Tăng sắc tố da gây ra sạm, nám, tàn nhang, đồi mồi, sẹo thâm, da không đều màu. Một số tình trạng có thể dễ dàng điều trị và phòng ngừa, trong khi cũng có một số khác thì không dễ dàng như vậy. Hãy cùng ECO Pharma tìm hiểu về tình trạng này ngay sau đây.
Da tăng sắc tố là tình trạng melanin được sản xuất quá mức khiến một vùng da tối hơn vùng xung quanh. Đây là hiện tượng lành tính, không lây nhưng ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý; một số trường hợp gợi ý bệnh lý nền cần được khám chuyên khoa.
Melanin là sắc tố chính quyết định màu da được tổng hợp bởi tế bào melanocyte. Khi cơ chế sản xuất melanin bị kích thích mạnh bởi ánh nắng, nội tiết, viêm hoặc lão hóa, lượng sắc tố tăng lên tại một số vùng da dẫn đến hiện tượng tăng sắc tố da.
Da tăng sắc tố biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, mỗi loại có nguyên nhân và đặc điểm riêng. Dưới đây là những dạng thường gặp:
Tàn nhang là những đốm nhỏ màu nâu nhạt xuất hiện trên vùng da thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng như mặt, mũi, má hoặc vai. Hiện tượng này xảy ra khi các tế bào sắc tố tăng sản xuất melanin tại lớp thượng bì dưới tác động của tia UV khiến vùng da đó trở nên sẫm màu hơn. Tàn nhang thường hình thành từ thời thơ ấu hoặc tuổi thiếu niên ở những người có cơ địa nhạy cảm với ánh nắng. Chúng thường đậm màu hơn sau khi phơi nắng và có thể xuất hiện trở lại ngay cả khi đã được điều trị khỏi.
Nám da là tình trạng xuất hiện các mảng sắc tố sẫm màu, thường phân bố đối xứng ở vùng trung tâm khuôn mặt như má, trán hoặc quanh miệng. Nguyên nhân chủ yếu liên quan đến sự thay đổi nội tiết tố estrogen và progesterone trong các giai đoạn như mang thai hoặc sử dụng thuốc tránh thai, kết hợp với tác động của ánh sáng mặt trời. Nám thường khó điều trị dứt điểm hơn tàn nhang và dễ tái phát nếu không được bảo vệ khỏi tia cực tím cũng như không kiểm soát các yếu tố nguy cơ hình thành nám, sạm da.
Đốm đồi mồi là những vùng da phẳng có màu nâu hoặc nâu sẫm, xuất hiện rõ rệt ở các vị trí thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng như mặt, mu bàn tay, vai hoặc lưng. Nguyên nhân chính là do tổn thương tích lũy của tia cực tím (UV) cùng với quá trình lão hóa da khiến các tế bào sắc tố hoạt động quá mức và tạo ra các mảng tối màu.
Da tăng sắc tố sau viêm là tình trạng xuất hiện các mảng da sẫm màu sau khi da trải qua phản ứng viêm, chẳng hạn như mụn trứng cá, chàm, tổn thương cơ học hoặc các thủ thuật thẩm mỹ. Cơ chế hình thành là do quá trình viêm kích thích tế bào tế bào sắc tố sản xuất melanin quá mức, dẫn đến lắng đọng sắc tố ở lớp thượng bì hoặc trung bì. Tăng sắc tố sau viêm thường gặp hơn ở những người có làn da sẫm màu và có xu hướng mờ đi rất chậm, có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm.
Tình trạng da bị tăng sắc tố đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau:
Yếu tố di truyền ảnh hưởng đáng kể đến khả năng tăng sắc tố làn da. Những người có tông da tối màu hoặc có sự nhạy cảm di truyền của tế bào sản xuất melanin thường dễ bị tăng sắc tố sau viêm hoặc nám nặng hơn. Trong một số trường hợp, yếu tố di truyền còn quyết định kiểu phân bố tăng sắc tố da, chẳng hạn như tàn nhang hoặc nám mang tính gia đình.
Các yếu tố gây tổn thương da bao gồm viêm, chấn thương và tác động của ánh sáng đều có thể dẫn đến tình trạng tăng sắc tố. Khi da bị viêm do mụn trứng cá, bỏng, côn trùng cắn hoặc thủ thuật thẩm mỹ không đúng kỹ thuật, các tế bào sắc tố bị kích hoạt làm tăng sản xuất hoặc thay đổi phân bố melanin. Kết quả là sau khi vết thương lành, vùng da này thường để lại các đốm nâu hoặc mảng sạm. (1)
Bên cạnh đó tia tử ngoại (UVA, UVB) và ánh sáng xanh cũng có thể kích thích tăng sinh melanin khiến tình trạng sạm da trở nên nghiêm trọng hơn. Điều này đặc biệt rõ ở người có làn da sẫm màu vốn nhạy cảm hơn với tác động của ánh sáng.
Sự thay đổi của các hormone, đặc biệt là estrogen và progesterone là nguyên nhân chính gây nám. Tình trạng này thường gặp ở phụ nữ mang thai, giai đoạn mãn kinh hoặc khi dùng thuốc tránh thai hay liệu pháp hormone. Sự thay đổi nội tiết khiến tế bào biểu bì sản xuất melanin trở nên nhạy cảm hơn với ánh nắng dẫn đến sản xuất melanin quá mức.
Thiếu hụt một số vitamin có thể làm rối loạn hoạt động của tế bào sắc tố melanocyte và ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp melanin. Bổ sung các vitamin B12, vitamin C đóng vai trò trong việc duy trì làn da khỏe mạnh. Một nghiên cứu ghi nhận rằng tăng sắc tố là biểu hiện của việc thiếu hụt vitamin B12 và có sự cải thiện sau khi bổ sung vitamin B12. Ngoài ra vitamin C đóng vai trò là chất chống oxy hóa mạnh và có khả năng ức chế enzyme tyrosinase từ đó hạn chế tổng hợp melanin. Một nghiên cứu tổng quan cho thấy vitamin C khi được bổ sung qua đường uống hoặc bôi ngoài da có thể hỗ trợ giảm tình trạng tăng sắc tố và cải thiện độ sáng da.
Theo thời gian hoạt động của các tế bào trong cơ thể, bao gồm tế bào sắc tố trở nên kém ổn định. Một số tế bào giảm hoạt động trong khi những tế bào còn lại lại tăng kích thước và tập trung hơn. Sự thay đổi này kết hợp với tác hại tích lũy của ánh nắng qua nhiều năm dẫn đến sự xuất hiện của các đốm đồi mồi ở người lớn tuổi.
Đây là một bệnh nội tiết hiếm gặp xảy ra khi tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone. Tình trạng này khiến da bị sẫm màu đặc biệt ở các vùng như nếp gấp, sẹo, môi hoặc khuỷu tay và đầu gối – những nơi chịu áp lực thường xuyên.
Một số bệnh da như chàm, vảy nến hoặc viêm da tiếp xúc có thể để lại vết thâm sau khi tổn thương lành. Quá trình viêm kéo dài trong các bệnh này kích thích sản xuất melanin gây ra tình trạng da tăng sắc tố sau viêm.
Ánh nắng mặt trời là nguyên nhân phổ biến gây tăng sắc tố da. Khi da tiếp xúc với tia cực tím trong nắng mặt trời (UVA và UVB) cơ thể sẽ tăng sản xuất melanin như một cách tự bảo vệ tế bào khỏi tổn thương DNA. Melanin càng được tạo ra nhiều thì vùng da đó càng trở nên sẫm màu hơn. Nếu việc phơi nắng diễn ra thường xuyên hoặc kéo dài, lượng melanin tiếp tục tích lũy tại một số vùng khiến da không đều màu, xuất hiện tàn nhang, nám hoặc đốm nâu.
Ngoài việc kích thích tế bào sắc tố hoạt động mạnh hơn, tia UV còn làm tăng các gốc tự do gây tổn thương cấu trúc da. Điều này khiến các vùng tăng sắc tố dễ đậm màu và khó cải thiện nếu không có biện pháp bảo vệ và chăm sóc phù hợp.
Bệnh tăng sắc tố biểu hiện qua những dấu hiệu sau:
Nhìn chung da bị tăng sắc tố về mặt sức khỏe thì không phải là vấn đề nghiêm trọng nhưng về mặt thẩm mỹ thường ảnh hưởng đến ngoại hình dẫn đến sự tự ti cho mọi người, đặc biệt là phụ nữ. Các trường hợp tăng sắc tố do bệnh lý mãn tính như bệnh Addison cũng nghiêm trọng. Bệnh nền cần được quản lý tốt để giảm các biểu hiện trên da. Ngoài ra tăng sắc tố do tác dụng phụ của thuốc cũng nên theo dõi chặt chẽ.
Trong những trường hợp hiếm hoi tăng sắc tố có thể cảnh báo ung thư da, đặc biệt khi các mảng sẫm màu hoặc nốt ruồi thay đổi màu sắc, kích thước, hình dạng; bị bong sùi, ngứa, đỏ, xung quanh bờ có các mạch máu nhỏ. Vì vậy mọi người nên quan sát các vùng da tăng sắc tố và đi thăm khám nếu có các biểu hiện khác thường.
Việc chẩn đoán các rối loạn bệnh tăng sắc tố thường dựa vào thăm khám lâm sàng kết hợp với các kỹ thuật hỗ trợ nhằm xác định vị trí, mức độ và nguyên nhân của sự thay đổi sắc tố từ đó lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
Trước hết bác sĩ sẽ khai thác kỹ tiền sử bệnh, thuốc đang sử dụng, tiền sử tiếp xúc ánh nắng, mỹ phẩm hoặc các thủ thuật da liễu. Các thông tin về bệnh nội tiết, gan, thận hoặc các rối loạn chuyển hóa cũng cần được ghi nhận.
Sau đó bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp chẩn đoán sau:
Điều trị tăng sắc tố cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau tùy theo mức độ và nguyên nhân gây ra. Các phương pháp điều trị da tăng sắc tố bao gồm:
Có một số biện pháp điều trị tại chỗ cho tình trạng da bị tăng sắc tố nhẹ. Thuốc bôi chứa các hoạt chất có khả năng ức chế quá trình hình thành melanin hoặc thúc đẩy chu trình tái tạo tế bào biểu bì thường hữu ích, bao gồm:
Ngoài ra sử dụng một số nguyên liệu thiên nhiên thoa bôi tại chỗ cũng có thể hỗ trợ tốt cho quá trình tự điều trị tăng sắc tố da tại nhà. Các loại thảo dược như nha đam, cam thảo, trà xanh dưới dạng chiết xuất đã được chứng minh có khả năng ức chế melanin, chống viêm và làm sáng da; dùng thoa bôi dưới dạng thô cũng có thể hữu ích. (2)
Khi các phương pháp điều trị tăng sắc tố tại chỗ không đem lại hiệu quả mong muốn, hãy hỏi bác sĩ da liễu về các liệu pháp chuyên sâu và hiệu quả hơn.
Chúng bao gồm:
Để hạn chế nguy cơ da bị tăng sắc tố và duy trì làn da đều màu cần xây dựng thói quen chăm sóc và bảo vệ da đúng cách hằng ngày. Trước hết việc chống nắng là bắt buộc. Bạn nên thoa kem chống nắng phổ rộng có chỉ số SPF 50 và thoa đều trên da kể cả khi trời râm. Tia UV có thể xuyên qua mây và cửa kính nên cần thoa lại kem sau mỗi 2 – 3 giờ đặc biệt sau khi bơi lội hoặc ra nhiều mồ hôi.
Bạn cũng nên đội mũ rộng vành, đeo kính râm và mặc quần áo dài tay tối màu để tăng khả năng bảo vệ da trước ánh nắng; Nếu không thật sự cần thiết, nên hạn chế ra ngoài trời trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều – thời điểm mà cường độ tia UV hoạt động mạnh nhất. Ngoài ra để tránh bị tăng sắc tố sau viêm những thói quen nặn mụn hoặc cạy gãi da cần phải bỏ.
Trong việc sử dụng mỹ phẩm nên dùng các sản phẩm dịu nhẹ, không chứa cồn, hương liệu mạnh để tránh kích ứng giúp da duy trì trạng thái ổn định và khỏe mạnh. Muốn da sáng khỏe bạn cũng cần phải ăn uống khoa học nhưng tăng cường nhiều hơn rau xanh, trái cây, chất béo tốt vào các bữa ăn hàng ngày. Chúng là các nguồn cung cấp nước, vitamin và khoáng chất thiết yếu đặc biệt tốt cho làn da.
Cuối cùng đừng quên bổ sung nhóm tinh chất hỗ trợ da chuyên biệt. L-glutathione, Pomegranate, White Peony, P. leucotomos, Sakura và Collagen Peptide nguồn gốc thiên nhiên đã được chứng minh tạo ra tác dụng hiệp đồng hỗ trợ chống nắng, làm sáng da từ bên trong hiệu quả. Nhóm hoạt chất này đặc biệt tốt cho những người gặp các vấn đề về sắc tố da như nám, tàn nhang, đồi mồi và phụ nữ sau tuổi 30 bắt đầu bị lão hóa da.
Hầu hết mọi người đều bị tăng sắc tố da ở một mức độ nào đó. Có tình trạng đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị tại chỗ nhưng nhiều tình trạng khác phải cần đến các công nghệ điều trị hiện đại đắt đỏ. Nếu bạn gặp vấn đề về sắc tố và muốn đạt được mục tiêu điều trị, tốt nhất hãy đi khám da liễu để được tư vấn các phương pháp phù hợp, hiệu quả cao và an toàn.
