Hay buồn ngủ quá mức vào ban ngày mặc dù đã ngủ đủ giấc ban đêm là một dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ hoặc các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn khác. Nhận diện triệu chứng này chính xác sẽ giúp khắc phục đúng cách, hiệu quả để nâng cao chất lượng sống và phòng ngừa bệnh tật.
Buồn ngủ nhiều vào ban ngày là một triệu chứng rối loạn giấc ngủ có nguyên nhân đa dạng. Nó có thể xuất phát từ các rối loạn bên trong cơ thể, bệnh tật, nhưng cũng có thể do sinh hoạt, thay đổi môi trường, thời tiết hoặc tác dụng phụ của đồ ăn, thức uống, thuốc và các sản phẩm bổ sung.
Ngủ nhiều nguyên phát là chứng ngủ nhiều tự phát, không do bệnh lý nào gây ra, gồm 3 loại:(1)
Ngủ nhiều thứ phát xảy ra khi cơn buồn ngủ có liên quan đến bệnh lý hoặc tác nhân khác:
Tình trạng này có biểu hiện chính là hay bị buồn ngủ quá mức vào ban ngày, cơn buồn ngủ lặp đi lặp lại. Ngủ lâu hơn bình thường (11 tiếng trở lên) nhưng vẫn rất buồn ngủ, khó tỉnh táo ban ngày. Ảo giác (thấy hoặc nghe những điều không có thật). Hiện tượng bóng đè, không thể cử động dù có nhận thức về xung quanh. Hoặc mặc dù đã ngủ trưa nhưng vẫn không tỉnh táo hơn.
Ngoài ra, người bệnh cũng sẽ gặp phải các triệu chứng chung thường thấy khác của chứng rối loạn giấc ngủ như:
Buồn ngủ quá mức vào ban ngày dù đã nghỉ ngơi đủ có thể cảnh báo một số vấn đề liên quan đến thần kinh, nội tiết, tim mạch và các chứng rối loạn giấc ngủ.
Các bệnh lý có thể dẫn đến tình trạng này là:
Ngưng thở khi ngủ là tình trạng tạm ngừng thở trong lúc ngủ thường xuyên, do đường thở bị tắc nghẽn (ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn) hoặc não không gửi tín hiệu cần thiết để thở (ngưng thở trung ương). Điều này làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ, khiến người bệnh hay buồn ngủ ban ngày.(2)
Hội chứng chân không yên là rối loạn liên quan đến não, thần kinh và giấc ngủ, gây cảm giác thôi thúc mạnh mẽ phải cử động chân. Tình trạng này thường xuất hiện ban đêm, gây khó ngủ, dẫn đến buồn ngủ nhiều hôm sau.
Ngủ rũ là một dạng rối loạn thần kinh ảnh hưởng đến khả năng ngủ và thức, gây buồn ngủ dữ dội, không kiểm soát được. Người bệnh có thể đột nhiên ngủ thiếp đi bất cứ lúc nào, kèm theo mất trương lực cơ, tê liệt, ảo giác.
Trầm cảm là một rối loạn tâm thần gây cảm giác buồn bã dai dẳng, mất hứng thú với những hoạt động từng yêu thích. Một trong những triệu chứng phổ biến của bệnh là khó ngủ hoặc thường xuyên buồn ngủ.
Tiểu đường là bệnh mạn tính xảy ra khi lượng đường trong máu quá cao, do tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc cơ thể không phản ứng hiệu quả với insulin.
Đường huyết cao khiến thận hoạt động nhiều hơn để lọc và hấp thụ lượng đường dư thừa. Khi thận không xử lý kịp, lượng đường dư thừa sẽ được bài tiết qua nước tiểu. Bệnh tiểu đường thường gây ra các triệu chứng tiểu đêm làm gián đoạn giấc ngủ. Tình trạng này cũng gây mất nước và khát khiến bạn phải thức dậy uống nước thường xuyên. Ngủ không đủ vào ban đêm sẽ dẫn đến hay buồn ngủ vào ngày hôm sau.
Suy giáp là tình trạng tuyến giáp không sản xuất đủ hormone tuyến giáp. Bệnh có thể gây đau khớp, đau cơ hoặc khiến cơ thể cảm thấy quá lạnh, dẫn đến gián đoạn giấc ngủ về đêm. Theo Tổ chức giấc ngủ (Mỹ), sự rối loạn hệ thống nội tiết ở người suy giáp cũng làm tăng nguy cơ mắc chứng ngủ nhiều (hypersomnia), gây buồn ngủ quá mức mặc dù đã ngủ đủ giấc.(3)
Thiếu máu đặc trưng bởi sự thiếu hụt số lượng hồng cầu hoặc nồng độ huyết sắc tố (hemoglobin) trong hồng cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu máu được xác định khi mức hemoglobin dưới 13 g/dL ở nam giới và dưới 12 g/dL ở phụ nữ không mang thai. Tình trạng này ảnh hưởng đến giấc ngủ qua nhiều cơ chế, chẳng hạn như gây mệt mỏi, giảm oxy lên não, tim đập nhanh để tăng lưu thông máu. Tất cả đều cản trở giấc ngủ ban đêm, gây buồn ngủ nhiều ban ngày.
Ở người thiếu máu do thiếu sắt, nguy cơ mất ngủ cũng cao hơn vì thiếu sắt liên quan đến hội chứng chân không yên, làm giảm chất lượng giấc ngủ, dẫn đến hay buồn ngủ hôm sau.
Bệnh gan bao gồm những tình trạng gây tổn thương gan, làm giảm chức năng gan, thường do nhiễm virus, lạm dụng rượu bia. Nghiên cứu năm 2020 cho thấy, khoảng 60% đến 80% người mắc bệnh gan mãn tính gặp rối loạn giấc ngủ, với các biểu hiện như mất ngủ, giảm chất lượng giấc ngủ, giảm thời lượng giấc ngủ chuyển động mắt nhanh (REM), hội chứng chân không yên và hay bị buồn ngủ ban ngày quá mức.(4)
Gan hoạt động kém ảnh hưởng đến quá trình xử lý melatonin, hormone điều hòa chu kỳ ngủ – thức. Bên cạnh đó, bệnh gan còn ảnh hưởng đến thân nhiệt, đường huyết, làm gián đoạn giấc ngủ. Hệ quả là bạn không ngủ đủ giấc và thường xuyên buồn ngủ vào ngày hôm sau. Nguyên nhân nghiêm trọng khác gây buồn ngủ nhiều là bệnh não gan, một dạng rối loạn chức năng não có thể khiến người bệnh ngủ gà, nửa tỉnh nửa mê.
Bệnh tim bao gồm bệnh mạch vành, rối loạn nhịp tim, khuyết tật tim bẩm sinh, bệnh cơ tim, bệnh van tim. Các bệnh lý về tim khiến tim bơm không bơm đủ máu đáp ứng nhu cầu của các mô. Lúc này, cơ thể sẽ ưu tiên đưa máu đến tim và não, thay vì các cơ quan ít quan trọng như tay, chân. Điều này khiến người bệnh gặp cảm thấy khó thở, yếu chân, mệt mỏi, kiệt sức và hay bị buồn ngủ sau khi ăn.
Ngoài ra, bệnh tim cũng gây mất ngủ về đêm. Khi nằm, máu từ chân chảy ngược về tim, khiến tim nhận được nhiều máu hơn mức bơm đi, gây khó thở nghiêm trọng hơn. Hệ quả là người bệnh khó vào giấc hoặc tỉnh dậy giữa đêm, dẫn đến buồn ngủ nhiều suốt ngày.
Đây là bệnh tự miễn mạn tính, gây đau, sưng, cứng khớp, xảy ra do hệ thống miễn dịch tấn công màng hoạt dịch của khớp mà không rõ lý do. Bệnh thường ảnh hưởng đến khớp ngón tay, bàn tay, cổ tay, đầu gối, mắt cá chân, bàn chân, ngón chân. Nguyên nhân hay buồn ngủ ban ngày ở người mắc RA là vì khó ngủ ban đêm, chủ yếu do đau khớp. Hơn 50% người bệnh còn gặp rối loạn giấc ngủ khác như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên.
Bên cạnh đó, tình trạng viêm trong viêm khớp dạng thấp và chất gây viêm như cytokine cũng ảnh hưởng đến việc điều hòa giấc ngủ, khiến bạn uể oải, hay buồn ngủ vào ngày kế tiếp.
Để chẩn đoán vì sao hay buồn ngủ, bác sĩ thường khai thác thông tin về thời gian ngủ, số lần thức dậy giữa đêm, bệnh lý, loại thuốc đang dùng, chế độ ăn uống, tiền sử gia đình. Người bệnh có thể được hướng dẫn ghi lại nhật ký giấc ngủ mỗi ngày để theo dõi.
Nếu nghi ngờ buồn ngủ nhiều do bệnh lý, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm:
Nếu buồn ngủ nhiều xuất phát từ bệnh lý, quá trình điều trị thường tập trung kiểm soát bệnh. Sau khi khắc phục được các bệnh liên quan, tình trạng hay buồn ngủ cũng sẽ cải thiện.
Tùy nguyên nhân mà bác sĩ chỉ định phác đồ phù hợp, ví dụ như:
Xem thêm: Các cách hết buồn ngủ ngay lập tức
Trong khi duy trì các biện pháp y tế, người bệnh cũng cần xây dựng những thói quen tốt, hỗ trợ nâng cao giấc ngủ ban đêm. Bao gồm giữ lịch trình ngủ nhất quán, đi ngủ và thức cùng thời điểm trong ngày, kể cả cuối tuần; bố trí phòng ngủ tối, thoải mái, yên tĩnh. Bạn tránh uống cà phê và rượu vào buổi chiều tối.
Các thiết bị điện tử không nên sử dụng trước khi ngủ ít nhất 60 phút. Những hoạt động thư giãn như đọc sách, thiền, tắm nước ấm, massage cũng là biện pháp tốt nên thử, giúp xoa dịu căng thẳng. Nếu ngủ trưa, hãy giới hạn trong thời gian ngắn khoảng 30 phút.
Hoạt động thể chất ban ngày có thể cải thiện chất lượng giấc ngủ, nhưng tránh tập thể dục sát giờ lên giường. Chế độ ăn ưu tiên melatonin, tryptophan, vitamin D, magie, omega-3. Những chất này có tác dụng điều hòa giấc ngủ, điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh, làm dịu hệ thần kinh. Tất cả đều góp phần thúc đẩy ngủ ngon.
Thực phẩm nên bổ sung là ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, gạo lứt), cá béo (cá hồi, cá trích, cá thu), các loại hạt (hạt chia, hạt lanh, hạnh nhân), rau lá xanh (tần ô, diếp cá, mồng tơi), thịt gia cầm không da (gà, vịt), quả mọng (việt xuất, mâm xôi, dâu tây).
Nếu hay bị mất ngủ ban đêm, bạn nên bổ sung các tinh chất thiên nhiên quý hỗ trợ giấc ngủ như tinh chất Blueberry và Ginkgo Biloba. Đây là những tinh chất hỗ trợ chống gốc tự do, tăng tuần hoàn não, bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện chứng đau nửa đầu giúp ngủ ngon giấc.
Người hay bị buồn ngủ hãy thử áp dụng một số cách làm tỉnh táo nhanh chóng. Ví dụ ra khỏi chỗ ngồi và uống một ly nước lạnh, ra ban công phơi nắng hoặc tập các động tác thể dục tại chỗ. Cà phê hoặc trà cũng cần thiết để giữ cho bạn tỉnh táo để làm việc, nhưng không nên lạm dụng và tránh uống sau 3 giờ chiều. Ngoài ra, nghe nhạc vui nhộn, trò chuyện với mọi người cũng giúp tỉnh ngủ.
Đôi khi sự thay đổi hormone trong một số thời kỳ (dậy thì, mang thai) có thể gây hay buồn ngủ nhiều và quá mức vào ban ngày. Tình trạng này sẽ tự biến mất khi hormone ổn định trở lại. Nhưng nếu buồn ngủ quá mức diễn ra thường xuyên, kéo dài mà không phải cho các rối loạn này quá một tháng, bạn nên đi thăm khám, tìm nguyên nhân để có biện pháp cải thiện đúng cách, hiệu quả.
