Thuốc gây mất ngủ là một trong những tác dụng phụ thường gặp. Mức độ mất ngủ có thể tăng dần theo thời gian điều trị bệnh. Cùng ECO Pharma tìm hiểu thuốc làm mất ngủ bao gồm những loại nào? Người bệnh cần làm gì khi gặp phải tác dụng phụ này?
Thuốc gây mất ngủ có thể do hoạt chất trong thuốc ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương, làm gián đoạn chu kỳ ngủ – thức của cơ thể. Những thay đổi về chu kỳ và chất lượng giấc ngủ do thuốc gây ra có thể làm rối loạn giấc ngủ. Những thay đổi này có thể lành tính, nhưng cũng có thể cần được điều trị sớm trong một số trường hợp.
Một số loại thuốc có thể trực tiếp tác động trên các chất dẫn truyền thần kinh đặc hiệu, trực tiếp kích thích gây ngủ hoặc tác động gián tiếp gây rối loạn giấc ngủ. Các chất dẫn truyền thần kinh có liên quan đến giấc ngủ như acetylcholin, serotonin, noradrenalin, histamin, hypocretin, dopamin và glutamate. Một số loại thuốc có thể kích thích các dẫn truyền thần kinh này.
Thuốc huyết áp, cảm lạnh, giảm đau,… là những loại thuốc thường gây ra tác dụng phụ mất ngủ.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: (1)
Tác động đến giấc ngủ:
Loại thuốc và tên thường gọi: Thuốc chủ vận alpha; thuốc thông mũi thường dùng để điều trị sổ mũi và nghẹt mũi. Tên thường gọi là phenylephrine (Sudafed PE), pseudoephedrine (Sudafed) và nhiều loại kết hợp khác.
Thuốc cảm lạnh và dị ứng ảnh hưởng đến giấc ngủ: Những loại thuốc này làm tăng nhịp tim và co bóp cơ tim, có thể gây ra tình trạng hồi hộp, lo lắng, huyết áp và kích thích khiến bạn không ngủ được hoặc khó ngủ sâu.
Loại thuốc: Thuốc chủ vận beta 2 tác dụng ngắn (thuốc giãn phế quản).
Tên thông thường: Pirbuterol (Maxair Autohaler), albuterol (Proventil HFA, ProAir và Ventolin HFA), levalbuterol (Xopenex).
Tác động đến giấc ngủ: Dữ liệu cho thấy chỉ có 1% – 3,1% người dùng các loại thuốc này bị mất ngủ. Tuy nhiên, các tác dụng phụ khác, chẳng hạn như dễ bị kích động, đau đầu, hồi hộp và run có thể là yếu tố lớn hơn gây ra các vấn đề về giấc ngủ mà các loại thuốc này gây ra, đặc biệt là khi sử dụng thường xuyên.
Loại thuốc: Thuốc giảm đau opioid.
Tên thông thường: Fentanyl (Duragesic), morphine (Avinza), hydrocodone (Norco), oxycodone (OxyContin), oxymorphone (Opana) và tramadol (Ultram).
Tác động đến giấc ngủ: Cơn đau có thể khiến bạn khó ngủ và khó duy trì giấc ngủ. Ở một số trường hợp, thuốc giảm đau opioid được kê đơn để điều trị cơn đau từ trung bình đến nặng sau phẫu thuật hoặc chấn thương, có thể góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ bằng cách thay đổi chu kỳ giấc ngủ và thậm chí là chứng ngưng thở khi ngủ.
Loại thuốc: Thuốc chẹn alpha.
Tên thông thường: Alfuzosin (Uroxatral), doxazosin (Cardura), prazosin (Minipress), silodosin (Rapaflo), terazosin (Hytrin) và tamsulosin (Flomax).
Tác động đến giấc ngủ: Thuốc chẹn alpha thường không gây ra các vấn đề về giấc ngủ, nhưng chúng có thể làm giảm giấc ngủ REM. REM là một thành phần quan trọng của chu kỳ giấc ngủ vì ngoài vai trò trong việc mơ, nó còn liên quan đến trí nhớ, cảm xúc và sự phát triển não bộ khỏe mạnh.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: Thuốc chủ vận dopamine.
Tác động đến giấc ngủ: Loại thuốc này được sử dụng để điều trị bệnh Parkinson nhẹ hoặc trung bình và một số tình trạng sức khỏe tâm thần. Thuốc có thể gây ra chứng mất ngủ và một số tác dụng phụ khác như buồn nôn, nôn và chóng mặt, có thể khiến người bệnh thức đêm.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: Thuốc ức chế bơm proton (PPI) như omeprazole hoặc lansoprazole.
Tác động đến giấc ngủ: Chúng là những loại thuốc làm giảm lượng axit trong dạ dày, điều trị khó tiêu, trào ngược dạ dày, thực quản, viêm loét dạ dày. Một trong những tác dụng phụ phổ biến là mất ngủ và giấc ngủ bị xáo trộn.
Nhóm thuốc: Sulfonylurea, meglitinide, thuốc hạ đường huyết, hormone.
Tên thông thường: Glipizide (Glucotrol), glimepiride (Amaryl), repaglinide (Prandin), nateglinide (Starlix), insulin.
Tác động đến giấc ngủ: Những người bị tiểu đường dùng insulin hoặc một số loại thuốc uống hạ đường huyết có thể bị hạ đường huyết về đêm, khi lượng đường trong máu giảm xuống dưới 70 mg/dl vào ban đêm, có thể gây ra tình trạng ngủ không yên và khó chịu, cùng với các triệu chứng như đổ mồ hôi đêm, run rẩy, thay đổi nhịp thở, ác mộng và nhịp tim nhanh.
Loại thuốc: Thuốc ức chế acetylcholinesterase
Tên thông thường: Donepezil (Aricept), galantamine (Razadyne), rivastigmine (Exelon).
Tác động đến giấc ngủ: Những người mắc chứng mất trí nhớ và có những thay đổi về trí nhớ thường bị gián đoạn chu kỳ giấc ngủ. Thêm vào đó, các loại thuốc được sử dụng để điều trị những tình trạng này thường có tác dụng “thúc đẩy sự tỉnh táo” nhằm giúp cải thiện sự tỉnh táo. Các tác dụng phụ của những loại thuốc này, chẳng hạn như đau, chuột rút cơ, tăng huyết áp, bồn chồn và chán ăn (có thể gây hạ đường huyết), cũng có thể làm gián đoạn giấc ngủ.
Loại thuốc và tên gọi thông thường:
Tác động đến giấc ngủ: Trầm cảm, lo âu và các tình trạng sức khỏe tâm thần khác thường gây ra các vấn đề về giấc ngủ nếu không được điều trị bằng thuốc. Những loại thuốc này có thể cải thiện giấc ngủ cơ bản, nhưng đôi khi tác động của chúng lên các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và norepinephrine có thể tác động xấu đến giấc ngủ.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: Thuốc trị đau đầu Excedrin Migraine và Anacin có chứa caffeine. (2)
Tác động đến giấc ngủ: Caffeine ảnh hưởng đến hoạt động của adenosine, một chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến chu kỳ ngủ – thức. Chất này được sản xuất ở não lúc thức và càng tích tụ nhiều, càng gây buồn ngủ. Nhưng khi tiêu thụ caffeine, quá trình tự nhiên này bị gián đoạn và bạn gặp khó khăn khi ngủ.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: Các loại thuốc thay thế nicotine không kê đơn như miếng dán nicotine, kẹo cao su hoặc viên ngậm giúp cai thuốc lá. (3)
Tác động đến giấc ngủ: Nicotine có thể khiến bạn ngủ mơ hoặc ác mộng làm thức giấc. Các loại thuốc theo toa giúp cai thuốc lá cũng có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Loại thuốc và tên gọi thông thường: Thuốc thông mũi như phenylephrine hoặc pseudoephedrine.
Tác động đến giấc ngủ: Thuốc giúp làm co niêm mạc mũi bị phù nề để làm giảm tắc nghẽn đường thở trên. Cả hai loại thuốc đều có thể kích thích, làm tăng huyết áp, nhịp tim và gây mất ngủ ở một số người. Thuốc này không được khuyến nghị cho những người có vấn đề về tim, tiền sử đột quỵ hoặc huyết áp cao.
Mất ngủ do tác dụng phụ của thuốc điều trị là vấn đề phổ biến. Bạn hãy thông báo cho bác sĩ nếu việc điều trị bằng thuốc kéo dài. Bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng để làm giảm tác dụng phụ thuốc gây khó ngủ, thay đổi hoặc kê thêm thuốc hỗ trợ giấc ngủ. Ngoài ra, bác sĩ có thể xem xét lại liệu trình điều trị hiện tại để tìm ra nguyên nhân gây mất ngủ và đưa ra các giải pháp phù hợp.
Bạn có thể ngăn ngừa mất ngủ, cải thiện chất lượng giấc ngủ bằng cách bổ sung các tinh chất thiên nhiên có tác dụng bảo vệ não bộ, hỗ trợ ngủ ngon. Tinh chất Ginkgo Biloba và Blueberry bảo vệ não bộ và giúp ngủ ngon hơn. Cụ thể, Anthocyanin và Pterostilbene trong Blueberry có khả năng vượt qua rào máu não, hỗ trợ quá trình trung hòa gốc tự do.
Ginkgo Biloba, Flavonoid và Terpenoid là các tinh chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp ngăn chặn gốc tự do, giảm mảng xơ vữa ở mạch máu não, thúc đẩy sự lưu thông máu và kích thích hoạt động dẫn truyền tế bào thần kinh hiệu quả.
Bạn cần điều chỉnh thói quen sinh hoạt, đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, kể cả vào cuối tuần. Tạo không gian ngủ thoải mái, phòng ngủ nên tối, yên tĩnh và thoáng mát. Hạn chế tiếp xúc với màn hình, tránh sử dụng điện thoại, máy vi tính hoặc xem tivi trước khi ngủ. Ánh sáng xanh từ các thiết bị này có thể làm giảm sản xuất melatonin, hormone giúp điều hòa giấc ngủ.
Hãy tập thể dục đều đặn nhưng tránh tập quá gần giờ ngủ. Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế caffeine, tránh uống rượu và các chất kích thích khác, đặc biệt là vào buổi chiều và tối. Thực hiện các bài tập thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu để giảm căng thẳng và lo âu. Tắm nước ấm, nghe nhạc, đọc sách trước khi ngủ có thể giúp cơ thể thư giãn và dễ ngủ hơn.
Lưu ý:
Thuốc gây mất ngủ vẫn thường xảy ra. Từ các loại thuốc cảm lạnh thông thường đến các loại thuốc điều trị bệnh mãn tính đều có khả năng ảnh hưởng đến giấc ngủ của người bệnh. Người bệnh cần thông báo đầy đủ cho bác sĩ về các triệu chứng mất ngủ khi sử dụng thuốc, từ đó bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc thay đổi loại thuốc. Bên cạnh đó, việc xây dựng một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống hợp lý, tập luyện thường xuyên và duy trì giấc ngủ đúng giờ, cũng góp phần cải thiện tình trạng mất ngủ do thuốc gây ra.
