Bệnh viễn loạn thị ở trẻ em có nghiêm trọng không? Có cần đeo kính không?

Viễn loạn thị ở trẻ em là một tật khúc xạ phức tạp, ảnh hưởng ít nhiều đến thị lực, học tập và chất lượng sống trong thời thơ ấu. Hiểu rõ về nguyên nhân trẻ bị viễn loạn thị, cách nhận biết sẽ giúp ba mẹ chủ động hơn trong việc chăm sóc, phòng ngừa hoặc kiểm soát tật khúc xạ này ở con em mình. Mời bạn cùng ECO Pharma tìm hiểu trong bài viết sau đây.

Viễn loạn thị ở trẻ em là gì?

Viễn loạn thị ở trẻ em là tình trạng trẻ mắc đồng thời cả hai tật khúc xạ là viễn thị và loạn thị. Ở tật khúc xạ này ánh sáng đi vào mắt không hội tụ chính xác tại võng mạc mà rơi vào nhiều điểm khác nhau phía sau khiến tầm nhìn bị sai lệch.

Thuật ngữ y khoa của tình trạng này là hyperopic astigmatism. Tùy theo cách ánh sáng hội tụ, viễn loạn thị ở trẻ thường chia thành hai loại (1):

• Viễn loạn thị đơn thuần: Một tia sáng hội tụ đúng trên võng mạc, trong khi tia còn lại hội tụ ở một điểm ảo phía sau võng mạc. Trẻ thường khó nhìn gần nhưng nhìn xa vẫn tương đối rõ.
• Viễn loạn thị phức hợp: Cả hai tia sáng đều hội tụ sau võng mạc ở hai vị trí ảo khác nhau khiến hình ảnh bị nhòe cả ở khoảng cách gần lẫn xa.

Nguyên nhân viễn loạn thị ở trẻ em

Nguyên nhân trẻ bị viễn loạn thị chủ yếu xuất phát từ sự bất thường về cấu trúc giác mạc hoặc chiều dài nhãn cầu. Nếu giác mạc bị cong không đều, biến dạng hoặc nhãn cầu ngắn hơn bình thường làm ánh sáng không hội tụ đúng sẽ gây ra nhìn mờ nhòe.

Một số yếu tố phổ biến dẫn đến tình trạng này bao gồm:

• Yếu tố di truyền: Nếu bố mẹ hoặc người thân mắc tật khúc xạ như viễn thị, loạn thị hoặc các vấn đề thị giác khác, trẻ có nguy cơ cao bị viễn loạn thị bẩm sinh.
• Sinh non hoặc thiếu cân: Trẻ sinh trước 37 tuần hoặc có cân nặng dưới 2,5kg thường gặp bất thường trong quá trình phát triển mắt, dễ mắc các tật khúc xạ.
• Chấn thương mắt: Va chạm trong khi vui chơi hoặc tai nạn sinh hoạt có thể làm biến dạng giác mạc gây ra viễn loạn thị.
• Biến chứng sau phẫu thuật mắt: Một số thủ thuật y khoa điều trị bệnh lý về mắt có thể ảnh hưởng đến hình dạng giác mạc dẫn đến rối loạn khúc xạ.
• Thói quen sinh hoạt thiếu khoa học: Mặc dù không phải nguyên nhân trực tiếp nhưng việc đọc sách quá gần, học tập trong môi trường thiếu ánh sáng, sử dụng thiết bị điện tử quá lâu hoặc ngồi sai tư thế có thể khiến thị lực bị ảnh hưởng làm tăng nguy cơ mắc các tật khúc xạ, trong đó có viễn loạn thị.

Dấu hiệu nhận biết viễn loạn thị ở trẻ em

Nhìn chung nếu không thăm khám mắt rất khó để biết được trẻ mắc phải tật khúc xạ gì, đặc biệt là các tình trạng phức tạp như viễn loạn thị ở trẻ. Nhưng những biểu hiện sau đây có thể gợi ý rằng đã có vấn đề không ổn với thị lực của trẻ, nên được thăm khám sớm.

• Hình ảnh mờ, nhòe ở mọi khoảng cách, cả gần lẫn xa.
• Đau đầu, nhức mỏi mắt sau khi học tập hoặc quan sát lâu.
• Tầm nhìn đôi, có cảm giác một vật hiện ra thành nhiều bóng mờ.

Ở trẻ nhỏ, việc tự mô tả tình trạng mắt là khá khó khăn. Vì vậy cha mẹ cần chú ý quan sát những hành vi bất thường như:

• Thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu hoặc che một bên mắt khi nhìn.
• Hay dụi mắt, đặc biệt sau khi đọc sách hoặc xem tivi.
• Ngồi rất sát màn hình tivi hoặc đưa sách gần mắt khi đọc.
• Dễ bị chảy nước mắt khi tiếp xúc ánh sáng chói.
• Có dấu hiệu lác mắt.

Chẩn đoán viễn loạn thị ở trẻ em

Để phát hiện và kiểm soát hiệu quả tật viễn loạn thị ở trẻ nhỏ, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám tại cơ sở y tế uy tín. Việc chẩn đoán không chỉ dựa trên triệu chứng mà còn cần các kỹ thuật kiểm tra chuyên sâu nhằm xác định mức độ tật khúc xạ.

Một số phương pháp chẩn đoán thường được áp dụng gồm:

• Khám mắt toàn diện: Bác sĩ kiểm tra cấu trúc mắt, khả năng nhìn xa – gần và khai thác tiền sử bệnh lý mắt của trẻ cũng như yếu tố di truyền trong gia đình.
• Kiểm tra thị lực: Trẻ được yêu cầu đọc chữ cái hoặc ký hiệu trên bảng thị lực, qua đó đánh giá khả năng nhìn rõ ở các khoảng cách khác nhau.
• Đo khúc xạ tự động: Máy đo khúc xạ giúp xác định mức độ viễn thị, loạn thị hoặc cận thị bằng cách phân tích phản xạ ánh sáng từ mắt.
• Soi bóng đồng tử: Được áp dụng khi trẻ chưa hợp tác tốt với bảng thị lực. Bác sĩ chiếu ánh sáng vào mắt và quan sát phản xạ trên võng mạc để ước lượng mức độ khúc xạ.

Phương pháp điều trị viễn loạn thị ở trẻ em

Việc lựa chọn phương pháp điều trị viễn loạn thị phù hợp cần dựa vào độ tuổi, mức độ tật khúc xạ và tình trạng sức khỏe tổng thể của trẻ. Một số biện pháp thường được áp dụng gồm:

• Đeo kính gọng: Đây là phương pháp đơn giản, an toàn và phổ biến nhất. Kính gọng giúp điều chỉnh tầm nhìn, hỗ trợ trẻ trong học tập cũng như sinh hoạt hằng ngày. Độ kính có thể thay đổi linh hoạt theo sự phát triển của mắt.
• Đeo kính áp tròng: Thường được áp dụng cho trẻ lớn tuổi vì mang lại sự tiện lợi và tính thẩm mỹ cao. Tuy nhiên, việc sử dụng kính áp tròng cần đảm bảo vệ sinh tuyệt đối để tránh nhiễm trùng hoặc viêm giác mạc.
• Kính Ortho-K: Là loại kính áp tròng cứng được đeo vào ban đêm để tạm thời định hình giác mạc nhờ đó ban ngày trẻ có thể nhìn rõ mà không cần đeo kính. Phương pháp này đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Phẫu thuật khúc xạ (LASIK, PRK, …): Phẫu thuật sử dụng tia laser để điều chỉnh hình dạng giác mạc giúp ánh sáng hội tụ chính xác trên võng mạc từ đó cải thiện thị lực. Tuy nhiên, phương pháp này không được khuyến khích thực hiện với trẻ em dưới 18 tuổi vì mắt vẫn đang trong giai đoạn phát triển.

>>> Xem thêm: Viễn thị đeo kính gì? Các loại kính thiết kế riêng cho người bị viễn thị

Các biến chứng nếu không điều trị

Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, viễn loạn thị có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng đối với thị lực. Ban đầu trẻ thường xuyên gặp tình trạng mỏi mắt, nhìn mờ và khó tập trung khiến việc học tập và sinh hoạt hằng ngày bị ảnh hưởng rõ rệt.

Về lâu dài, việc mắt phải liên tục điều tiết quá mức có thể gây ra lác, làm mất cân bằng thị giác giữa hai mắt. Nguy hiểm hơn, trẻ có thể mắc nhược thị – tình trạng suy giảm thị lực mà ngay cả việc đeo kính cũng không thể khắc phục. Đây là biến chứng có thể để lại hậu quả lâu dài, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nhìn của trẻ khi trưởng thành. Ở những trường hợp nặng, việc không điều trị đúng cách còn khiến thị lực suy giảm nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến mù lòa vĩnh viễn (2).

Chăm sóc và phòng ngừa viễn loạn thị ở trẻ em

Để kiểm soát tốt tình trạng viễn loạn thị và ngăn ngừa diễn tiến nặng hơn, cha mẹ cần hỗ trợ con xây dựng thói quen sinh hoạt khoa học, kết hợp chăm sóc mắt đúng cách. Một số biện pháp hữu ích gồm:

• Khám mắt định kỳ: Cha mẹ nên cho trẻ đi khám mắt định kỳ mỗi 6 – 12 tháng để theo dõi sự thay đổi của thị lực. Việc này giúp phát hiện sớm những bất thường, kịp thời điều chỉnh kính hoặc áp dụng phương pháp điều trị phù hợp.
• Hướng dẫn trẻ ngồi học đúng tư thế: Không gian học tập cần có ánh sáng đầy đủ, phân bổ đều, tránh quá chói hoặc gây lóa mắt. Bàn ghế nên phù hợp với chiều cao và độ tuổi của trẻ, đồng thời rèn luyện cho trẻ tư thế ngồi học ngay ngắn để giảm áp lực lên mắt.
• Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử quá sớm: Trẻ nhỏ không nên tiếp xúc quá nhiều với điện thoại, máy tính bảng hay tivi. Thời gian sử dụng cần được giới hạn hợp lý, kết hợp cho mắt nghỉ ngơi bằng cách nhìn xa hoặc nhắm mắt thư giãn sau mỗi 20 – 30 phút học tập.
• Khuyến khích hoạt động ngoài trời: Các hoạt động ngoài trời như chạy bộ, đá bóng, đạp xe hay đơn giản là vui chơi dưới ánh sáng tự nhiên sẽ giúp mắt trẻ điều tiết tốt hơn, hạn chế nguy cơ tiến triển tật khúc xạ.
• Bổ sung thực phẩm tốt cho mắt: Một chế độ ăn cân bằng, giàu vitamin A, lutein, omega-3 có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe mắt. Cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các loại thực phẩm như cà rốt, bí đỏ, trứng, cá hồi, rau lá xanh và trái cây có màu cam, đỏ.

Ngoài ra đối với trẻ trên 12 tuổi, phụ huynh nên cho các con bổ sung tinh chất hỗ trợ mắt Broccophane – chiết xuất từ bông cải xanh Broccoli. Đây là hoạt chất có khả năng kích hoạt Thioredoxin – một loại protein có thể bảo vệ võng mạc và thủy tinh thể khỏe mạnh. Nó đã được chứng minh là có hiệu quả tốt và an toàn để dùng kéo dài cho người từ 12 tuổi.

Những lưu ý quan trọng khi trẻ bị viễn loạn thị

Trong giai đoạn phát triển, thị lực của trẻ thay đổi nhanh chóng, do đó cha mẹ cần theo dõi thường xuyên và điều chỉnh độ kính đúng thời điểm để đảm bảo con luôn có tầm nhìn rõ ràng.

Ngoài vấn đề điều trị, yếu tố tâm lý của trẻ cũng rất quan trọng. Không ít bé cảm thấy tự ti khi phải đeo kính, ngại giao tiếp hoặc hạn chế tham gia các hoạt động cùng bạn bè. Cha mẹ nên khích lệ, giải thích để con hiểu rằng việc đeo kính không phải là điểm yếu mà là cách giúp đôi mắt khỏe mạnh và học tập hiệu quả hơn.

Sự phối hợp với nhà trường cũng cần được chú trọng. Khi giáo viên biết tình trạng thị lực của trẻ, họ có thể sắp xếp chỗ ngồi phù hợp và hỗ trợ trong học tập, giúp con tiếp thu kiến thức tốt hơn. Đối với các hoạt động thể chất, cha mẹ nên định hướng cho trẻ chọn môn thể thao an toàn, đồng thời đảm bảo kính có gọng chắc chắn để tránh chấn thương khi vận động.

Quan trọng hơn hết, phụ huynh cần nhạy bén trước những dấu hiệu bất thường ở mắt con. Nếu trẻ đột ngột than phiền nhìn mờ, đau nhức nhiều, đỏ mắt kéo dài hoặc có biểu hiện lác nặng hơn, không nên chờ đến lịch tái khám định kỳ mà cần đưa con đi kiểm tra ngay để được xử lý kịp thời.

Tóm lại, viễn loạn thị ở trẻ em là một tật khúc xạ cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời để hạn chế ảnh hưởng đến học tập cũng như sinh hoạt hằng ngày. Cha mẹ nên chú ý theo dõi những biểu hiện bất thường ở mắt của trẻ, chủ động cho con thăm khám định kỳ và duy trì lối sống khoa học để bảo vệ thị lực. Khi được chăm sóc đúng cách, tình trạng này hoàn toàn có thể được kiểm soát giúp trẻ tránh các biến chứng thị lực nghiêm trọng.