Rối loạn tiền đình không chỉ gây ra những cơn chóng mặt đột ngột hay cảm giác quay cuồng khó chịu trong sinh hoạt ban ngày mà còn cản trở giấc ngủ vào ban đêm. Trong bài viết này, cùng ECO Pharma tìm hiểu về tình trạng mất ngủ do rối loạn tiền đình để có cách phòng ngừa hoặc đối phó với tình trạng này.
Rối loạn tiền đình và chứng mất ngủ có mối liên hệ mật thiết và tác động qua lại lẫn nhau. Rối loạn tiền đình có thể gây mất ngủ do các triệu chứng khó chịu và căng thẳng thần kinh. Ngược lại, khó ngủ kéo dài cũng có thể làm suy yếu hệ thống tiền đình, ảnh hưởng đến chức năng não bộ và làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn tiền đình. Cả hai đều tạo thành một vòng luẩn quẩn khiến người bệnh mệt mỏi, suy giảm chất lượng sống.
Hệ thống tiền đình là một tập hợp phức tạp của các cấu trúc và đường dẫn truyền thần kinh đảm nhiệm nhiều chức năng khác nhau, góp phần tạo nên cảm giác về vị trí cơ thể và sự cân bằng cơ thể. Trong khi hệ thống tiền đình ngoại biên (gồm năm cơ quan ở tai trong) chịu trách nhiệm về nhận biết thông tin để duy trì sự thăng bằng thì hệ thống tiền đình trung ương (gồm các bộ phận của hệ thần kinh trung ương) lại có nhiệm vụ xử lý các tín hiệu thăng bằng được gửi từ hệ thống tiền đình ngoại biên.
Điều đáng nói là hệ thống thần kinh trung ương có vai trò quan trọng trong việc điều hòa giấc ngủ. Vì vậy bất kỳ rối loạn nào xảy ra trong hệ thống tiền đình đều gây ảnh hưởng xấu đến giấc ngủ. Trong các nghiên cứu về bệnh tiền đình, mất ngủ được phát hiện là triệu chứng rất phổ biến chỉ sau tình trạng mệt mỏi.(1)
Rối loạn tiền đình gây khó ngủ thông qua các cơ chế sau đây:
Trung tâm điều hòa giấc ngủ nằm ở vùng dưới đồi (Hypothalamus) và cầu não, vốn có mối liên hệ mật thiết với hệ thống tiền đình. Khi hệ tiền đình bị rối loạn, các tín hiệu thần kinh được truyền từ tai trong đến não bị sai lệch hoặc hỗn loạn, gây ức chế hoạt động của vùng tạo giấc ngủ sâu (GABAergic neurons).
Ngoài ra, khi chuẩn bị đi ngủ, não sẽ lắng nghe hệ thống tiền đình, cảm giác cơ thể và thị giác để biết rằng cơ thể đang nằm thẳng và không di chuyển, do đó não bộ biết rằng cơ thể đang an toàn và sẵn sàng để ngủ. Những người mắc các tình trạng tiền đình có thể khó ngủ hơn vì não của họ khó nhận được thông điệp rằng đã đến lúc nghỉ ngơi.(2)
Rối loạn tiền đình thường dẫn đến bất thường trong việc điều hòa hệ thần kinh tự chủ. Hệ thần kinh tự chủ là một thành phần của hệ thần kinh ngoại biên, chịu trách nhiệm điều hòa các quá trình sinh lý không tự chủ bao gồm hưng phấn tình dục, huyết áp, nhịp tim, hô hấp và tiêu hóa. Vì vậy, những người bị rối loạn tiền đình có thể mất ngủ do các triệu chứng của nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, đổ mồ hôi và khó chịu bụng.
Vinpocetin là một loại thuốc điều trị chứng rối loạn tiền đình. Thuốc này có tác dụng cải thiện quá trình chuyển hóa não, giúp tăng sức chịu đựng thiếu oxy của các tế bào não.
Tuy nhiên, thuốc này có tác dụng phụ làm hạ huyết áp tạm thời và gây ra tình trạng rối loạn giấc ngủ. Ngoài ra, các loại thuốc trị rối loạn tiền đình khác cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ khác như đau đầu, khô miệng, tăng cân, rối loạn tiêu hóa,… cũng có thể tác động xấu đến giấc ngủ.
Bất kỳ người nào bị rối loạn tiền đình cũng có thể bị mất ngủ. Những người có yếu tố nguy cơ rối loạn tiền đình càng cao thì nguy cơ rối loạn giấc ngủ cũng tăng lên.
Các yếu tố nguy cơ của rối loạn tiền đình bao gồm:(3)
Bản thân bệnh rối loạn tiền đình đã gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống và sức khỏe của người bệnh. Khi giấc ngủ cũng bị rối loạn, chắc chắn chúng sẽ làm tăng mức độ ảnh hưởng, khiến người bệnh phải đối diện với nguy cơ sức khỏe nặng nề hơn.
Rối loạn tiền đình mất ngủ có chữa được không? Trong một số trường hợp, tiền đình ngoại biên có thể điều trị khỏi cùng với chứng mất ngủ, ví dụ như bệnh tiền đình do nhiễm trùng. Nhưng ở các loại rối loạn tiền đình trung ương cần phải chăm sóc suốt đời thì người bệnh có thể phải sống chung với mất ngủ.
Vì vậy, điều trị do nguyên nhân này đầu tiên là cần phục hồi hoặc kiểm soát tốt chức năng tiền đình. Điều trị mất ngủ có thể diễn ra song song hoặc sau khi các triệu chứng rối loạn tiền đình được kiểm soát tốt.
Các phương pháp điều trị rối loạn tiền đình thường gồm
Các phương pháp điều trị rối loạn giấc ngủ thường bao gồm:
Ngoài ra, liệu pháp ánh sáng, phẫu thuật,… cũng có thể được chỉ định tùy theo từng trường hợp.
Dường như không có cách nào để ngăn ngừa rối loạn giấc ngủ ở những người bị rối loạn tiền đình. Nhưng áp dụng nhiều biện pháp kết hợp có thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng tiền đình để ít gây ảnh hưởng nhất đến giấc ngủ.
Đầu tiên hãy thử tập 8 bài tập cải thiện chức năng tiền đình tại nhà do BS.CKII Trần Thị Thúy Hằng (Trưởng khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM) biên soạn. Các bài tập có thể giúp cải thiện rối loạn tiền đình cho người lớn và trẻ nhỏ (nếu trẻ hợp tác). Ngoài ra, người bệnh cần bỏ hẳn hút thuốc lá hoặc tránh tiếp xúc với chất kích thích này. Nicotine trong thuốc lá đã được ghi nhận là một yếu tố nguy cơ của rối loạn tiền đình.
Và áp dụng các biện pháp hỗ trợ giấc ngủ và bảo vệ sức khỏe như:
Bệnh rất khó biến mất mà không cần điều trị. Ngay cả khi được điều trị, mức độ hồi phục cũng còn tùy thuộc vào nguyên nhân gây rối loạn tiền đình và loại rối loạn tiền đình mắc phải. Vì vậy, người bệnh không nên trông chờ vào khả năng tự khỏi mà cần thăm khám để được điều trị sớm.
Việc có nên dùng thuốc ngủ hay không ở những người bị mất ngủ do rối loạn tiền đình cần được bác sĩ cân nhắc kỹ lưỡng và có chỉ định riêng cho từng trường hợp. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng bệnh và mức độ rối loạn tiền đình của người bệnh để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất; Không nên tự ý dùng thuốc ngủ vì có thể gây ra nhiều tác dụng không mong muốn.
Người bệnh cần hạn chế muối trong chế độ ăn uống hàng ngày vì natri làm tăng áp lực nội dịch tai trong khiến các triệu chứng rối loạn tiền đình nghiêm trọng hơn. Tiếp theo là thuốc lá, rượu bia, đường, dầu mỡ và caffeine. Bạn cũng nên hạn chế đến những nơi nhộn nhịp, đông đúc, nhiều ánh sáng như trung tâm thương mại và cửa hàng tạp hóa vì dễ gây chóng mặt; Hạn chế di chuyển bằng tàu, xe vì dễ say tàu xe hoặc máy bay làm tăng áp lực tai trong.
Ngoài ra, một số người nhận thấy bệnh nghiêm trọng hơn khi thay đổi thời tiết hoặc tiếp xúc với chất gây dị ứng như phấn hoa, vì vậy tốt nhất nên tránh tiếp xúc với các dị nguyên này.
Tóm lại, mất ngủ do rối loạn tiền đình là một vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống của người bệnh. Việc tìm kiếm sự can thiệp y tế kịp thời là cần thiết để kiểm soát các triệu chứng tiền đình cũng như mất ngủ và giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng do hai loại rối loạn này.
