Giấc ngủ phân mảnh khiến não bộ và cơ thể không được hồi phục trọn vẹn, kéo theo nhiều hệ lụy sức khỏe thần kinh và tim mạch. Hiểu rõ tình trạng này giúp bạn chủ động kiểm soát, cải thiện chất lượng giấc ngủ và nâng cao chất lượng sống. Cùng ECO Pharma tìm hiểu chi tiết qua bài viết sau.
Giấc ngủ phân mảnh là tình trạng não bộ liên tục bị đánh thức trong đêm khiến các giai đoạn ngủ sâu không ổn định. Mặc dù tổng thời gian ngủ vẫn đủ, chất lượng giấc ngủ lại suy giảm rõ rệt. Hậu quả là cơ thể mệt mỏi, mất tập trung và hiệu suất làm việc sa sút.(1)
Vấn đề này thường bắt nguồn từ rối loạn hô hấp khi ngủ, đặc biệt là hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA). Lúc này đường thở bị bít tắt nhiều lần gây ngáy, giảm oxy máu kèm theo các đợt thức giấc ngắn. Ngoài bệnh lý, yếu tố môi trường như tiếng ồn, ánh sáng cũng là tác nhân khiến giấc ngủ bị phân mảnh, kéo theo rối loạn nhịp tim và tiềm ẩn cơ sụp đường thở.
Đây là 2 tình trạng có liên quan nhưng không hoàn toàn giống nhau:
Tóm lại giấc ngủ bị gián đoạn là một dạng rối loạn cụ thể, trong khi mất ngủ là khái niệm rộng hơn. Bạn có thể bị gián đoạn giấc ngủ mà không mắc mất ngủ và ngược lại.
Các biểu hiện thường thấy gồm:(2)
Đặc biệt, ở người bị ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn, tình trạng ngưng thở lặp lại gây ra các đợt thức giấc ngắn mà họ không nhận ra. Cho dù không nhớ, những gián đoạn này vẫn làm giảm chất lượng giấc ngủ, gây buồn ngủ quá mức vào ban ngày.
Một giấc ngủ trọn vẹn cần đảm bảo bốn yếu tố – thời lượng đủ, chất lượng tốt, giờ đi ngủ – thức dậy đều đặn và không kèm rối loạn giấc ngủ. Tuy nhiên thống kê cho thấy khoảng 70 triệu người Mỹ và 45 triệu người châu Âu mắc rối loạn giấc ngủ mãn tính, trong đó giấc ngủ phân mảnh chiếm tỷ lệ cao. Nguyên nhân gây gián đoạn giấc ngủ rất đa dạng, có thể đến từ sinh lý, bệnh lý hoặc yếu tố môi trường:(3)
Giấc ngủ gián đoạn ngoài làm giảm chất lượng nghỉ ngơi, còn để lại nhiều hệ lụy cho thể chất và thần kinh:
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, tính liên tục của giấc ngủ quan trọng không kém thời lượng ngủ. Do đó để bảo vệ sức khỏe thể chất lẫn tinh thần, việc hạn chế tình trạng giấc ngủ bị gián đoạn là điều cần thiết.
Một người được chẩn đoán mắc giấc ngủ phân mảnh khi kết quả đa ký giấc ngủ (Polysomnography – PSG) cho thấy nhiều lần thức giấc, có rối loạn hô hấp trong đêm, kèm chỉ số AHI (số lần ngưng – giảm thở xảy ra trong mỗi giờ ngủ), RDI (số rối loạn hô hấp khi ngủ) cao. Nếu tình trạng này đi kèm với mệt mỏi ban ngày, khó tập trung, dễ cáu gắt, giảm hiệu quả công việc thì khả năng chẩn đoán càng chắc chắn.
Bước đầu bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử chi tiết, khám tổng quát, ghi nhận các biểu hiện như thức giấc nhiều lần, ngáy lớn, nghẹt thở khi ngủ, buồn ngủ ban ngày, suy giảm trí nhớ hoặc thay đổi cảm xúc. Việc lấy dữ kiện từ người ngủ chung cũng rất quan trọng, vì họ có thể quan sát được những biểu hiện như ngưng thở, hành vi bất thường của người bệnh trong lúc ngủ.
Có nhiều thang đo chuẩn hóa giúp bác sĩ sàng lọc nhanh rối loạn giấc ngủ, bao gồm:
Đa ký giấc ngủ (PSG) là phương pháp đo sóng não, nhịp tim, nhịp thở và vận động cơ để phát hiện giấc ngủ phân mảnh. Đối với trường hợp nhẹ, có thể dùng thiết bị kiểm tra giấc ngủ tại nhà. Ngoài ra trắc nghiệm độ trễ ngủ nhiều lần (MSLT) cũng được áp dụng để chẩn đoán chứng ngủ rũ.
Trong PSG, ba chỉ số quan trọng thường được theo dõi là:
Các nghiên cứu cho thấy những chỉ số này có độ tương đồng cao với chẩn đoán lâm sàng, nhờ đó khẳng định giá trị của PSG trong đánh giá gián đoạn giấc ngủ.
Giấc ngủ gián đoạn có thể cải thiện bằng một số cách sau:
Vệ sinh giấc ngủ là bước đầu quan trọng để phòng ngừa và kiểm soát.
Đây được xem là lựa chọn đầu tay khi giấc ngủ phân mảnh liên quan đến yếu tố tâm lý. Phương pháp này giúp thay đổi thói quen xấu, giảm lo âu, đồng thời cải thiện khả năng duy trì giấc ngủ. CBT-I thường kết hợp các kỹ thuật như kiểm soát kích thích, điều chỉnh lịch ngủ, tái cấu trúc nhận thức và huấn luyện thư giãn. Cách này mang lại hiệu quả lâu dài mà không cần lệ thuộc vào thuốc.
Giấc ngủ phân mảnh thường xuất phát từ rối loạn tiềm ẩn.
Trong những trường hợp giấc ngủ phân mảnh gây mệt mỏi kéo dài, giảm hiệu suất làm việc, ảnh hưởng sức khỏe thần kinh, bác sĩ có thể cân nhắc kê thuốc hỗ trợ.
Thuốc chỉ nên dùng ngắn hạn, đúng chỉ định, dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa để hạn chế nguy cơ lệ thuộc, suy giảm trí nhớ, buồn ngủ ban ngày.
Tập yoga, thiền, hít thở sâu giúp thư giãn hệ thần kinh, hỗ trợ não bộ dễ dàng chuyển vào giấc ngủ sâu, giảm tình trạng giấc ngủ phân mảnh.
Để ngăn ngừa gián đoạn giấc ngủ tái phát, cần duy trì lịch ngủ – thức đều đặn, kể cả cuối tuần. Hạn chế ăn tối nhiều dầu mỡ, uống rượu bia, caffeine hay quá nhiều nước trước khi ngủ. Tập thể dục thường xuyên ít nhất 30 phút mỗi ngày, nhưng nên tránh tập sát giờ đi ngủ. Buổi sáng nên tiếp xúc ánh sáng tự nhiên để điều chỉnh nhịp sinh học.
Giấc ngủ phân mảnh kéo dài có thể làm tăng sản sinh gốc tự do – những phân tử phản ứng mạnh gây tổn thương tế bào thần kinh, suy giảm trí nhớ. Lúc này bổ sung các tinh chất hỗ trợ thần kinh – não bộ sẽ hỗ trợ bảo vệ não bộ, cải thiện chất lượng giấc ngủ:
Nếu giấc ngủ phân mảnh kéo dài, có xu hướng nặng dần, người bệnh nên đến khám bác sĩ chuyên khoa khi xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:
Quá trình chẩn đoán có thể bao gồm nhiều kỹ thuật chuyên sâu như đánh giá giấc ngủ tổng quát, đo điện não đồ (EEG), đa ký giấc ngủ (PSG), trắc nghiệm độ trễ ngủ nhiều lần (MSLT), kiểm tra khả năng duy trì tỉnh táo. Một số trường hợp cần thiết sẽ phải chụp CT hoặc MRI não.
Người bệnh nên đến các cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán chính xác và điều trị phù hợp. Ví dụ tại Khoa Thần kinh – Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm cùng hệ thống máy đo đa ký giấc ngủ, điện não vi tính EEG – 1200K, CT 768 – 1975 lát cắt, MRI 1,5 – 3 Tesla giúp hỗ trợ hiệu quả trong thăm khám và điều trị rối loạn giấc ngủ.
Như vậy giấc ngủ phân mảnh kéo dài sẽ gây hại cho sức khỏe. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng cách hỗ trợ kiểm soát là rất cần thiết để giúp bảo vệ não bộ, cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời nâng cao chất lượng sống.
