Các loại thuốc nam cổ truyền vẫn được dùng cho việc bồi bổ, phòng ngừa hoặc chữa bệnh ngày nay. 70 cây thuốc nam đã được Bộ Y tế công nhận, nhiều loại chủ trị các bệnh lý về gan. Cùng ECO Pharma tìm hiểu 7 cây thuốc nam hỗ trợ trị bệnh gan được y học cổ truyền cho là hiệu quả và an toàn.
Thuốc nam là thuốc dân tộc, do người Việt Nam tạo ra dựa trên lý luận Đông y và thực tế cơ địa, địa lý, khí hậu, tập quán đời sống của con người Việt Nam. Thuốc Nam được làm từ những loại cây, cỏ sinh trưởng trong tự nhiên hoặc được trồng ở Việt Nam. Từ xa xưa, khi nền y học hiện đại chưa du nhập, cùng với thuốc Đông y, thuốc nam là một phần chính thống trong hệ thống chữa bệnh ở nước ta.
Các loại cây thuốc nam thường được sử dụng rộng rãi với số lượng lớn trong y học cổ truyền và phổ biến ở nhiều địa phương trên cả nước. Có hơn 70 loại cây thuốc nam đã được Bộ Y tế công nhận, một số loại đã được nghiên cứu khoa học.
Y học cổ truyền nước ta ảnh hưởng sâu sắc bởi y học cổ truyền Trung Quốc nhưng dần tạo nên bản sắc riêng biệt. Theo triết lý Âm Dương – Ngũ Hành của Đông y, cơ thể con người được cấu tạo từ 5 yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa và Thổ. Sự tương tác và kết hợp hài hòa giữa Ngũ hành quyết định sức khỏe của con người. Ngoài ra, còn có hệ thống Tạng phủ – Kinh lạc, các cơ quan trong cơ thể có mối liên kết chặt chẽ, ảnh hưởng lên nhau và mạng lưới đường dẫn khí huyết trong cơ thể kết nối với các tạng phủ và bộ phận khác trên cơ thể. Đông y cho rằng, duy trì sự liên kết giữa các cơ quan trong cơ thể là điều tiên quyết cho việc duy trì sức khỏe.
Theo góc nhìn của Đông y, gan là một trong những ngũ tạng quan trọng nhất trong cơ thể con người, đảm nhiệm chức năng điều hòa và lưu thông khí huyết; điều tiết và lưu trữ máu trong cơ thể; cân mạch, giúp cơ thể linh hoạt; vinh thuận ra móng chân, móng tay và khai khiếu mắt. Gan yếu có thể do gan đang bị nhiễm độc hoặc bị tổn thương dẫn đến suy giảm chức năng gan. Tình trạng có thể dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng hơn như nóng gan, xơ gan, viêm gan và có thể biến chứng nguy hiểm như phù não, suy thận, chảy máu, nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc nhiễm trùng đường hô hấp.
Các cây thuốc nam trị bệnh gan là các loại cây cỏ được thu thập để tạo ra những bài thuốc nam chữa bệnh gan dựa trên các nguyên lý kể trên. Các bài thuốc nam được dùng để giải độc, làm mát gan, bảo vệ, làm giảm các triệu chứng và tăng cường chức năng gan. Ngày nay, thuốc nam được các thầy thuốc cổ truyền kê đơn để hỗ trợ điều trị một số tình trạng về gan, chủ yếu là viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ và một số tình trạng khác liên quan đến gan.
Nhiều cây thuốc nam trị bệnh gan vẫn được sử dụng phổ biến trong đời sống ngày nay. Sau đây là 7 cây thuốc nam được cho là an toàn, hiệu quả.
Diệp hạ châu, hay còn có những tên gọi khác như cây chó đẻ răng cưa, diệp hòe thái, lão nha châu,… Theo y học cổ truyền, diệp hạ châu có vị hơi đắng, tính mắt, có tác dụng tiêu độc, sát trùng, tiêu viêm, tán ứ, thông huyết mạch và lợi tiểu. Diệp hạ châu thường được dùng chữa viêm họng, mụn nhọt, viêm da, lở ngứa và hỗ trợ điều trị bệnh gan, sốt, rắn rết cắn,…
Các nghiên cứu hóa thực vật được thực hiện trên loài cây này đã phân lập và xác định một số nhóm hợp chất, bao gồm alkaloid, flavonoid, lignan, phenol, và terpene, là những thành phần chịu trách nhiệm cho các hoạt động dược lý. Các chất này có đặc tính kháng virus nhờ khả năng ức chế DNA polymerase của virus viêm gan và một số protein kinase như cAMP-dependent protein kinase, protein kinase C và myosin light chain kinase.
Bài thuốc chữa bệnh gan từ diệp hạ châu:
Lưu ý giảm muối và bổ sung các thực phẩm chứa nhiều chất đạm trong khẩu phần ăn mỗi ngày.
Cây xạ đen thuộc loại cây dây leo thân gỗ, thường mọc ở độ cao trên 1000m – 1500m. Ở Việt Nam, cây xạ đen rất hiếm gặp trong tự nhiên, phân bố rải rác ở Hà Nam, Ninh Bình, Huế, Tây Nguyên. Theo Đông y, cây xạ đen vị đắng, hơi chát và tính hàn, có tác dụng giải độc, trị viêm gan, các bệnh về ung bướu, mụn nhọt, vàng da. Cây thuốc nam này thường được dùng độc vị hoặc kết hợp với cây an xoa để tăng hiệu quả chữa bệnh.
Theo nghiên cứu, cây xạ đen có khả năng kháng virus gây bệnh viêm gan. Khả năng ức chế quá trình tổng hợp lipid của cây xạ đen cũng đã được nghiên cứu để điều trị bệnh gan nhiễm mỡ. Ngoài ra, cây xạ đen còn có tác dụng làm thuyên giảm bệnh gan mãn tính tiến triển thành xơ gan.
Bài thuốc nam chữa bệnh gan từ cây xạ đen:
Cà gai leo có tên khoa học là Solanum procumbens thuộc họ cà. Đây là loài cây nhỏ, mọc leo hoặc bò dài, thân hóa gỗ. Cà gai leo tính ấm, vị hơi the, mùi thơm đặc trưng, có tác dụng giải độc và làm mát gan. Cà gai leo được dùng trong điều viêm gan, xơ gan và một số bệnh như cảm cúm,…
Các nghiên cứu tìm thấy nhóm hợp chất triterpenoid, steroid, alkaloid, các hợp chất polyphenol trong cà gai leo rất đa dạng hoạt tính sinh học như hoạt tính chống tăng sinh các tế bào ung thư, kháng khuẩn, kháng oxy hóa và kháng viêm. Các hoạt chất này được chứng minh có tác dụng bảo vệ gan trước sự xâm nhập của các yếu tố gây hại, tăng cường khả năng giải độc và giúp gan hoạt động tốt hơn.
Bài thuốc nam chữa bệnh gan từ cà gai leo:
Cây an xoa còn được gọi với nhiều cái tên khác nhau như cây dó lông, thâu kén lông, phân bố chủ yếu các vùng đồi cây bụi, rừng thưa, ven rừng ở Việt Nam. Theo y học cổ truyền, cây an xoa có vị trà, thơm, dễ uống và đi vào kinh Can; thường được sử dụng để điều trị nhiều bệnh khác nhau như mụn nhọt, giảm đau, giải độc, kiết lỵ, cúm, đậu mùa, sởi, sốt rét, rắn cắn, đặc biệt là các bệnh về gan như xơ gan và ung thư gan.
Nhiều nghiên cứu về thành phần hóa học thực vật đã phát hiện ra các thành phần hóa học chính trong cây an xoa bao gồm lignans, diterpenoids, flavonoids, quinones và triterpenoids. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng chiết xuất từ cây an xoa có nhiều tác dụng dược lý đa dạng, bao gồm chống oxy hóa, chống viêm và chống ung thư.
Bài thuốc nam chữa bệnh gan từ cây an xoa:
Theo Đông y, cây kế sữa vị đắng, tính hàn. Tác dụng của cây thuốc nam này là giải nhiệt, cầm máu, trừ lỵ, làm tăng huyết áp, hỗ trợ làm giảm các cơn đau hen suyễn và hỗ trợ làm giảm đau gan.
Hoạt chất silymarin trong cây kế sữa hoạt động như một chất chống oxy hóa bằng cách giảm sản xuất gốc tự do và quá trình peroxy hóa lipid. Nó có hoạt tính chống xơ hóa và có thể hoạt động như một chất ngăn chặn độc tố bằng cách ức chế sự liên kết của các độc tố với thụ thể màng tế bào gan. Trong các nghiên cứu trên động vật, silymarin có khả năng làm giảm tổn thương gan do acetaminophen, carbon tetrachloride, bức xạ, quá tải sắt, phenylhydrazine, rượu, thiếu máu cục bộ và nấm Amanita phalloides. Các chiết xuất từ cây kế sữa được dùng rộng rãi trong các chế phẩm hỗ trợ điều trị bệnh gan do rượu, viêm gan siêu vi cấp tính, mãn tính và các bệnh gan do độc tố. (1)
Bài thuốc nam trị bệnh gan từ cây kế sữa:
Atiso vị đắng nhạt, tính mát và hương thơm nhẹ nhàng. Atiso là cây thuốc nam được sử dụng làm thuốc phổ biến trong nhiều nền y học cổ truyền.
Theo y học hiện đại, các thành phần trong đầu hoa của atiso bao gồm đường (inulin), protein, tannin, cynarin, vitamin A, B1, B2, B3, C, acid caffeic, flavonoid (rutin) và sesquiterpene lactones. Cynarin được tìm thấy trong toàn bộ cây và được xem là một trong những hợp chất hóa học hoạt tính chính. Cynarin là một hợp chất acid phenolic mà các nhà nghiên cứu chỉ rằng có liên quan đến các tính chất thông mật và thúc đẩy sản xuất mật của nó. Hai chức năng này cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe của gan. Điều này là do nếu mật không được vận chuyển đầy đủ đến túi mật, gan có nguy cơ bị tổn thương cao hơn.
Bài thuốc nam trị bệnh gan từ atiso:
Mướp gai tính ấm, vị cay, có tác dụng nhiều đến can và thận. Mướp gai có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, làm mát gan, tán ứ, tiêu đờm và lợi niệu. Mướp gai là cây thuốc nam chữa bệnh gan thường được dùng chủ yếu trong các bài thuốc chữa viêm xơ gan, phù thũng, bí tiểu, tê buốt,…
Nghiên cứu chỉ ra rằng mướp gai có tác dụng đối với người bị bệnh xơ gan, viêm gan B nhờ chứa các hoạt chất polyphenol, axit ascorbic, vitamin và muối khoáng. Các chất này đều có dược tính chữa bệnh cao. Thêm vào đó, polyphenol và axit ascorbic có tác dụng ngăn ngừa sự hình thành và tổ chức sẹo gây xơ hóa mô gan.
Bài thuốc nam trị bệnh gan từ mướp gai:
Để đảm bảo an toàn và đạt được hiệu quả tốt nhất, khi dùng cây thuốc nam trị bệnh gan, bạn cần lưu ý những điểm quan trọng sau: (2)
Cây thuốc nam chữa bệnh gan dựa theo kinh nghiệm chữa bệnh lâu đời của người Việt. Mặc dù y học cổ truyền cho là lành tính, an toàn, hiệu quả nhưng còn tùy thuộc vào loại bệnh gan, mức độ bệnh và cơ địa của từng người.
Y học hiện đại ngày nay chấp thuận một số chiết xuất thảo dược (có loại thuộc cây thuốc nam) trong các chế phẩm sinh học, dùng như một phần hỗ trợ điều trị hoặc phòng ngừa các bệnh lý về gan, phổ biến nhất là cà gai leo và kế sữa.
Một số đối tượng nhất định không nên sử dụng các cây thuốc nam trị bệnh gan, cụ thể:
Cây thuốc nam trị bệnh gan đã được dùng qua nhiều thế kỷ. Mặc dù còn cần nhiều nghiên cứu khoa học để chứng minh cho tác dụng của từng loại cây thuốc nam cụ thể cho các tình trạng gan khác nhau, nhưng kinh nghiệm lâu đời của người xưa đã phần nào cho thấy tính hiệu quả. Cũng như bất kỳ loại thuốc hỗ trợ điều trị nào, dùng thuốc nam trị bệnh gan cần thận trọng, tuân thủ liều lượng theo thang của thầy thuốc, nên tham vấn ý kiến của bác sĩ để an tâm khi dùng.
