Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển về thể chất, trí thông minh, chỉ số cảm xúc của trẻ, đặc biệt trong những năm tháng đầu đời. Cùng ECO Pharma tìm hiểu những cách khắc phục tình trạng trẻ sơ sinh khó ngủ qua bài viết sau.
Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của trẻ sơ sinh. Vào giai đoạn này, trẻ cần ngủ khoảng 14 đến 18 tiếng một ngày và thường ngủ thành từng đợt ngắn. Mỗi đợt 2 đến 3 tiếng, một số trẻ ngủ đến 4 tiếng.
Trẻ sơ sinh thức dậy thường xuyên để bú sữa mẹ vì thể tích dạ dày còn nhỏ, mau đói. Sau đó, trẻ có thể ngủ lại ngay hoặc chơi đùa một lúc trước khi ngủ. Trẻ ngủ vào cả ban ngày và ban đêm, khoảng 8 đến 9 tiếng ban ngày và khoảng 8 tiếng ban đêm. Vì lúc này, các bộ phận não kiểm soát chu kỳ ngủ ngày – đêm của trẻ vẫn chưa phát triển hoàn thiện.
Trẻ sơ sinh có hai loại giấc ngủ khác nhau, gồm giấc ngủ nhanh và giấc ngủ chậm. Trong giấc ngủ nhanh (REM – rapid eye movement), hay còn gọi là giấc ngủ động (active sleep), trẻ có thể co giật tay hoặc chân, mắt chuyển động dưới mí mắt nhắm, hơi thở nhanh, cử động miệng. (1)
Trong khi đó, giấc ngủ chậm (Non-REM – Non-rapid eye movement), còn gọi là giấc ngủ tĩnh (quiet sleep) gồm 4 giai đoạn:
Mỗi chu kỳ ngủ của trẻ sơ sinh bao gồm cả giấc ngủ động và giấc ngủ tĩnh. Bắt đầu từ giai đoạn 1, đến giai đoạn 2, 3, 4. Sau đó quay lại giai đoạn 3, 2 rồi đến REM. Các chu kỳ này diễn ra nhiều lần. Trẻ có thể thức giấc khi chuyển từ giấc ngủ sâu sang giấc ngủ nông, dẫn đến khó ngủ lại.
Việc xác định nguyên nhân bé sơ sinh khó ngủ là rất cần thiết, giúp trẻ ngủ đủ giấc, đáp ứng sự phát triển mạnh mẽ về thể chất, tinh thần trong giai đoạn này:
Theo Tổ chức Giấc ngủ (Mỹ), trẻ sơ sinh dành khoảng 50% thời gian ngủ trong giai đoạn REM. Điều này có nghĩa là trẻ trải qua giấc ngủ REM đến 9 tiếng một ngày. Hoạt động não của trẻ tăng lên, mắt chuyển động nhanh và xuất hiện những giấc mơ sống động. Lúc này, chỉ cần một âm thanh hoặc cử động nhẹ cũng có thể làm trẻ thức giấc, dẫn đến mất ngủ.
Một số vấn đề sức khỏe phổ biến có thể gây khó ngủ ở trẻ sơ sinh gồm: (2)
Thiếu hụt một số chất dinh dưỡng như sắt, magie, vitamin D, canxi,… có thể khiến trẻ sơ sinh mất ngủ. Nồng độ vitamin D, canxi thấp cản trở sự phát triển xương khớp, làm trẻ nhức mỏi, trằn trọc.
Trong khi đó, thiếu sắt và magie dẫn đến hội chứng chân không yên, gây khó ngủ. Ngoài ra, nghiên cứu năm 2018 cũng cho thấy, các chất dinh dưỡng như tryptophan, nucleotide ảnh hưởng giấc ngủ của trẻ bằng cách tác động đến hoạt động của não. Một số axit béo, bao gồm omega-3 cũng có liên quan vì chúng hỗ trợ sự phát triển của hệ thần kinh trung ương. (3)
Trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với môi trường xung quanh, nhất là khi ở giai đoạn ngủ REM. Các yếu tố như tiếng ồn, ánh sáng mạnh, nhiệt độ quá cao hoặc thấp,… có thể làm gián đoạn giấc ngủ của trẻ. Hơn nữa, thói quen sử dụng thiết bị điện tử như điện thoại, máy vi tính của bố mẹ trong không gian ngủ cũng làm trẻ dễ bị giật mình, thức giấc, quấy khóc, khó ngủ lại.
Não của trẻ sơ sinh chưa phát triển hoàn thiện, không thể phân biệt chu kỳ ngủ ngày – đêm. Vì vậy trong giai đoạn này, giấc ngủ của trẻ chủ yếu xuất phát từ nhu cầu. Trẻ có thể ngủ quá nhiều vào ban ngày và thức giấc ban đêm. Tình trạng này thường tự khỏi khi trẻ được khoảng 8 tuần tuổi. Tuy nhiên, bố mẹ có thể hỗ trợ trẻ điều chỉnh sớm hơn, bằng cách giữ không gian ban ngày sáng sủa và không gian ban đêm tối, yên tĩnh.
Trẻ tiếp xúc lâu với tã ướt, bẩn do phân hoặc nước tiểu có thể gây hăm tã dẫn đến nổi mẩn đỏ, khó chịu, không thể vào giấc. Giường chiếu, quần áo không được vệ sinh sạch sẽ cũng làm tích tụ bụi bẩn, vi khuẩn khiến trẻ kích ứng da, ngứa ngáy, ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Một số yếu tố khác có thể khiến trẻ sơ sinh khó ngủ, bao gồm:
Bé sơ sinh khó ngủ kéo dài có nguy cơ suy giảm sức khỏe thể chất, não bộ, đồng thời ảnh hưởng đến sinh hoạt của bố mẹ:
Khi ngủ, cơ thể trẻ sản xuất hormone tăng trưởng (GH) giúp thúc đẩy chiều cao và cân nặng. Thiếu ngủ có thể làm giảm lượng hormone này, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất.
Giấc ngủ cũng là thời gian hệ thống miễn dịch giải phóng các protein gọi là cytokine, có tác dụng chống viêm, nhiễm trùng. Nếu bé sơ sinh trằn trọc khó ngủ, quá trình sản xuất cytokine sẽ bị ức chế, giảm chức năng miễn dịch. Điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng như cảm cúm, viêm họng, nhiễm trùng tai. Ngoài ra, trẻ sơ sinh khó ngủ kéo dài cũng có nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, sức khỏe tâm thần kém trong tương lai. (4)
Quá trình phát triển não bộ của trẻ chủ yếu diễn ra trong khi ngủ. Đây là lúc các kết nối giữa bán cầu não trái và bán cầu não phải được hình thành. Có hơn một triệu kết nối thần kinh được hình thành mỗi giây trong ba năm đầu đời của trẻ. Khi ngủ, não trẻ bắt đầu lưu trữ và học hỏi từ những ký ức trong ngày. Thiếu ngủ làm cản trở khả năng ghi nhớ và nhận thức, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ, tư duy và cảm xúc.
Trẻ sơ sinh khó ngủ thường mệt mỏi, quấy khóc, cáu kỉnh, khó dỗ dành. Điều này gây khó khăn cho bố mẹ trong việc thiết lập thói quen sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Thiếu ngủ cũng khiến trẻ phụ thuộc vào việc hát ru, cho bú, bồng bế, dẫn đến khó học cách tự ngủ.
Bên cạnh đó, giấc ngủ còn ảnh hưởng đến thói quen ăn uống. Trẻ sơ sinh ngủ đủ giấc thường dễ dỗ, phản ứng nhanh, ăn ngon hơn. Điều này rất quan trọng cho sự phát triển thể chất và tinh thần.
Trẻ sơ sinh khó ngủ khiến bố mẹ thiếu thời gian nghỉ ngơi, dẫn đến mệt mỏi, căng thẳng, thậm chí trầm cảm sau sinh. Theo Trung tâm thông tin công nghệ sinh học quốc gia – Thư viện y khoa quốc gia (Mỹ), ước tính trong số 7 người mẹ thì có 1 trường hợp mắc trầm cảm trong năm đầu tiên sau khi sinh.
Ngoài ra, ngủ không đủ giấc cũng ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu suất làm việc của bố mẹ. Việc chăm sóc trẻ khó ngủ có thể làm xáo trộn sinh hoạt hằng ngày và gây căng thẳng trong các mối quan hệ gia đình.
Để khắc phục tình trạng trẻ sơ sinh khó ngủ, bố mẹ có thể áp dụng một số biện pháp:
Bố mẹ nên thiết lập một số thói quen trước khi ngủ cho trẻ, như tắm, massage, chỉnh tối đèn trong phòng, hát ru,… Điều quan trọng là bạn cần duy trì tính nhất quán của những hành động này mỗi ngày, giúp trẻ nhận biết dấu hiệu để chuẩn bị vào giấc.
Đảm bảo môi trường ngủ của trẻ thoải mái, có nhiệt độ phù hợp, tối và yên tĩnh. Bố mẹ nên bố trí đèn ngủ có ánh sáng dịu nhẹ, cho trẻ mặc áo quần thoáng mát, tránh đắp chăn quá dày. Chăn ga gối nệm cần được vệ sinh sạch sẽ thường xuyên, tránh tích tụ vi khuẩn, bụi bẩn gây kích ứng. Bạn có thể sử dụng ti giả để giúp trẻ dễ ngủ hơn, đồng thời hạn chế trò chuyện, dùng thiết bị điện tử khi trẻ đang ngủ.
Tình trạng khó phân biệt ngày và đêm ở trẻ sơ sinh có thể diễn ra từ khi nằm trong bụng mẹ. Sau khi chào đời, trẻ không thể tự điều chỉnh ngay, ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Ban ngày, bạn nên cho trẻ tiếp xúc với ánh sáng nhiều hơn, chẳng hạn như mở cửa sổ, bật đèn; kết hợp chơi đùa, trò chuyện, đọc sách. Ban đêm, hãy chỉnh ánh sáng mờ, giữ yên lặng.
Việc giới hạn thời gian ngủ 2 đến 3 tiếng vào ban ngày cũng rất cần thiết, giúp trẻ học được rằng ban đêm là lúc cần ngủ dài. Ngoài ra, bố mẹ nên tạo thói quen cho trẻ trước khi ngủ mỗi tối, chẳng hạn như hát một bài hát. Điều này khuyến khích trẻ phân biệt được đây là thời điểm ngủ lâu, khác với ban ngày.
Trong vài tháng tiếp theo, dù nhịp sinh học đã phát triển, trẻ vẫn có thể thức giấc giữa đêm. Tuy nhiên, các thói quen được rèn luyện này sẽ thiết lập nền tảng cho giấc ngủ lành mạnh lúc trẻ lớn lên.
Khi dỗ trẻ ngủ, bố mẹ nên hạn chế bồng bế. Thay vào đó, hãy thực hiện những cách không tạo cảm giác phụ thuộc như hát ru, vỗ nhẹ ở mông. Lúc trẻ có dấu hiệu thức giấc, bạn nên thử để bé cố gắng tự ngủ lại. Nếu sau vài phút trẻ vẫn tỉnh, bố mẹ có thể vào phòng nhưng không bật đèn, nhẹ nhàng bế, vỗ về để bé ngủ tiếp.
Trước khi trẻ vào giấc, phụ huynh cần chuẩn bị mọi thứ sẵn sàng cho giấc ngủ, giúp trẻ cảm thấy thoải mái, ngủ lâu hơn. Bạn hãy vệ sinh cá nhân sạch sẽ cho trẻ, mặc quần áo giữ ấm, thay tã có độ thông thoáng và thấm hút tốt.
Quấn khăn giúp tạo ra cảm giác ấm áp, êm dịu mà trẻ sơ sinh đã trải qua trong bụng mẹ trước khi chào đời, nhờ đó trẻ cảm thấy an toàn và ngủ ngon. Bạn có thể quấn khăn cho bé theo cách: (5)
Bước 1: Trải tấm khăn mỏng nhẹ hình vuông, sao cho một góc hướng lên. Sau đó gấp góc phía trên xuống.
Bước 2: Đặt trẻ nằm ngửa trên khăn. Đầu nằm trên nếp gấp, vai ở dưới nếp gấp.
Bước 3: Giữ tay trái của trẻ dọc theo bên hông. Choàng góc trái khăn qua người, luồn mép khăn vào thân phải. Đảm bảo khăn vừa khít nhưng không quá chật, không che mặt trẻ gây khó thở.
Bước 4: Choàng góc khăn dưới cùng qua chân và cánh tay phải, nhét phần mép vào sau vai phải của trẻ. Giữ hơi lỏng để chân có thể cử động.
Bước 5: Choàng góc khăn còn lại, luồn ngang qua cơ thể và nhét kỹ.
Trong quá trình quấn khăn, bạn cần lưu ý:
Tình trạng mất ngủ ở trẻ sơ sinh thường đi kèm nhiều vấn đề sức khỏe khác, chẳng hạn như thiếu hụt dinh dưỡng, bệnh lý về dạ dày, giấc ngủ,… Vì vậy, phụ huynh nên cho trẻ thăm khám tại những cơ sở đa chuyên khoa, có thế mạnh về sản phụ khoa, sơ sinh như Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
Sự kết hợp của Trung tâm Sơ sinh, Khoa Nhi, Khoa Dinh dưỡng Tiết chế, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy,… giúp điều trị, chăm sóc toàn diện cho sự phát triển về thể chất, tinh thần của trẻ.
Trung tâm được dẫn dắt bởi các bác sĩ dày dặn kinh nghiệm, giàu tâm huyết với nghề, đã trải qua đào tạo chuyên sâu tại các nước tiên tiến trên thế giới. Đặc biệt, bệnh viện chú trọng đầu tư các bị hiện đại, cần thiết cho trẻ sơ sinh như lồng ấp trẻ sơ sinh Giraffe – GE, hệ thống Neopuff hồi sức trẻ sinh non giúp kiểm soát nồng độ oxy và áp lực tránh tổn thương phổi, máy thở cao cấp Babylog VN600 Drager thế hệ mới chuyên dụng cho trẻ sơ sinh,… đảm bảo trẻ được chữa trị trong môi trường vô khuẩn, an toàn, tiện nghi cao nhất, được theo dõi sát sao 24/24.
Nguyên nhân trẻ sơ sinh khó ngủ có thể xuất phát từ yếu tố sinh lý bên trong hoặc môi trường bên ngoài. Để khắc phục, bố mẹ cần điều chỉnh không gian ngủ lý tưởng và tập cho trẻ những thói quen ngủ lành mạnh. Ngoài ra, việc thăm khám cũng rất quan trọng, giúp kịp thời phát hiện những bệnh lý tiềm ẩn như thiếu chất, ngưng thở khi ngủ,… Từ đó điều trị kịp thời, hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ.
