Buồn ngủ li bì là một trong những chứng rối loạn giấc ngủ phổ biến gây buồn ngủ hoặc mệt mỏi quá mức vào ban ngày. Những người mắc chứng bệnh này thường khó tập trung, suy giảm trí nhớ và bị ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống. Cùng ECO Pharma tìm hiểu tình trạng này là gì, nguyên nhân và cách điều trị bệnh ngay sau đây.
Ngủ li bì không muốn dậy hay còn gọi hội chứng ngủ nhiều là một dạng rối loạn giấc ngủ đặc trưng bởi tình trạng các cơn buồn ngủ cực độ xuất hiện liên tục hoặc lặp đi lặp lại trong ngày, ngay cả khi đã ngủ đủ giấc hoặc nhiều hơn số giờ khuyến nghị theo độ tuổi. Tình trạng này không trực tiếp đe dọa tính mạng, nhưng ảnh hưởng đến sinh hoạt và dễ gây tai nạn giao thông, tai nạn lao động. Ngoài ra, bệnh kéo dài không được điều trị còn gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần và bệnh tật khác.(1)
Mặc dù cùng gây buồn ngủ quá mức vào ban ngày nhưng tình trạng ngủ li bì không giống với chứng ngủ rũ Narcolepsy. Chứng ngủ rũ thường biểu hiện bằng các cơn buồn ngủ ập đến đột ngột, còn bệnh ngủ li bì có xu hướng phát triển âm thầm và tăng dần mức độ theo thời gian. Các triệu chứng thường khởi phát ở thanh thiếu niên 17 – 24 tuổi, trung bình là 21,8 tuổi. Đây là độ tuổi có thói quen sinh hoạt kém lành mạnh, thiếu khoa học.
Nguyên nhân có thể xuất phát từ các vấn đề sức khỏe tâm thần, bệnh lý tiềm ẩn, rối loạn giấc ngủ, sử dụng quá nhiều rượu, chất kích thích hoặc một số loại thuốc.(2)
Các rối loạn sức khỏe tâm thần bao gồm trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) và rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD). Trầm cảm có thể dẫn đến sự thay đổi trong chu kỳ ngủ – thức tự nhiên của cơ thể, gây ra cảm giác mệt mỏi và buồn ngủ quá mức ngay cả khi đã ngủ đủ giấc. Ngoài ra, người bệnh trầm cảm có xu hướng mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày và thường tìm đến giấc ngủ như một cách tránh né cảm xúc tiêu cực.
Một số bệnh lý như bệnh Alzheimer hoặc Parkinson, suy giáp (hypothyroidism), rối loạn lưỡng cực, tim mạch, suy thận, suy gan, tiểu đường, hội chứng mệt mỏi mãn tính, tăng canxi huyết, hạ natri máu, chấn thương đầu thường đi kèm với cảm giác uể oải, buồn ngủ quá mức. Bệnh suy giáp làm chậm quá trình trao đổi chất, dẫn đến cảm giác mệt mỏi và ngủ li bì không muốn dậy. Bên cạnh đó, các bệnh nhiễm trùng kéo dài hoặc một số bệnh tự miễn cũng có thể gây ra tình trạng mệt mỏi và buồn ngủ dai dẳng.
Hai nguyên nhân thường gây ra bệnh là hội chứng Kleine-Levin và chứng ngưng thở khi ngủ. Hội chứng Kleine-Levin đặc trưng bởi các đợt buồn ngủ cực độ tái phát xảy ra cùng với các rối loạn về tinh thần, hành vi và thậm chí là tâm thần(3). Tình trạng này chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới trẻ tuổi và các đợt bệnh thường giảm dần trong khoảng thời gian từ 8 – 12 năm. Chứng ngưng thở khi ngủ gây ra các đợt ngừng thở lặp đi lặp lại, làm suy giảm chất lượng giấc ngủ và khiến người bệnh mệt mỏi, buồn ngủ li bì cả ngày.
Ngoài hai nguyên nhân chính kể trên, các rối loạn giấc ngủ khác cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chu kỳ giấc ngủ và sức khỏe tổng thể, bao gồm rối loạn giấc ngủ do làm việc theo ca, mất ngủ, chứng ngủ rũ, chứng ngủ rũ vô căn và hội chứng chân không yên.
Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng các biến thể gen liên quan đến đồng hồ sinh học có thể khiến một số người có xu hướng ngủ nhiều hơn bình thường hoặc khó thức dậy vào buổi sáng. Chẳng hạn như gen PER1, PER2, PER3, CRY1, CRY2, ADRB1, RGS16, RASA4B, CA14, EXD3, CLN5, NOL4, PLCL1 có thể ảnh hưởng đến sự ổn định của chu kỳ ngủ thức hoặc các đặc điểm giấc ngủ như thời lượng ngủ, thời gian ngủ, chất lượng giấc ngủ.(4)
Thói quen sinh hoạt không lành mạnh cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng này. Thiếu ngủ mạn tính do thức khuya, làm việc quá sức hoặc sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ có thể làm giảm chất lượng giấc ngủ, dẫn đến nhu cầu ngủ bù vào ban ngày.
Bên cạnh đó, chế độ ăn thiếu cân bằng, tiêu thụ nhiều thức ăn nhanh, thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ, uống rượu bia, chất kích thích vào buổi tối và ít vận động thể chất hoặc căng thẳng kéo dài cũng góp phần làm cơ thể mệt mỏi, buồn ngủ quá mức.
Người mắc chứng ngủ li bì cả ngày thường có nhu cầu ngủ cao vào những thời điểm không thích hợp như đang làm việc, đi học, lái xe, vận hành máy móc hoặc trò chuyện với người khác. Các dấu hiệu của tình trạng có thể bao gồm:
Hội chứng ngủ li bì là một trong những tình trạng rối loạn giấc ngủ ngược lại với chứng mất ngủ. Đặc trưng bởi các cơn buồn ngủ quá mức và xu hướng ngủ nhiều hơn bình thường, có thể liên quan đến một số nguy cơ sức khỏe tiềm ẩn. Các nghiên cứu đã chỉ ra thời lượng giấc ngủ và tỷ lệ mắc bệnh hoặc tử vong có mối quan hệ hình chữ U, trong đó ngủ đủ và điều độ có liên quan đến rủi ro sức khỏe thấp nhất.
Ngủ quá nhiều hoặc ngủ quá ít ảnh hưởng đến một số vấn đề sức khỏe như lo âu, mức năng lượng thấp, suy giảm trí nhớ, béo phì, tiểu đường type 2, tăng huyết áp và các bệnh tim mạch. Thậm chí, một số nghiên cứu còn cho thấy tỷ lệ tử vong gia tăng ở những người ngủ quá nhiều.
Mặc dù việc ngủ nhiều không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng, nhưng kéo dài dai dẳng và khó cưỡng lại vào ban ngày có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung, hiệu suất làm việc và học tập. Đồng thời, tăng nguy cơ tai nạn trong các hoạt động đòi hỏi sự tỉnh táo như lái xe hoặc vận hành máy móc. Hơn nữa, bệnh có thể là triệu chứng của các rối loạn giấc ngủ tiềm ẩn như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên hoặc các bệnh lý nội khoa và thần kinh khác.
Hầu hết các nghiên cứu về tác động của giấc ngủ dài (một biểu hiện của bệnh) đều bị ảnh hưởng bởi tuổi tác, tình trạng sức khỏe, bệnh trầm cảm. Ví dụ, ở người lớn tuổi, ngủ nhiều có thể là do sự suy giảm chức năng cơ thể và giảm hoạt động thể chất, dẫn đến mệt mỏi, cần ngủ nhiều hơn. Bên cạnh đó, một số phân tích tổng hợp gần đây cũng cho thấy, những người có tiền sử chấn thương tâm lý cũng có xu hướng bị trầm cảm và ngủ nhiều hơn, những người bị trầm cảm cũng có nhiều khả năng sử dụng thuốc an thần, làm tăng thời gian ngủ.
Để chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng buồn ngủ li bì và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, các bác sĩ sẽ dựa trên triệu chứng, tiền sử bệnh lý và các xét nghiệm chuyên sâu.
Dựa trên kết quả của các xét nghiệm nêu trên và đánh giá lâm sàng toàn diện, bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán chính xác về tình trạng bệnh và xác định nguyên nhân tiềm ẩn, từ đó xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp. Hiện nay, đã có một số loại thuốc được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt để điều trị chứng ngủ li bì vô căn và các thuốc khác cũng có thể được sử dụng ngoài chỉ định để giúp giảm các triệu chứng buồn ngủ quá mức, các rối loạn giấc ngủ khác.
Bác sĩ sẽ đề xuất loại thuốc phù hợp, một số loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh bao gồm thuốc amphetamine, thuốc methylphenidate, thuốc modafinil, clonidine, levodopa, bromocriptine, thuốc chống trầm cảm và thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOI).
Ngoài việc dùng thuốc, bác sĩ có thể khuyên bạn nên vệ sinh giấc ngủ để có được giấc ngủ ngon, giảm tần suất buồn ngủ trong ngày. Chẳng hạn như thiết lập một lịch trình ngủ đều đặn, tạo môi trường ngủ yên tĩnh, tối và thoải mái, tránh sử dụng các chất kích thích như caffeine và rượu, cũng như hạn chế tập thể dục cường độ cao trong vài giờ trước khi ngủ.
Trong trường hợp bệnh có liên quan đến các vấn đề sức khỏe tâm thần như lo âu, căng thẳng hoặc trầm cảm, liệu pháp tâm lý có thể đóng vai trò quan trọng. Việc trò chuyện với bác sĩ tâm lý có thể giúp người bệnh giải quyết các vấn đề cảm xúc, kiểm soát chứng trầm cảm và các tình trạng khác có thể gây ra chứng bệnh. Liệu pháp cũng có thể giúp bạn quản lý cảm xúc tốt hơn nếu lo lắng chứng ngủ nhiều đang ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân của mình.
Không phải tất cả các trường hợp buồn ngủ li bì cả ngày đều có thể phòng ngừa được, đặc biệt nếu do tình trạng bệnh lý tiềm ẩn gây ra. Ngoài việc cố gắng ngủ đủ giấc mỗi đêm, không có cách nào để ngăn ngừa tình trạng. Điều này đúng với tình trạng bệnh vô căn do không biết nguyên nhân gây ra nên không thể ngăn ngừa được.
Kiểm soát chứng bệnh có thể không ngăn ngừa được tình trạng này, nhưng có thể làm giảm tần suất gặp phải các triệu chứng. Dưới đây là một số cách phòng ngừa bệnh mà bạn có thể tham khảo:
Bệnh ngủ li bì không trực tiếp đe dọa đến tính mạng nhưng ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng đời sống, công việc và học tập của nhiều người, thậm chí đây còn là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn. Để cải thiện tình trạng bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều trị, thực hành liệu pháp tâm lý hoặc áp dụng các biện pháp cải thiện vệ sinh giấc ngủ. Nếu tình trạng này kéo dài, bạn cần đến bệnh viện thăm khám để được chẩn đoán, điều trị kịp thời, không nên chủ quan với hội chứng này.
