Suy tim ở trẻ em là một tình trạng nghiêm trọng, với tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao. Trên thế giới, cứ 0,8% trẻ mắc tim bẩm sinh chào đời thì có đến 70% bị suy tim. Cùng ECO Pharma tìm hiểu về các dấu hiệu, nguyên nhân cũng như cách nhận biết và kiểm soát suy tim ở trẻ em qua bài viết sau. [1]
Bệnh suy tim ở trẻ em xảy ra khi tim gặp vấn đề về cấu trúc, chức năng, không đủ khả năng bơm oxy cho cơ thể. Các nghiên cứu mô tả suy tim ở trẻ em là hội chứng tiến triển, xuất phát từ các bất thường ở tim, gây phù nề, khó thở, chậm phát triển và giảm khả năng chịu đựng.
Dị tật tim bẩm sinh xảy ra ở 8/1000 trẻ sơ sinh, trong đó 20% tiến triển thành suy tim. Nghiên cứu đã ghi nhận chỉ 10% trẻ bị suy tim có triệu chứng rõ ràng khi điều trị tại các bệnh viện tim mạch. Bệnh cơ tim cũng khiến 10.000 – 14.000 trẻ nhập viện vì suy tim mỗi năm ở Mỹ. Trẻ dưới 1 tuổi có tỷ lệ mắc bệnh cơ tim cao gấp 10 lần, trong đó 90% là bệnh cơ tim giãn nở.
Suy tim ở trẻ em có nhiều điểm khác biệt so với người lớn, chủ yếu do bệnh cơ tim, bệnh tim bẩm sinh hoặc bệnh tim mắc phải. Tỷ lệ trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh là khoảng 0,8%, trong đó 70% có nguy cơ phát triển thành suy tim.
Tỷ lệ trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh trong các trường hợp suy tim nặng chiếm khoảng 25% – 75%, tùy vào từng khu vực. Một số dạng bệnh tim bẩm sinh dễ gây suy tim ở trẻ nhỏ như động mạch vành trái bất thường, hẹp động mạch chủ nghiêm trọng, hẹp eo động mạch chủ, bệnh tâm thất độc nhất.
Ở trẻ lớn hơn, bệnh cơ tim giãn nở là nguyên nhân chính gây suy tim, cũng là lý do phổ biến khiến trẻ cần ghép tim. Tỷ lệ mắc bệnh này là từ 0,58 – 0,73 trên 1.000.000 trẻ mỗi năm, nhưng ở thanh thiếu niên, tỷ lệ này tăng lên khoảng 4,4 – 4,8 trên 100.000 trẻ.
Suy tim ở trẻ em chủ yếu do những nguyên nhân sau:
Tim là một cơ quan phức tạp, phát triển qua nhiều giai đoạn trong thai kỳ. Dị tật tim xảy ra khi các thành tim, vách ngăn hình thành không hoàn chỉnh, tạo ra các bất thường trong tim hoặc đại động mạch. Điều này khiến máu giàu oxy và máu thiếu oxy bị trộn lẫn, làm giảm khả năng cung cấp oxy cho cơ thể.
Ngoài ra, các đường thông bất thường dễ làm tim phải hoạt động quá sức, gây suy tim. Một số dị tật bẩm sinh cũng khiến tình trạng suy tim gia tăng như thông liên nhĩ, thông liên thất, chuyển vị đại động mạch, tứ chứng Fallot (thông liên thất lớn, tắc nghẽn đường ra thất phải, hẹp van động mạch phổi, phì đại thất phải, động mạch cưỡi ngựa vách liên thất), bệnh Ebstein, hẹp eo động mạch chủ.
Rối loạn nhịp tim cũng gây suy tim ở trẻ. Nhịp tim nhanh kéo dài làm cơ tim yếu đi, trong khi nhịp tim chậm như block tim hoàn toàn sẽ gây ra suy tim.
Bệnh cơ tim xảy ra khi cơ tim gặp bất thường, không thể co bóp, bơm máu hiệu quả, gây suy tim ở trẻ em. Bệnh cơ tim nguyên phát (bệnh cơ tim phì đại, bệnh cơ tim chưa biệt hóa, thất phải loạn nhịp) do đột biến di truyền, rối loạn chuyển hóa hoặc các bệnh loạn dưỡng cơ cũng là nguyên nhân khiến trẻ bị suy tim.
Bệnh Kawasaki đặc trưng bởi tình trạng viêm sưng ở các mạch máu nhỏ – vừa, thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, có thể gây tổn thương cơ tim và động mạch vành, dẫn đến suy tim.
Thiếu máu là tình trạng phổ biến ở trẻ mắc suy tim, nhất là với bệnh cơ tim giãn. Thiếu hemoglobin ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy, gây mệt mỏi, khó thở, nhịp tim nhanh. Tỷ lệ thiếu máu ở trẻ mắc bệnh giãn cơ tim lên tới 64%, khiến trẻ có nguy cơ nhập viện thường xuyên. [2]
Các loại nhiễm trùng như viêm cơ tim do virus, ký sinh trùng dễ gây ra suy tim cấp tính ở trẻ. Bệnh Chagas phổ biến ở Trung – Nam Mỹ, sốt thấp khớp do vi khuẩn Streptococcus là những nguyên nhân chính gây suy tim ở các khu vực này. Một số loại thuốc như anthracycline dùng trong điều trị ung thư cũng có thể gây tổn thương cơ tim, tăng nguy cơ suy tim ở trẻ em.
Tăng huyết áp ở trẻ em là yếu tố nguy cơ quan trọng gây suy tim. Tình trạng này dễ dẫn đến các biến chứng như phì đại thất trái, xơ vữa động mạch, giảm độ đàn hồi của động mạch.
Cho trẻ uống kháng sinh dễ khiến tim bị tổn thương nặng, gây ra tình trạng viêm nội tâm mạc nhiễm trùng. Tình trạng này có thể làm cho tim yếu đi, dẫn đến suy tim.
Sau phẫu thuật tim, nhiều trẻ em có nguy cơ gặp phải biến chứng suy tim. Ở trẻ tim yếu bẩm sinh phải trải qua phẫu thuật kéo dài, có chỉ số trong máu không tốt thường dễ bị suy tim hơn.
Thiếu hụt vitamin B1 (thiamine), protein, carnitine cũng gây bệnh suy tim ở trẻ em, nhưng trường hợp này rất hiếm gặp. Tuy nhiên, suy dinh dưỡng lại phổ biến hơn ở trẻ bị suy tim do cơ thể bé khó hấp thụ chất dinh dưỡng.
Dấu hiệu suy tim ở trẻ em như thế nào? Đối với bé sơ sinh, suy tim khiến trẻ thở nhanh, khó bú, đổ mồ hôi nhiều. Biểu hiện suy tim ở trẻ em sơ sinh còn có thể là bú lâu hơn 20 phút nhưng nuốt ít, dễ nôn, thậm chí không bú. Nếu tình trạng suy tim nặng hơn, trẻ sẽ khó tăng cân, chậm phát triển chiều cao.
Các triệu chứng suy tim ở trẻ em thường khó nhận biết, đôi khi nhịp tim sẽ lên đến 150 lần/phút, nhịp thở trên 50 lần/phút, gan to, có tiếng thổi tim bất thường. Khi tuần hoàn phổi bị ảnh hưởng do ống động mạch, trẻ sẽ bị tím tái, nếu tuần hoàn toàn thân bị tác động, trẻ có thể bị sốc. [3]
Ở trẻ lớn hơn, triệu chứng suy tim ở trẻ em là mệt mỏi, khó thở khi hoạt động, đau bụng, phù nề, báng bụng. Lúc này, mạch đập của trẻ không đều giữa tay – chân, xuất hiện tiếng thổi tim, huyết áp không ổn định.
Suy tim ở trẻ em được phân loại dựa trên tiến trình bệnh, mức độ nghiêm trọng, chức năng tim, vị trí, cung lượng tim và nguyên nhân gây bệnh, cụ thể:
Theo tiến trình bệnh:
Theo mức độ nghiêm trọng:
Theo chức năng tim:
Theo vị trí suy tim:
Theo lưu lượng tim:
Theo nguyên nhân gây bệnh:
Suy tim ở trẻ em là tình trạng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời, đúng cách. Bệnh làm giảm khả năng cung cấp oxy, dưỡng chất cho các cơ quan, khiến trẻ chậm phát triển về thể chất – trí tuệ, xuất hiện triệu chứng mệt mỏi, khó thở, dễ nhiễm trùng, hạn chế trong sinh hoạt, vui chơi. Nếu không được điều trị, suy tim sẽ gây những biến chứng nặng nề như phù phổi cấp, rối loạn nhịp tim, suy thận, tăng áp phổi, suy dinh dưỡng, suy đa tạng, thậm chí tử vong.
Xem thêm: Bệnh suy tim ở trẻ em có nguy hiểm không? Biến chứng có sao không?
Suy tim ở trẻ em dễ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
Việc theo dõi sức khỏe của trẻ tại nhà là rất quan trọng để phát hiện sớm các dấu hiệu suy tim ở trẻ em. Tăng cân nhanh là biểu hiện dễ thấy khi cơ thể trẻ bị trữ nước, vì vậy bố mẹ cần cho trẻ cân thường xuyên để theo dõi các thay đổi thất thường.
Hãy liên hệ với bác sĩ khi trẻ có các triệu chứng xấu đi như khó thở, phù nề, mệt mỏi, chán ăn, đổ mồ hôi nhiều, đau tức ngực.
Chẩn đoán biểu hiện suy tim ở trẻ em bắt đầu bằng các xét nghiệm lâm sàng không xâm lấn như:
Điều trị suy tim ở trẻ em phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân gây bệnh, mức độ triệu chứng, tuổi tác, tiền sử bệnh, tình trạng sức khỏe, khả năng đáp ứng với thuốc.
Bác sĩ thường kê đơn các loại thuốc sau để điều trị suy tim ở trẻ em:
Khi thuốc không mang lại hiệu quả, bác sĩ có thể đề xuất các thủ thuật phẫu thuật như dùng máy tạo nhịp tim, thiết bị đồng bộ hóa tim (CRT), hỗ trợ tuần hoàn cơ học như ECMO. Máy tạo nhịp tim thường dùng cho trẻ bị block nhĩ thất nặng. ECMO hỗ trợ trẻ suy tim có khả năng hồi phục, đặc biệt là trong các trường hợp viêm cơ tim cấp.
Cấy ghép tim là phương án cuối cùng cho trẻ suy tim giai đoạn nặng không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác. Tỷ lệ sống sót sau một năm cấy ghép đạt khoảng 80% ở trẻ em, 90% ở trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, ghép tim tiềm ẩn rủi ro biến chứng như nhiễm trùng, thải ghép và các vấn đề về huyết áp cũng như chức năng thận.
Khả năng sống sót sau suy tim ở trẻ sơ sinh phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Trong trường hợp nghiêm trọng xuất phát từ bệnh tim bẩm sinh nguy kịch, trẻ sơ sinh cần phẫu thuật, can thiệp sâu trong vòng một năm sau sinh.
Mặc dù tiên lượng của trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh đã được cải thiện nhờ tiến bộ của y học, tỷ lệ tử vong vẫn cao. Từ năm 1994 – 2005, tỷ lệ sống sót sau một năm đạt 82,5%, tức là hơn 80% trẻ sơ sinh sống được qua năm đầu. Tiên lượng của trẻ bị suy tim do bệnh cơ tim thường xấu hơn. Khoảng 50% trẻ mắc bệnh cơ tim giãn có nguy cơ tử vong hoặc cần ghép tim trong vòng 5 năm đầu tiên. [4]
Chăm sóc trẻ bị suy tim thường khó khăn, nhưng bố mẹ có thể áp dụng các gợi ý sau để con cảm thấy thoải mái hơn cho dù ở nhà hay bệnh viện:
Suy tim ở trẻ em thường do bệnh tim mạch bẩm sinh hoặc mắc phải. Để bảo vệ sức khỏe tim mạch của trẻ, hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh, bố mẹ nên:
Hiện nay, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh và Hệ thống Phòng khám Đa khoa Tâm Anh đã có dịch vụ khám tim bẩm sinh toàn diện, giúp phát hiện sớm các vấn đề về tim ngay cả khi chưa có triệu chứng. Bạn có thể đưa con đến khám, đánh giá mức độ nặng của bệnh, điều trị, phục hồi chức năng sau phẫu thuật, can thiệp tim, cũng như tư vấn chế độ ăn uống, sinh hoạt, cách theo dõi tại nhà cho trẻ bị tim bẩm sinh.
Dưới đây là một số câu hỏi phổ biến liên quan đến suy tim ở trẻ em:
Trước đây, bác sĩ thường khuyên hạn chế vận động cho trẻ bị suy tim hoặc bệnh tim bẩm sinh. Tuy nhiên, hiện nay các chuyên gia nhận thấy rằng tập thể dục nhẹ lại có lợi cho sức khỏe của trẻ. Mặc dù bố mẹ thường lo lắng về việc vận động sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của con, nhưng hoạt động thể chất giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, ngăn ngừa các bệnh mãn tính như béo phì, cao huyết áp, tiểu đường. Các chuyên gia khuyến nghị trẻ nên tham gia hoạt động nhẹ nhàng ít nhất 60 phút mỗi ngày.
Trẻ bị suy tim có thể tham gia các hoạt động thể chất nhẹ, vừa phải, nhưng cần được giám sát chặt chẽ để đảm bảo an toàn. Các hoạt động như đi bộ, bơi lội, chạy đạp xe chậm thường phù hợp hơn vì chúng giúp cải thiện tuần hoàn, không gây áp lực lớn lên tim.
Trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh thường phát triển chậm hơn so với trẻ khỏe mạnh, nhất là những trẻ bị tím tái hoặc suy tim sung huyết. Các vấn đề về ăn uống, hấp thụ dinh dưỡng kém, nhu cầu calo cao khi mắc bệnh suy tim bị hạn chế dễ khiến trẻ thiếu năng lượng, làm chậm tăng chiều cao và cân nặng.
Điều trị suy tim ở trẻ em phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ bệnh, khả năng đáp ứng với các phương pháp điều trị của trẻ. Nếu suy tim xuất phát từ khuyết tật tim bẩm sinh, bệnh lý mắc phải như thấp tim, phẫu thuật là cần thiết.
Khả năng hồi phục hoàn toàn sau suy tim phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Một số trẻ có thể phục hồi hoàn toàn chức năng tim sau điều trị, trong khi nhiều trường hợp khác phải sống chung với bệnh tim mãn tính.
Bố mẹ có thể thấy các dấu hiệu suy tim sớm ở trẻ như khó tăng cân, khó thở khi hoạt động, hồi hộp, thậm chí ngất xỉu khi hoạt động mạnh. Nếu bệnh không có triệu chứng rõ ràng, cần đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ ít nhất 3 – 6 tháng/lần để phát hiện sớm các bất thường ở tim.
Suy tim ở trẻ em là vấn đề nghiêm trọng, cần được theo dõi, điều trị cẩn thận. Nhận biết sớm nguyên nhân, triệu chứng, kết hợp với các biện pháp chăm sóc, điều trị thích hợp sẽ giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch cho trẻ.
