trường hợp.
• Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh: Khoa Tâm thần của bệnh viện cung cấp dịch vụ chẩn đoán, điều trị trầm cảm theo tiêu chuẩn quốc tế. Ngoài ra, bệnh viện còn tổ chức các chương trình tư vấn tâm lý, quản lý rối loạn cảm xúc hiệu quả.
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP. Hồ Chí Minh: Trung tâm Khoa học Thần kinh mang đến giải pháp toàn diện cho người mắc trầm cảm. Phác đồ điều trị bao gồm 6 liệu trình liên tục, mỗi liệu trình kéo dài 5 ngày. Sau đó, người bệnh tiếp tục được điều trị giãn cách 1 – 2 lần mỗi tuần cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm hoàn toàn. Bệnh viện áp dụng các liệu pháp kích thích não bộ tiên tiến như sốc điện (ECT), kích thích từ xuyên sọ (TMS), kích thích dây thần kinh phế vị (VNS), không xâm lấn, không gây đau, giúp kích thích tế bào thần kinh, điều chỉnh chức năng não bộ. Ngoài ra, liệu trình ngoại trú kết hợp liệu pháp dược, tâm lý đảm bảo người bệnh được chữa trị trầm cảm tại nhà mà vẫn duy trì sinh hoạt bình thường. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh còn sở hữu đội ngũ bác sĩ, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực tâm thần học. Đội ngũ nhân viên y tế làm việc chuyên nghiệp, tận tâm, luôn sẵn sàng hỗ trợ người bệnh từ khi tiếp nhận, chẩn đoán đến điều trị chuyên sâu.

Hiểu rõ trầm cảm có mấy giai đoạn, cách phân loại theo cấp độ để nhận diện, điều trị hiệu quả. Từ trầm cảm nhẹ, trung bình đến nặng, mỗi giai đoạn đều đòi hỏi sự quan tâm, phương pháp điều trị phù hợp nhằm cải thiện sức khỏe tâm thần, tăng chất lượng cuộc sống. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu trầm cảm, hãy đến các cơ sở y tế để được hỗ trợ kịp thời. Điều trị đúng cách sẽ giúp người bệnh sớm vượt qua khó khăn, tìm lại cân bằng trong cuộc sống.