Viêm gan do virus: Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán và điều trị

Viêm gan do virus là bệnh lây nhiễm gây tử vong cao thứ hai trên toàn cầu, chiếm 1,3 triệu ca tử vong/năm (Theo Báo cáo Viêm gan Toàn cầu năm 2024 của Tổ chức Y tế Thế giới – WHO). Hãy cùng tìm hiểu những thông tin tổng quan về viêm gan virus để có biện pháp phòng tránh hiệu quả.

Viêm gan do virus là gì?

Viêm gan do virus, hay còn gọi là viêm gan siêu vi, là tình trạng nhiễm virus gây viêm gan và làm tổn thương tế bào gan. Những loại virus gây viêm gan phổ biến là virus viêm gan A (HAV), B (HBV), C (HCV), D (HDV), E (HEV), G (HGV).

Các loại virus này có khả năng lây lan, bùng phát ở quy mô lớn và dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Virus viêm gan A và E thường dẫn đến tình trạng nhiễm trùng cấp tính còn virus viêm gan B, C và D có thể gây nhiễm trùng cấp tính và mãn tính. Trong đó, virus viêm gan B và C là những loại thường gặp nhất.

Theo ước tính của WHO đã có đến 254 triệu người mắc viêm gan B và 50 triệu người mắc viêm gan C năm 2022. Trong đó, gần một nửa trường hợp xảy ra ở độ tuổi 30 – 54 tuổi, 12% ở trẻ dưới 18 tuổi. Tại Việt Nam, theo số liệu của Bộ Y tế, mỗi năm cả nước ghi nhận khoảng 10 triệu người nhiễm virus viêm gan B và C. (1)

Ai có nguy cơ bị viêm gan virus

Viêm gan do virus có thể diễn ra ở người ở mọi giới tính, độ tuổi. Tuy nhiên, những đối tượng có nguy cơ cao hơn mắc phải tình trạng này là:

• Người tiêm chích ma túy hoặc sử dụng chung các dụng cụ như kim tiêm, ống tiêm với người khác.
• Người thường xuyên tiêm truyền đường tĩnh mạch, truyền máu, người nhiễm HIV,…
• Người quan hệ tình dục không an toàn (không dùng biện pháp bảo vệ, có nhiều bạn tình)
• Người sinh sống hoặc du lịch ở khu vực ô nhiễm nguồn nước, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
• Người làm việc trong các lĩnh vực liên quan đến y tế, thường xuyên làm trong phòng thí nghiệm.
• Không đảm bảo vệ sinh cơ thể (không rửa tay đúng cách sau khi đi vệ sinh,…)

Các loại viêm gan do virus

Dưới đây là những loại viêm gan do nhiễm virus thường gặp ở người bệnh.

1. Viêm gan A

Viêm gan A là bệnh nhiễm trùng cấp tính gây ra bởi virus viêm gan A (HAV), làm tổn thương tế bào biểu mô gan, ảnh hưởng đến chức năng gan. Các triệu chứng viêm gan A có thể xuất hiện đột ngột sau khi người bệnh bị nhiễm virus từ 2 – 4 tuần.

Viêm gan A chủ yếu lây nhiễm qua đường tiêu hóa do tiếp xúc với phân của người bệnh hoặc ăn các thực phẩm, uống nước chứa virus. Ngoài ra, virus viêm gan A cũng có nguy cơ lây nhiễm khi quan hệ tình dục với người nhiễm bệnh qua đường miệng – hậu môn.

Người bị viêm gan A có thể phục hồi sau 1 – 2 tháng điều trị, tuy nhiên người bệnh mắc các bệnh nền khác có thể cần điều trị trong thời gian dài hơn. Tình trạng này cũng có thể dẫn đến biến chứng suy gan cấp tính. Hiện nay, tại Việt Nam đã có vắc xin phòng ngừa viêm gan A.

2. Viêm gan B

Viêm gan B là một trong những bệnh viêm gan do virus phổ biến, gây ra bởi virus HBV. Theo thống kê của Bộ Y tế vào năm 2019, có khoảng 10 triệu người Việt Nam mắc viêm gan B, trong đó khoảng 0.5% sẽ phát triển thành ung thư gan. (Nguồn)

Viêm gan B chủ yếu lây nhiễm qua 3 con đường chính là: đường máu (sử dụng chung các dụng cụ bị dính máu của người nhiễm virus như kim tiêm, dụng cụ y tế, dụng cụ xăm mình, xỏ khuyên, đồ cắt móng, dao cạo), đường từ mẹ sang con (phụ nữ mang thai truyền virus HBV cho thai nhi), đường tình dục (lây nhiễm do tiếp xúc với tinh dịch, dịch âm đạo, máu,… của người bệnh).

Viêm gan B gồm 2 loại là viêm gan B cấp tính (nhiễm trùng gan kéo dài dưới 6 tháng sau khi tiếp xúc với HBV) và viêm gan B mãn tính (nhiễm trùng gan kéo dài hơn 6 tháng sau khi tiếp xúc với HBV và gây ra nhiều biến chứng đối với gan).

3. Viêm gan C

Viêm gan C là một bệnh truyền nhiễm do virus viêm gan C (HCV) gây ra, cũng gồm 2 dạng chính là viêm gan C cấp tính (diễn ra trong vòng 6 tháng đa số các trường hợp có thể dẫn đến viêm gan mãn tính) và viêm gan C mãn tính (tình trạng nhiễm trùng kéo dài hơn 6 tháng và có thể gây suy gan, xơ gan, ung thư gan,…).

Viêm gan C chủ yếu lây nhiễm qua đường máu và có khả năng lây truyền cao. Virus này cũng có thể lây qua đường từ mẹ sang con và đường tình dục tương tự như virus viêm gan B nhưng các phương thức lây truyền này thường ít phổ biến hơn.

4. Viêm gan D

Viêm gan D là một dạng viêm gan do virus chỉ có thể diễn ra đồng thời (đồng nhiễm) hoặc sau khi (bội nhiễm) với bệnh viêm gan B. Viêm gan B cũng lây nhiễm thông qua đường tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch của người bệnh. Trường hợp lây truyền từ mẹ sang con hay lây nhiễm chéo do quan hệ đồng giới thường có tỷ lệ thấp. Phương pháp phòng ngừa viêm gan D hiệu quả hiện nay là tiêm phòng viêm gan B bởi người bệnh chỉ mắc bệnh nếu đã bị viêm gan B.

5. Viêm gan E

Viêm gan E gây ra bởi virus viêm gan E (HEV), thường lây nhiễm qua đường tiêu hóa. Tỉ lệ mắc phải viêm gan E thường thấp, chiếm 1% – 10%, trong đó khả năng người bệnh có thể tự khỏi mà không cần điều trị lên đến 90%. Tuy nhiên, trường hợp người mắc các bệnh mạn tính nhiễm viêm gan E có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng. Hiện nay, viêm gan E vẫn chưa có vắc xin phòng ngừa.

6. Viêm gan G

Viêm gan G do virus HGV (còn được gọi là GBV-C) gây ra. Đây là loại virus được phát hiện gần đây và giống với HCV nhưng tác động của nó vẫn đang được nghiên cứu để tìm hiểu rõ hơn.

Nguyên nhân viêm gan do virus

Nguyên nhân gây viêm gan do virus là sự lây truyền theo 2 nhóm phương thức chính gồm:

1. Lây truyền qua đường tiêu hóa (viêm gan siêu vi A, E)

Virus viêm gan A và E có thể lây truyền khi người bình thường sử dụng các loại thức ăn, nước uống có nhiễm virus. Virus còn tồn tại trong ruột và được thải ra ngoài theo phân của người bệnh nên việc tiếp xúc với chất thải, nước bọt có chứa virus sẽ gây lây nhiễm bệnh. Ngoài ra, quan hệ tình dục bằng miệng hoặc hậu môn với người bệnh cũng có thể tăng nguy cơ nhiễm bệnh.

2. Lây truyền qua đường máu, đường tình dục và từ mẹ sang con (viêm gan siêu vi B, C, D)

Người bình thường có thể bị nhiễm virus viêm gan loại B, C và D nếu tiếp xúc trực tiếp với máu của người bệnh như dùng chung dụng cụ xỏ khuyên, xăm mình, các vật dụng cá nhân (dao cạo râu, đồ cắt móng, bàn chải đánh răng,…). Ngoài ra, virus viêm gan có thể lây nhiễm do nhận truyền máu hoặc các chế phẩm từ máu có nhiễm virus gây bệnh, sử dụng chung các dụng cụ y tế (kim tiêm, dao mổ,…) khi chưa khử trùng hoàn toàn. (2)

Phụ nữ mang thai nhiễm viêm gan do virus B, C, D có thể lây nhiễm cho thai nhi trong quá trình hình thành nhau thai, sinh con hoặc cho con bú. Nguy cơ mắc bệnh ở trẻ sơ sinh sẽ cao hơn nếu không có các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm kịp thời.

Người bình thường có thể nhiễm viêm gan B, C và D nếu quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp an toàn với người nhiễm bệnh. Quá trình lây nhiễm diễn ra khi tiếp xúc với tinh dịch, dịch âm đạo, máu. Các hoạt động thông thường như bắt tay, ôm sẽ không gây lây nhiễm viêm gan B, C và D.

Dấu hiệu viêm gan do virus

Các triệu chứng của tình trạng viêm gan do virus thường được chia thành 2 nhóm chính là triệu chứng cấp tính và triệu chứng mãn tính.

1. Triệu chứng cấp tính

Thông thường, các ca nhiễm virus viêm gan thường không có triệu chứng cụ thể. Tuy nhiên, người bệnh bị viêm gan cấp tính sau 2 – 12 tuần nhiễm virus có thể gặp một số triệu chứng như:

• Mệt mỏi: Virus có thể làm suy giảm chức năng gan, ảnh hưởng đến quá trình đào thải độc tố ra khỏi cơ thể và gây mệt mỏi, khó chịu.
• Sốt nhẹ: Người bệnh không nên chủ quan trước các cơn sốt và cần thăm khám để kiểm tra nguy cơ viêm gan siêu vi cấp tính nếu tình trạng sốt kéo dài.
• Rối loạn tiêu hóa: Chức năng gan suy yếu có thể cản trở hoạt động của hệ tiêu hóa dẫn đến các triệu chứng như chán ăn, buồn nôn hoặc nôn, sụt cân, tiêu chảy.
• Vàng da và tròng trắng mắt: Gan bị nhiễm virus có thể ảnh hưởng đến khả năng đào thải bilirubin (sắc tố mật có màu vàng), khiến người bệnh bị vàng da và vàng tròng trắng mắt.
• Nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu: Sự tích tụ bilirubin trong cơ thể cũng sẽ khiến nước tiểu của người bệnh sẫm màu hơn. Suy giảm chức năng gan còn ảnh hưởng đến khả năng bài tiết muối mật, khiến gan bị bạc màu.
• Đau ở bụng trên bên phải: Người bị viêm gan cấp do nhiễm virus có thể cảm thấy đau bụng, đặc biệt là vùng bụng trên bên phải, đi kèm với phù, cổ trướng (báng bụng).
• Đau cơ, khớp: Đây là một triệu chứng cho thấy tình trạng viêm gan đã diễn tiến nặng, tuy nhiên tương đối hiếm gặp.

2. Triệu chứng mãn tính

Thông thường, các dấu hiệu viêm gan do virus mãn tính sẽ không rõ ràng. Người bệnh có thể chỉ gặp triệu chứng mệt mỏi và rối loạn tiêu hóa mơ hồ nên thường chủ quan và khó phát hiện bệnh. Viêm gan siêu vi mãn tính thường chỉ được phát hiện bằng xét nghiệm máu trong khi kiểm tra sức khỏe.

Tuy nhiên, các virus có thể tồn tại “âm thầm” trong cơ thể và gây tổn thương chức năng gan. Khi viêm gan mãn tính do virus đã tiến triển nghiêm trọng và biến chứng thành xơ gan, suy gan, một số triệu chứng thường gặp là:

• Cổ trướng
• Phù chi
• Xuất huyết tiêu hóa (nôn ra máu do vỡ tĩnh mạch thực quản, tiểu ra máu hoặc phân lẫn máu…)
• Bệnh lý não gan (lú lẫn, hôn mê, giảm trí nhớ, mất ngủ,…)

Chẩn đoán viêm gan virus

Nếu phát hiện các triệu chứng hoặc nghi ngờ nhiễm virus, người bệnh cần tiến hành thăm khám sớm. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán thường được áp dụng.

1. Chẩn đoán lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành hỏi các triệu chứng người bệnh đang gặp phải và tiền sử bệnh lý. Thông thường, chẩn đoán lâm sàng có thể giúp phát hiện tình trạng viêm gan siêu vi cấp tính, tuy nhiên việc phát hiện viêm gan mãn tính thường sẽ khó khăn hơn.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Để kiểm tra nguy cơ mắc viêm gan do virus và tổn thương ở gan, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân làm xét nghiệm kiểm tra kháng nguyên virus, kháng thể kháng virus viêm gan, protein virus và vật liệu di truyền và nồng độ men gan.

• Xét nghiệm kháng nguyên virus hoặc kháng thể kháng virus: Kháng thể là những protein có khả năng chống lại các virus viêm gan. Kết quả kiểm tra kháng thể có thể hỗ trợ việc chẩn đoán cả viêm gan siêu vi cấp tính và mãn tính. Một số xét nghiệm kháng nguyên hoặc kháng thể thường được thực hiện là kháng nguyên bề mặt virus viêm gan B (HBsAg), kháng nguyên vỏ virus viêm gan B (HBeAg), kháng thể viêm gan virus A, kháng thể viêm gan virus C.
• Protein virus và vật liệu di truyền: Những xét nghiệm thường được thực hiện giúp đánh giá mức độ nhân lên của virus trong cơ thể, tiêu biểu như xét nghiệm HBV-DNA, xét nghiệm HCV – RNA.
• Men gan: Người bệnh sẽ được lấy mẫu máu để kiểm tra các chỉ số men gan (ALT, AST, ALP, GGT). Chỉ số men gan bất thường là dấu hiệu của tình trạng tổn thương ở gan. Chỉ số men gan bình thường là ALT từ 5 – 37 IU/L; AST từ 5 – 40 IU/L; GGT từ 5 – 60 IU/L; ALP từ 35 – 115 IU/L.

Biến chứng viêm gan do virus

Trong nhiều trường hợp, người mắc phải viêm gan do virus có thể tự phục hồi sau vài tháng điều trị. Tuy nhiên, bệnh lý này có thể chuyển biến thành viêm gan siêu vi mãn tính và dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như:

• Xơ gan: Virus viêm gan có thể làm tổn thương tế bào gan, tăng sự hình thành các mô sẹo dẫn đến tình trạng xơ gan làm suy giảm chức năng gan.
• Suy gan: Dưới sự tấn công của virus viêm gan, các tế bào gan có thể bị tổn thương một cách ồ ạt dẫn đến tình trạng suy gan cấp tính và thường người bệnh phải điều trị bằng phương pháp ghép gan.
• Ung thư gan: Người nhiễm virus viêm gan có thể có nguy cơ mắc phải tình trạng ung thư gan cao hơn. Đặc biệt, người bị xơ gan do nhiễm HCV có khả năng dẫn đến ung thư gan cao hơn so với người bị xơ gan do rượu.
• Các bệnh lý khác: Tình trạng viêm gan mãn tính có thể gây ra những biến chứng như bệnh thận, viêm mạch máu.

Cách điều trị viêm gan do virus

Tùy theo loại virus viêm gan người bệnh mắc phải mà các phương pháp điều trị viêm gan do virus khác nhau có thể được áp dụng:

• Viêm gan A: Viêm gan A thường có thể tự phục hồi mà không cần điều trị nên bác sĩ có thể hướng dẫn người bệnh ăn uống, nghỉ ngơi để hỗ trợ quá trình phục hồi. Hiện nay, thực tế cũng chưa có phương pháp có thể điều trị dứt điểm viêm gan A.
• Viêm gan B: Bác sĩ có thể kê 2 loại thuốc để điều trị viêm gan B là thuốc kháng siêu vi (Tenofovir disoproxil, Tenofovir alafenamide, Entecavir, Pegylated interferon alfa,…) và thuốc điều chỉnh miễn dịch (Peginterferon alfa 2a, Interferon alfa-2b,…). Các loại thuốc có thể được sử dụng theo dạng uống và tiêm.
• Viêm gan C: Người bệnh có thể được kê đơn sử dụng Interferon alpha giúp tăng cường khả năng đề kháng. Một số trường hợp có thể kết hợp với Ribavirin để tăng hiệu quả hồi phục.
• Viêm gan D: Người bệnh thường được dùng Peginterferon để ức chế sự sản sinh của virus viêm gan D.
• Viêm gan E: Ribavirin và peginterferon có thể sử dụng để điều trị viêm gan E mãn tính. Bên cạnh đó, người bệnh sẽ được hướng dẫn điều chỉnh lối sống để tăng hiệu quả hồi phục.

Phương pháp phòng ngừa viêm gan do virus

Để phòng tránh viêm gan do virus hiệu quả, bạn nên lưu ý thực hiện những điều sau:

• Không dùng lại và đảm bảo tiệt trùng kim tiêm, các dụng cụ xăm mình, xỏ khuyên, châm cứu,…
• Không dùng chung các vật dụng cá nhân có khả năng dính máu như dao cạo, đồ cắt móng, bàn chải đánh răng,…
• Quan hệ tình dục sử dụng biện pháp an toàn và chung thủy với một bạn đời.
• Ăn chín uống sôi, đảm bảo rửa sạch thực phẩm trước khi sử dụng.
• Thường xuyên rửa tay sạch sẽ, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Bổ sung các tinh chất từ thiên nhiên như Wasabia và S.Marianum để hỗ trợ điều hòa hoạt động của tế bào Kupffer ở gan, ngăn ngừa sự hình thành các yếu tố gây viêm, hỗ trợ cải thiện các bệnh viêm gan do virus và tăng cường chống độc cho gan.
• Nếu đến các vùng bị ô nhiễm, hãy sử dụng nước đóng chai và thường xuyên rửa tay bằng cồn khô.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ 6 tháng/lần để kiểm tra tình trạng của gan.
• Tiến hành tiêm vắc xin viêm gan A và B từ sớm để ngăn ngừa hiệu quả nguy cơ nhiễm bệnh.
• Hiện nay, bạn có thể tiến hành tiêm chủng vắc xin viêm gan tại các cơ sở VNVC trên toàn quốc, địa chỉ cung cấp nguồn vắc xin chất lượng cao, bình ổn giá với đội ngũ nhân viên y tế và dịch vụ chuyên nghiệp.

Những thắc mắc thường gặp

1. Bệnh viêm gan virus có lây không?

Bệnh viêm gan do virus có khả năng lây nhiễm qua các con đường khác nhau như tiêu hóa, đường máu, từ mẹ sang con, quan hệ tình dục. Các phương thức lây nhiễm có thể khác nhau đối với từng loại viêm gan.

2. Viêm gan do virus có thể khỏi được không?

Viêm gan do virus cấp tính có thể tự khỏi trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, nếu tình trạng này tiến triển thành viêm gan mãn tính thì việc điều trị đòi hỏi phải kiên nhẫn hơn, đồng thời cần duy trì chế độ dinh dưỡng, lối sống khoa học để tăng hiệu quả phục hồi.

3. Khi nào cần đến bệnh viện?

Ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường như mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, vàng da, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu,… bạn cần đến bệnh viện thăm khám ngay. Ngoài ra, bạn cũng cần kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm tình trạng viêm gan do virus.

Viêm gan do virus có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng đối với sức khỏe của gan. Bạn cần chủ động thực hiện các biện pháp ngăn ngừa khả năng lây nhiễm của bệnh qua nhiều con đường. Trong đó việc chủ động tiêm phòng từ sớm có thể tăng cường phòng tránh nhiễm nhiều chủng virus viêm gan.