Theo ước tính, khoảng 14.9% trẻ em toàn cầu mắc loạn thị, bao gồm loạn thị bẩm sinh. Mặc dù tỷ lệ này thấp hơn so với người lớn (40.4%), nhưng nếu không điều trị sớm, trẻ có nguy cơ nhược thị, mất thị lực vĩnh viễn. Hơn nữa, khiếm khuyết về thị giác còn ảnh hưởng đến nhận thức, ngôn ngữ và vận động của trẻ. Vì vậy, hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách chăm sóc mắt loạn thị bẩm sinh là điều cần thiết để phòng ngừa kịp thời.
Loạn thị bẩm sinh là gì? Loạn thị bẩm sinh là tình trạng bất thường của nhãn cầu từ khi sinh ra. Giác mạc có hình cầu không đều, tương tự như hình quả bóng bầu dục thay vì quả bóng tròn. Điều này khiến ánh sáng đi qua mắt hội tụ tại nhiều điểm trên võng mạc, gây nhìn mờ, nhòe, méo mó ở mọi khoảng cách.
Vì sao bị loạn thị bẩm sinh? Nguyên nhân trẻ bị loạn thị bẩm sinh đến nay chưa được làm rõ. Tuy nhiên, di truyền được xem là yếu tố nguy cơ chính. Nếu gia đình huyết thống từng bị loạn thị, trẻ sẽ có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn. Các chuyên gia đã tìm thấy những gen chịu trách nhiệm chính cho sự phát triển loạn thị gồm: (1)
Ngoài ra, thói quen hút thuốc lá của người mẹ trong thai kỳ, trẻ sinh non, nhẹ cân cũng làm tăng nguy cơ loạn thị bẩm sinh.
Nhận biết dấu hiệu loạn thị bẩm sinh ở trẻ em giúp phát hiện, khắc phục kịp thời, cải thiện thị lực rõ nét:
Loạn thị bẩm sinh ở trẻ từ 6 tuổi trở xuống tuổi thường khó xác định, vì trẻ chưa thể diễn đạt các vấn đề thị lực mắc phải. Thế nhưng, cha mẹ có thể nhận biết qua một số biểu hiện: (2)
Trẻ 7 đến 12 tuổi bị bệnh loạn thị bẩm sinh cũng bao gồm các biểu hiện kể trên. Tuy nhiên trong giai đoạn này, trẻ đã có khả năng diễn đạt tốt. Vì vậy, phụ huynh hãy hỏi con kỹ hơn về một số triệu chứng khác:
Loạn thị bẩm sinh làm hình ảnh trông mờ, méo mó ở mọi khoảng cách, khiến trẻ nhìn thấy sự vật khác thường so với thực tế. Để khắc phục, bé phải nheo mắt, nghiêng đầu, điều tiết mắt nhiều hơn dẫn đến tăng độ nhanh.
Nếu không được kiểm soát kịp thời, mắt loạn thị phải hoạt động căng thẳng để nhìn rõ. Tình trạng này kéo dài gây mỏi mắt, nhức đầu, khó chịu, làm suy giảm chất lượng sống. Trường hợp nghiêm trọng, trẻ có nguy cơ mắc vấn đề thị giác khác như nhược thị (Amblyopia), hay còn gọi là bệnh mắt lười. Đây là hiện tượng thị lực một bên mắt suy giảm nghiêm trọng hơn mắt còn lại vì không được não sử dụng. Ngoài ra, loạn thị cũng liên quan đến lác mắt, xảy ra khi các cơ mắt phải điều tiết liên tục gây mất cân bằng. Hệ quả là một mắt không thể phối hợp nhịp nhàng với mắt bên kia.
Sự suy giảm thị lực do loạn thị bẩm sinh cũng tác động tiêu cực đến học tập, sinh hoạt và tâm lý. Trẻ gặp khó khăn trong việc quan sát, phân biệt các chi tiết nhỏ như chữ viết, hình vẽ trên bảng, máy chiếu, từ đó không theo kịp bài giảng, giảm hiệu suất học tập. Tình trạng này còn cản trở trẻ tham gia các môn thể thao, hoạt động ngoài trời cần sự phối hợp linh hoạt giữa tay và mắt như cầu lông, bóng bàn, bóng rổ. Thị lực kém cũng khiến trẻ ngại tham gia các hoạt động ngoại khóa, hạn chế tương tác với những người xung quanh, dẫn đến tự ti, mặc cảm.
Tùy độ tuổi và khả năng phối hợp của trẻ, bác sĩ có thể áp dụng một số phương pháp chẩn đoán như sau: (3)
Trẻ nên được khám mắt lần đầu tiên vào 6 tháng tuổi để đảm bảo thị lực phát triển bình thường. Sau đó, lịch khám mắt nên duy trì đều đặn khi trẻ 2 đến 3 tuổi, 4 đến 5 tuổi và mỗi năm một lần lúc trẻ từ 6 tuổi trở lên.
Nếu trẻ được chẩn đoán loạn thị bẩm sinh, bạn nên đưa trẻ đi khám mắt thường xuyên hơn theo chỉ định của bác sĩ. Điều này giúp theo dõi tình trạng của mắt, giảm nguy cơ tăng độ loạn hoặc biến chứng.
Khi trẻ lớn lên và mắt phát triển, tật loạn thị bẩm sinh có thể tự khỏi. Tuy nhiên, ở những trẻ loạn thị nặng, mắt không thể tự điều chỉnh, cần phải khắc phục bằng cách:
Kính gọng là cách điều chỉnh loạn thị phổ biến, không xâm lấn. Các thấu kính hình trụ với nhiều công suất khác nhau trên bề mặt kính, bù đắp cho độ cong không đều của giác mạc. Nhờ đó, ánh sáng hội tụ chính xác trên võng mạc, khôi phục tầm nhìn rõ cho trẻ.
Trẻ em bị loạn thị bẩm sinh từ 12 tuổi trở lên cũng có thể sử dụng kính áp tròng (lens). Loại phổ biến là kính áp tròng Toric, được thiết kế đặc biệt, chứa nhiều công suất trên thấu kính, giúp điều chỉnh những mức độ lỗi khúc xạ khác nhau tại các vùng của giác mạc. Ngoài ra, loại lens cứng thấm khí (RGP), Scleral, lens hỗn hợp cũng có tác dụng cải thiện tầm nhìn rõ cho trẻ.
Tùy điều kiện kinh tế, sở thích, độ tuổi, khả năng tự chăm sóc của trẻ để lựa chọn kính gọng hay kính áp tròng. Kính gọng dễ đeo, giá thành thấp nhưng khiến gương mặt trông khác lạ, bị mờ nhòe khi gặp mưa, có thể rơi vỡ khi vận động. Kính áp tròng giúp đôi mắt trông tự nhiên, nhưng chi phí cao, khó đeo và đòi hỏi trẻ có ý thức vệ sinh lens mỗi ngày.
Một số bài tập giúp trẻ giảm mỏi mắt, cải thiện cơ mắt yếu, tăng khả năng tập trung. Chúng có thể giúp làm chậm tiến trình tăng độ loạn và phòng ngừa các biến chứng như nhược thị. (4)
Một số bài tập mắt dễ thực hiện như:
Loạn thị bẩm sinh không có cách nào để phòng ngừa, nhưng chăm sóc thai kỳ tốt có thể làm giảm nguy cơ này. Khi mang thai, phụ nữ cần bổ sung dưỡng chất quan trọng cho sự phát triển thị lực của thai nhi như axit docosahexaenoic (DHA), beta-carotene, vitamin C, vitamin E, kẽm và tránh tiếp xúc với các hóa chất độc hại, thuốc lá, rượu bia. Điều quan trọng là phải khám thai định kỳ để phát hiện sớm các dị tật bẩm sinh. Trong tuần đầu chào đời, trẻ sơ sinh cần được tầm soát thị lực và tiếp tục thực hiện khám nhãn khoa định kỳ trong suốt cuộc đời.
Phụ huynh nên cho con khám mắt tại những địa chỉ đa chuyên khoa uy tín, có phương tiện hiện đại và bác sĩ giỏi như Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Trung tâm Mắt Công nghệ cao, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh có máy chụp bản đồ mặt trước – sau giác mạc kèm trục nhãn cầu Pentacam AXL Wave, máy đo sinh trắc học giác mạc Corvis ST giúp chẩn đoán và điều trị loạn thị chính xác. Với lợi thế đa khoa, các bác sĩ nhãn khoa sẽ phối hợp cùng khoa Nhi, khoa Dinh dưỡng Tiết chế giúp chăm sóc mắt toàn diện cho trẻ. Đội ngũ bác sĩ nhãn khoa Anh đều là chuyên gia giỏi, giàu kinh nghiệm, chu đáo, tâm lý.
Về việc chăm sóc mắt, sau khi chào đời, trong 6 tháng đầu nên cho trẻ ăn hoàn toàn bằng sữa mẹ vì sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng thiết yếu, giàu DHA tốt cho mắt. Khi trẻ bắt đầu ăn dặm, cần cung cấp đầy đủ các nhóm dưỡng chất thiết yếu cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Cha mẹ cũng cần hướng dẫn con sinh hoạt khoa học ngay từ khi trẻ bắt đầu có khả năng học hỏi.
Cụ thể là:
Trẻ cần có chế độ dinh dưỡng cân đối để đáp ứng sự phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn này, nhưng ưu tiên các chất tốt cho mắt như vitamin A, vitamin C, vitamin E, axit béo omega-3, lutein, zeaxanthin, kẽm.
Vitamin A cần thiết để nuôi dưỡng các tế bào cảm thụ ánh sáng của mắt, đảm bảo khả năng nhìn đêm tốt. Vitamin C chống oxy hóa, giảm tác động của tia cực tím. Vitamin E bảo vệ axit béo ở mắt khỏi các gốc tự do gây hại. Axit béo omega-3 có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của não và mắt trong thời thơ ấu, giúp duy trì chức năng võng mạc, ngăn ngừa khô mắt. Lutein và Zeaxanthin là các carotenoid tích tụ trong võng mạc, chống lại ánh sáng xanh có hại. Kẽm hỗ trợ hấp thụ vitamin A, phòng tránh bệnh quáng gà cho trẻ.
Những chất kể trên thường được tìm thấy trong các loại rau lá xanh (cải xoăn, bông cải xanh, cải xoong, cải chíp, cải brussels), củ quả (cà rốt, ớt chuông, cà chua, dâu tây, việt quất, mâm xôi, kiwi), các loại đậu, hạt (hạt bí ngô, đậu phộng, hạt lanh, hạt chia, quả óc chó), động vật có vỏ (tôm, hàu), cá béo (cá hồi, cá thu, cá mòi, cá trích).
Để bảo vệ thị lực cho trẻ loạn thị bẩm sinh, việc hạn chế dùng thiết bị điện tử là rất cần thiết. Thay vào đó, cha mẹ hãy khuyến khích trẻ vui chơi ngoài trời ít nhất vài tiếng mỗi ngày. Thói quen này cũng thúc đẩy sản sinh dopamine ở võng mạc, cải thiện chức năng thị giác, giảm tỷ lệ tăng độ loạn.
Cha mẹ cần đảm bảo trẻ học tập trong môi trường đủ ánh sáng, ngủ đủ giấc và tránh tiếp xúc với tivi, điện thoại, máy vi tính thường xuyên.
>>> Xem chi tiết: 9 cách chăm sóc trẻ bị loạn thị an toàn, đúng chuẩn mẹ cần biết
Trẻ em bị loạn thị bẩm sinh có thể khôi phục tầm nhìn bằng cách đeo kính mắt, nhưng hiệu quả này chỉ là tạm thời. Khi trẻ đủ 18 tuổi và có độ loạn cao, bạn nên cân nhắc cho con phẫu thuật tật khúc xạ để triệt tiêu độ loạn hoàn toàn. Các phương pháp mổ mắt phổ biến hiện nay gồm Lasik, Femtosecond Lasik, cắt giác mạc bằng quang học (PRK), Phakic, SMILE Pro.
Với độ loạn thấp, trẻ có thể tiếp tục điều chỉnh bằng kính, chưa cần thiết phải mổ mắt. Chi phí phẫu thuật mắt lên đến hàng chục triệu đồng.
Nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu loạn thị bẩm sinh sẽ giúp bạn chủ động kiểm soát, tránh những biến chứng nguy hiểm về thị lực cho trẻ. Ngoài ra, trẻ em loạn thị từ 12 tuổi trở lên nên bổ sung tinh chất chuyên biệt cho mắt Broccophane. Đây là chiết xuất thiên nhiên từ một loại bông cải xanh giàu sulforaphane. Nó có khả năng duy trì độ trong suốt của thủy tinh thể, bảo vệ võng mạc trước các yếu tố gây hại và làm chậm tiến trình tăng độ loạn thị.
