Đồng hồ sinh học của con người có cơ chế phức tạp và quan trọng, điều khiển nhiều chức năng trong cơ thể. Cụ thể đồng hồ sinh học là gì, cùng ECO Pharma tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau đây.
Đồng hồ sinh học là một chu kỳ không đổi (nhịp sinh học) điều chỉnh nhiều chức năng sinh lý khác nhau, bao gồm ngủ thức, tiêu hóa, hấp thụ, chuyển hóa, các quá trình nội tiết,… Ở động vật có vú, bao gồm cả con người được phân loại thành đồng hồ trung tâm ở nhân trên chéo thị (một nhóm tế bào ở vùng dưới đồi của não) và đồng hồ ngoại vi ở các vùng não khác cùng tất cả các mô trong cơ thể (gan, thận, mô mỡ và cơ xương).(1)
Nhìn chung, các sinh vật sống có các chu kỳ sinh học trải dài trên đủ loại khung thời gian khác nhau. Ví dụ, tế bào vi khuẩn sinh sản nhanh nhất nhân đôi cứ sau 15 phút, gấu ngủ đông hàng năm, một số loài ve sầu chỉ trồi lên khỏi mặt đất một lần sau mỗi 17 năm và nhiều cây tre có thể tồn tại hơn 60 năm mà không ra hoa.
Các nhà khoa học đã theo dõi những chu kỳ này với sự kinh ngạc, tự hỏi điều gì khiến những chiếc đồng hồ này hoạt động liên tục. Dần dần, họ đã khám phá ra nhiều cơ chế phân tử giúp tế bào duy trì đúng lịch trình. Tất cả các chu kỳ này đều được điều khiển bởi đồng hồ sinh học.
Chu kỳ ngủ thức tự nhiên của cơ thể được điều chỉnh bởi đồng hồ sinh học bên trong cơ thể. Như đã đề cập, đồng hồ sinh học được điều khiển bởi một phần của não gọi là nhân trên chéo thị (SCN), một nhóm tế bào ở vùng dưới đồi phản ứng với các tín hiệu sáng và tối. Khi mắt chúng ta tiếp nhận ánh sáng, võng mạc sẽ gửi tín hiệu đến SCN. SCN kích hoạt một phản ứng dây chuyền sản xuất và ức chế hormone ảnh hưởng đến nhu cầu ngủ, nhiệt độ cơ thể, cảm giác thèm ăn và nhiều hơn nữa.(2)
Mỗi buổi sáng, khi ánh sáng mặt trời len lỏi vào, nhiệt độ cơ thể bắt đầu tăng lên và cortisol được giải phóng, giúp chúng ta tỉnh táo hơn và thức dậy. Vào buổi tối, nồng độ melatonin tăng lên và nhiệt độ cơ thể giảm xuống. Melatonin duy trì ở mức cao suốt đêm thúc đẩy giấc ngủ.
Miễn là đôi mắt còn cảm nhận được ánh sáng, SCN sẽ phản ứng bằng cách ức chế sản xuất melatonin. Điều này giải thích tại sao việc tiếp xúc với ánh sáng vào buổi tối chẳng hạn như ánh sáng từ các thiết bị điện tử phát ra ánh sáng xanh như máy vi tính hoặc tivi khiến bạn khó ngủ hơn.
Thay đổi tại ba thời điểm chính trong cuộc đời. Đó là thời kỳ trẻ sơ sinh, thanh thiếu niên và tuổi già, cụ thể sau đây.(3)
Khi trẻ sơ sinh chào đời, nhịp sinh học của chúng chưa phát triển. Chu kỳ ngủ của trẻ sơ sinh cần tới 18 giờ ngủ, được chia thành nhiều giai đoạn ngắn. Trẻ sơ sinh phát triển nhịp sinh học vào khoảng 4 đến 6 tháng tuổi, tại thời điểm đó chúng có xu hướng ngủ thành những khoảng thời gian dài hơn.
Ở tuổi vị thành niên, có đến 16% thanh thiếu niên bị hội chứng rối loạn trì hoãn giấc ngủ (DSPS). Nồng độ melatonin của cơ thể không bắt đầu tăng cho đến tận tối muộn. Kết quả là thanh thiếu niên thường cảm thấy tỉnh táo hơn vào ban đêm và khó ngủ trước 11 giờ tối. Điều này sẽ không thành vấn đề nếu giờ vào học không quá sớm giúp giấc ngủ kéo dài 8 đến 10 tiếng mỗi đêm theo khuyến nghị.
Nhu cầu ngủ của chúng ta lại thay đổi khi bước vào tuổi già. Khi lão hóa xảy ra, đồng hồ sinh học bên trong cơ thể bắt đầu mất đi tính nhất quán. Người lớn tuổi có xu hướng mệt mỏi sớm hơn vào buổi tối và thức dậy sớm hơn vào buổi sáng, dẫn đến tình trạng ngủ ít hơn và làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức. Người cao tuổi mắc bệnh Alzheimer, chứng mất trí nhớ hoặc các bệnh thoái hóa thần kinh khác sẽ gặp phải những thay đổi nghiêm trọng hơn về nhu cầu ngủ.
Ánh sáng và bóng tối có tác động lớn nhất đến nhịp sinh học của cơ thể. Trong đó, ánh sáng tự nhiên từ mặt trời và sự thay đổi theo mùa của ánh sáng ban ngày có thể ảnh hưởng đến tâm trạng cũng như mức năng lượng. Ánh sáng xanh từ màn hình và làm việc ca đêm quá nhiều có thể làm gián đoạn đồng hồ sinh học tự nhiên. Ngoài ra, còn có các yếu tố khác góp phần tác động đến đồng hồ sinh học của cơ thể như:
Ngoài ra, du lịch, stress, hoạt động thể chất, thay đổi ca làm việc, tác dụng phụ của thuốc, bệnh lý liên quan đến tâm thần, não bộ cũng có tác động làm thay đổi đồng hồ sinh học. Từ đó, chúng gây ra các vấn đề giấc ngủ và nhiều tình trạng sức khỏe khác.
Xem thêm: Ánh sáng xanh gây mất ngủ như thế nào
Việc duy trì đồng hồ sinh học rất quan trọng đối với sức khỏe. Nếu nhịp sinh học bị rối loạn và không ngủ đủ giấc, bạn có thể gặp phải một số vấn đề sức khỏe cả ngắn hạn lẫn dài hạn. Sự gián đoạn nhịp sinh học tạm thời có thể dẫn đến sự chậm trễ trong việc chữa lành vết thương, sự thay đổi hormone, các vấn đề về tiêu hóa, nhiệt độ cơ thể thay đổi, thiếu năng lượng, mất trí nhớ.
Sự rối loạn cũng có thể dẫn đến các tình trạng sức khỏe lâu dài ở nhiều hệ thống cơ thể khác nhau, bao gồm hệ tim mạch, sự trao đổi chất, hệ tiêu hóa, hệ thống nội tiết và hệ thần kinh.
Xem thêm: Rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học
Việc ổn định và cân bằng đồng hồ sinh học là điều cần thiết để duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần. Dưới đây là một số cách bạn có thể áp dụng:
Bên cạnh đó, bạn cũng cần tránh sử dụng các thiết bị điện tử trước khi ngủ, không ngủ trưa khi đã chiều muộn, ăn uống đủ bữa đúng giờ,… để ổn định đồng hồ sinh học. Bổ sung tinh chất thiên nhiên Blueberry và Ginkgo Biloba có khả năng trung hòa gốc tự do, tăng cường lưu thông máu và dưỡng chất đến não từ đó hỗ trợ cải thiện tình trạng khó ngủ, mất ngủ hiệu quả, góp phần ổn định đồng hồ sinh học của cơ thể.
Như vậy, chúng ta có thể thấy, đồng hồ sinh học nắm giữ nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể, điều chỉnh chu kỳ ngủ thức, tiêu hóa, hấp thụ,… Hiểu được tầm quan trọng và cách thức hoạt động, mỗi người có thể chủ động hơn trong việc xây dựng một lối sống lành mạnh, khoa học, từ đó đạt được sức khỏe thể chất và tinh thần tối ưu.
