Bố mẹ biết gì về rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh

Phụ huynh có con từ 0 – 3 tháng tuổi thường lo lắng khi bé khó ngủ, thức giấc nhiều lần giữa đêm hoặc chỉ chịu ngủ khi nằm cùng bố mẹ. Đây là những dấu hiệu đặc trưng của rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh. Tuy nhiên do có quá nhiều lời khuyên khác nhau từ sách, mạng xã hội, người thân khiến phụ huynh bối rối, không biết đâu mới là cách xử lý đúng.

Cùng ECO Pharma tìm hiểu chi tiết về tình trạng này qua bài viết sau để có hướng can thiệp phù hợp.

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh là gì?

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh là tình trạng trẻ dưới 3 tháng tuổi khó vào giấc, ngủ không sâu, thường xuyên tỉnh giấc vào ban đêm, làm ảnh hưởng đến sức khỏe của bé và tinh thần của bố mẹ.

Trẻ từ 0 – 3 tháng tuổi vẫn có thể gặp rối loạn giấc ngủ nhưng đặc điểm khác so với trẻ lớn do hệ thần kinh và nhịp sinh học chưa hoàn thiện. Ở giai đoạn này giấc ngủ của trẻ vốn thất thường, dễ bị chi phối bởi nhiều yếu tố như cảm giác đói – no, môi trường, ánh sáng, thói quen bú hoặc nhu cầu được bế ẵm. Vì vậy nhiều biểu hiện tưởng như “rối loạn” thực chất chỉ là phản ứng sinh lý bình thường trong quá trình thích nghi.

Những biểu hiện như ngủ tổng cộng 14 – 17 giờ/ngày (chia thành nhiều giấc ngắn), thức dậy 2 – 4 giờ/lần để bú, ngủ gật khi bú hoặc chỉ ngủ khi được bế đều được xem là sinh lý bình thường, không phải dấu hiệu của bệnh lý hay rối loạn giấc ngủ ở trẻ nghiêm trọng.

Giấc ngủ quan trọng như thế nào đối với trẻ sơ sinh?

Thời lượng ngủ của trẻ sơ sinh thay đổi theo từng giai đoạn phát triển. Trung bình trẻ ngủ khoảng 14 – 16 giờ mỗi ngày, trong đó giấc ngủ ban đêm chiếm phần lớn. Cụ thể trẻ cần khoảng 16 giờ/ngày (8 – 9 giờ ban đêm và 8 giờ ban ngày); 1 tháng tuổi ngủ khoảng 15,5 giờ/ngày; 3 tháng tuổi duy trì khoảng 15 giờ (9 – 10 giờ ban đêm, 4 – 5 giờ ban ngày). Giấc ngủ ngoài giúp phục hồi năng lượng còn là thời điểm quan trọng để não bộ, hệ thần kinh, thể chất của trẻ phát triển.⁽¹⁾

Dưới đây là những vai trò nổi bật của giấc ngủ:

• Thúc đẩy phát triển trí não và vận động: Giấc ngủ có vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển thể chất và tinh thần của trẻ. Bé ngủ đủ, có nhịp sinh học ổn định thường phản xạ nhanh, phối hợp tay – mắt linh hoạt và phát triển tốt các kỹ năng vận động tinh (kỹ năng dùng những cơ nhỏ để điều khiến ngón tay, bàn tay). Ngược lại nếu bé thường xuyên mất ngủ, ngủ không sâu, quá trình phát triển vận động và nhận thức trong năm đầu đời có thể bị chậm lại.
• Ảnh hưởng đến tính khí và cảm xúc: Tính khí của trẻ, tức phản ứng của bé với môi trường xung quanh chịu ảnh hưởng lớn từ giấc ngủ. Trẻ ngủ ngon, đủ giấc sẽ ít quấy khóc, dễ thích nghi và có nhịp sinh hoạt đều đặn. Trái lại thiếu ngủ khiến trẻ dễ cáu gắt, khó chịu, giảm khả năng tập trung. Một số nghiên cứu còn ghi nhận trẻ bị rối loạn giấc ngủ hoặc ngưng thở khi ngủ thường có điểm tính khí thấp và dễ bộc lộ cảm xúc tiêu cực.
• Hỗ trợ điều hòa hành vi, khả năng thích nghi: Giấc ngủ giúp trẻ học cách điều chỉnh cảm xúc, duy trì hành vi tích cực và hình thành nhịp sinh học ổn định. Khi trẻ được ngủ đúng giờ, đều đặn, khả năng thích nghi với môi trường sống sẽ tốt hơn. Ngược lại thiếu ngủ kéo dài khiến trẻ dễ rơi vào tình trạng khó tương tác, dễ kích động, thu mình, ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội trong tương lai.
• Hỗ trợ quá trình thích nghi sau sinh: Trong những ngày đầu đời, sự thay đổi mô hình ngủ – thức là phản ứng sinh lý bình thường giúp trẻ thích nghi với môi trường bên ngoài tử cung. Sự tăng tiết hormone căng thẳng trong quá trình sinh nở kích thích hệ thần kinh hoạt động, hỗ trợ trẻ dần thiết lập nhịp sinh học ổn định và hình thành cơ chế tự điều chỉnh giấc ngủ trong những tháng đầu sau sinh.

Biểu hiện rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh khó ngủ thường có nhiều biểu hiện khác nhau, bố mẹ cần quan sát kỹ để nhận biết sớm và hỗ trợ bé điều chỉnh đúng cách.

Trẻ dễ giật mình, cử động tay chân liên tục, phát ra những tiếng “è è”, “ọ ẹ” hoặc thức giấc chỉ vì tiếng động nhỏ, ánh sáng yếu. Tổng thời gian ngủ của trẻ ít hơn mức bình thường (14 – 16 giờ mỗi ngày) và bé thường tỉnh dậy sớm hơn thời điểm bú. Nhiều trẻ mất nhiều thời gian để vào giấc dù đã có dấu hiệu buồn ngủ vẫn cần được bế, ru, đung đưa mới có thể chợp mắt. Một số bé ngủ nhiều vào ban ngày nhưng lại thức và quấy khóc ban đêm.

Khi gặp tình trạng này trẻ thường khóc nhiều, khó dỗ, dễ cáu gắt, đặc biệt trước giờ ngủ hoặc khi tỉnh giấc giữa đêm. Ban ngày bé có thể uể oải, mắt sụp mí, hay ngáp liên tục. Trẻ bú kém, tăng cân chậm hoặc quấy khóc kéo dài trên 2 giờ cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo giấc ngủ không đảm bảo. Nếu đi kèm sốt, nôn trớ, thở khò khè hoặc khó thở, bố mẹ cần đưa trẻ đi khám sớm để loại trừ những nguyên nhân bệnh lý liên quan.

Nguyên nhân nào gây ra?

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh là tình trạng hiếm gặp nhưng vẫn có thể xảy ra và thường bắt nguồn từ một số yếu tố sau:

1. Yếu tố sinh lý

• Chu kỳ ngủ – thức chưa hoàn thiện: Ở trẻ sơ sinh mỗi chu kỳ ngủ chỉ kéo dài khoảng 40 – 60 phút (so với 90 phút ở người lớn). Sau mỗi chu kỳ trẻ dễ tỉnh giấc và khó tự ngủ lại. Phần lớn thời gian trẻ ở giai đoạn ngủ nông (REM) – não hoạt động mạnh, dễ giật mình, vặn mình, ọ ẹ khi có tiếng động hoặc thay đổi tư thế. Trong 1 – 2 tháng đầu, bé chưa phân biệt được ngày và đêm vì vậy thường ngủ nhiều ban ngày – thức đêm, gây khó khăn cho cả trẻ và bố mẹ.⁽²⁾
• Ảnh hưởng di truyền và thần kinh sinh học: Một số trẻ có khuynh hướng di truyền về rối loạn giấc ngủ, liên quan đến sự khác biệt trong hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh hoặc vùng não điều hòa giấc ngủ. Điều này làm trẻ khó đi vào giấc ngủ sâu, dễ bị tỉnh giấc sớm.

2. Yếu tố bệnh lý

• Ngưng thở khi ngủ, trào ngược dạ dày – thực quản, đau bụng: Đây là những nguyên nhân phổ biến gây gián đoạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh. Trẻ sinh non hoặc có đường hô hấp hẹp dễ gặp tình trạng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn, khiến giấc ngủ bị phân mảnh, không sâu.
• Rối loạn phát triển thần kinh: Trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ, chậm phát triển tâm thần – vận động hoặc rối loạn điều hòa cảm giác thường có cấu trúc giấc ngủ bất thường. Sự rối loạn trong hoạt động não bộ và khả năng xử lý cảm giác khiến trẻ khó duy trì giấc ngủ liên tục.
• Thiếu sắt: Thiếu hụt sắt có thể gây hội chứng chân không yên khiến trẻ có cảm giác khó chịu, cử động nhiều và tỉnh giấc trong đêm.

3. Yếu tố môi trường và hành vi

• Môi trường ngủ không phù hợp: Tiếng ồn, ánh sáng mạnh, nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của trẻ sơ sinh. Việc bố mẹ tiếp xúc với ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử (TV, điện thoại, máy tính bảng) trước khi ngủ cũng làm giảm tiết hormone melatonin, điều hòa giấc ngủ tự nhiên của bé.

• Thói quen, thực hành chăm sóc: Việc ngủ chung giường với bố mẹ, thiếu lịch trình ngủ cố định, thay đổi giờ ngủ thường xuyên khiến trẻ khó hình thành nhịp sinh học ổn định. Trẻ có thể hình thành liên kết hành vi như chỉ ngủ khi được bế, vỗ hoặc bú. Khi những điều kiện này không được đáp ứng, trẻ sẽ khó tự trấn an, dễ thức giấc giữa đêm.

Lưu ý, trẻ 0 – 3 tháng tuổi thường xuyên thức giấc vì đói, do dạ dày còn nhỏ và cần bú sữa mẹ hoặc sữa công thức 2 – 3 giờ/lần. Việc thức giấc để bú trong giai đoạn này là phản ứng sinh lý bình thường, không phải dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ.⁽³⁾

Hậu quả của rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh

Mặc dù rối loạn giấc ngủ bệnh lý ở trẻ sơ sinh khá hiếm gặp nhưng khi xảy ra, tình trạng này lại khiến bé quấy khóc, mệt mỏi, gây ra nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe và sự phát triển của bé.

• Ảnh hưởng thể chất: Trong khi ngủ, cơ thể tiết ra hormone tăng trưởng (GH) giúp trẻ phát triển chiều cao, cân nặng và phục hồi tế bào. Nếu thiếu ngủ quá trình này bị gián đoạn, trẻ dễ chậm lớn, suy dinh dưỡng hoặc thấp bé hơn độ tuổi chuẩn. Ngoài ra thiếu ngủ kéo dài còn làm suy giảm miễn dịch, tăng nguy cơ mắc bệnh hô hấp, tiêu hóa và dễ nhiễm trùng. Rối loạn giấc ngủ mãn tính lại gây mất cân bằng leptin và ghrelin – hai hormone điều hòa cảm giác đói khiến trẻ ăn nhiều, tích mỡ, tăng nguy cơ béo phì. Đặc biệt trẻ mắc chứng ngưng thở khi ngủ kéo dài có thể bị thiếu oxy mãn tính dẫn đến huyết áp cao, rối loạn chuyển hóa và nguy cơ tim mạch về sau.
• Ảnh hưởng trí tuệ và hành vi: Giấc ngủ là thời điểm não bộ củng cố trí nhớ, hoàn thiện synap thần kinh và phát triển ngôn ngữ. Thiếu ngủ khiến não không được phục hồi đầy đủ, làm giảm khả năng học hỏi, ghi nhớ và phản xạ. Trẻ ngủ không sâu thường kém tập trung, dễ kích động và có biểu hiện tăng động giảm chú ý (ADHD – like). Một số rối loạn như hội chứng chân không yên hay ngưng thở khi ngủ còn làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn hành vi.
• Ảnh hưởng cảm xúc – xã hội: Trẻ ngủ không ngon thường khó dỗ, dễ cáu gắt, giảm tương tác và kém linh hoạt trong giao tiếp. Tình trạng thiếu ngủ kéo dài khiến khả năng điều hòa cảm xúc kém, trẻ sẽ khó thích nghi với môi trường, ảnh hưởng tiêu cực đến việc hình thành tính cách, kỹ năng xã hội cũng như sự tự lập trong giai đoạn đầu đời.
• Ảnh hưởng đến gia đình: Rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh khiến bố mẹ thiếu ngủ, căng thẳng, giảm hiệu suất làm việc và dễ kiệt sức. Nhiều trường hợp dẫn đến trầm cảm sau sinh hoặc làm xuất hiện mâu thuẫn gia đình. Khi cả nhà đều bị ảnh hưởng giấc ngủ, chất lượng sống và sức khỏe tinh thần đều suy giảm rõ rệt.

Cách chữa rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh dành cho bố mẹ

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh không phải là bệnh lý phổ biến, nhưng những rối loạn tạm thời này vẫn thường xảy ra do hệ thần kinh và nhịp sinh học chưa hoàn thiện. Khi bố mẹ hiểu rõ nguyên nhân và biết cách điều chỉnh phù hợp, giấc ngủ của bé sẽ dần ổn định hơn.

1. Tạo môi trường ngủ lý tưởng

Không gian ngủ an toàn, yên tĩnh, thoáng mát giúp trẻ dễ đi vào giấc ngủ và ngủ sâu hơn. Phòng ngủ nên duy trì nhiệt độ khoảng 26°C, độ ẩm 40 – 60%, tránh gió lùa hoặc tiếng ồn đột ngột. Ban đêm, nên giữ ánh sáng dịu nhẹ để kích thích tiết hormone melatonin điều hòa giấc ngủ. Nệm của trẻ phải phẳng, cứng vừa phải, không đặt gối, thú bông hoặc chăn dày để phòng ngừa hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS).

Trẻ nên nằm ngửa khi ngủ và tốt nhất nên ngủ trong nôi riêng nhưng gần giường người lớn trong 6 tháng đầu nhằm đảm bảo an toàn, giúp bố mẹ dễ theo dõi.

2. Xây dựng thói quen ngủ khoa học

Bố mẹ nên thiết lập lịch ngủ cố định, cho bé đi ngủ và thức dậy vào cùng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần. Khi trẻ có dấu hiệu buồn ngủ (ngáp, dụi mắt, lim dim), hãy đặt bé xuống nôi khi còn tỉnh để hình thành thói quen tự ngủ.

Trước giờ ngủ, nên duy trì chuỗi hoạt động thư giãn cố định trong 20 – 30 phút như tắm nước ấm, massage, thay tã, đọc truyện, hát ru. Ban ngày, nên cho trẻ tiếp xúc ánh sáng tự nhiên; ban đêm thì giảm ánh sáng mạnh, giữ yên tĩnh, nói nhỏ khi cho bú, giúp trẻ nhận biết rõ sự khác biệt giữa ngày và đêm.

3. Cho trẻ bú đúng cữ

Dinh dưỡng ảnh hưởng lớn đến chất lượng giấc ngủ. Trong 6 tháng đầu đời, trẻ nên được nuôi hoàn toàn bằng sữa mẹ. Hãy cho bé bú no cữ nhưng tránh bú quá no và nằm ngay sau bú để giảm nguy cơ trào ngược.

Các bà mẹ nuôi con bằng sữa mẹ nên bổ sung magie, canxi, tryptophan từ thực phẩm như cá, chuối, sữa, rau xanh để tăng chất lượng sữa và hỗ trợ giấc ngủ tự nhiên cho bé. Đối với trẻ được nuôi bằng sữa công thức, nên chọn loại dễ tiêu, ít gây đầy hơi để bé ngủ ngon hơn.

4. Quấn tã đúng cách để giảm giật mình ở trẻ

Quấn tã giúp trẻ 1 – 3 tháng tuổi cảm thấy an toàn và giảm giật mình, nhưng cần thực hiện đúng kỹ thuật. Bố mẹ nên chọn khăn mỏng, mềm, thoáng khí, quấn vừa phải ở thân trên để tạo cảm giác bao bọc, trong khi chân phải được duỗi thoải mái hoặc gập nhẹ, tránh ép thẳng để không ảnh hưởng khớp háng. Tay có thể để trong hoặc ngoài tùy khả năng thích nghi; giai đoạn đầu có thể quấn tay trong để giảm giật mình và chuyển sang để tay tự do khi bé lớn hơn.

Ngừng quấn tã khi trẻ biết lật (khoảng 2 – 3 tháng tuổi) để tránh bị ngạt. Khi ngừng quấn, hãy duy trì môi trường ngủ an toàn như để nệm phẳng, không gối, không chăn dày và không đồ chơi mềm. Dù áp dụng phương pháp nào, trẻ luôn phải nằm ngủ ngửa để giảm nguy cơ SIDS.

5. Biện pháp hỗ trợ khác

• Mở nhạc êm dịu hoặc tiếng ồn trắng giúp mô phỏng âm thanh quen thuộc như trong bụng mẹ, giúp trẻ dễ ngủ.
• Ngậm ti giả (pacifier) có thể hỗ trợ trẻ tự trấn an, giảm nguy cơ đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS). Tuy nhiên chỉ nên dùng khi trẻ bú mẹ thành thục (khoảng 3 – 4 tuần tuổi) và không ép trẻ nếu bé không muốn.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Ở giai đoạn sơ sinh, giấc ngủ của trẻ chưa ổn định, trẻ thức nhiều lần trong đêm, đòi bú liên tục là hoàn toàn bình thường, không được xem là rối loạn giấc ngủ. Tuy nhiên nếu bé có những biểu hiện cho thấy sức khỏe bị ảnh hưởng, bố mẹ nên đưa trẻ đi khám để được kiểm tra toàn diện.

Trẻ cần được thăm khám khi xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Dấu hiệu hô hấp bất thường: Trẻ thở khò khè, khó thở, ngáy lớn, tím tái quanh môi hoặc mặt khi ngủ.
• Quấy khóc quá mức: Trẻ khóc kéo dài, khó dỗ, đặc biệt khi kèm sốt, bú kém hoặc ngủ rất ít.
• Dinh dưỡng – tiêu hóa: Trẻ nôn trớ nhiều, cong lưng khi bú, đau bụng, táo bón hoặc chậm tăng cân.
• Hành vi – tương tác: Trẻ lờ đờ, ít phản ứng, ngủ li bì hoặc ngược lại quá kích thích và khó vào giấc.

Khi đưa trẻ đến khám, bác sĩ Nhi khoa sẽ khai thác tiền sử, kiểm tra sức khỏe tổng quát và đánh giá xem bé có đang gặp vấn đề về hô hấp, tiêu hóa, nhiễm trùng hay thiếu vi chất – những nguyên nhân thường khiến trẻ khó ngủ và quấy khóc. Bố mẹ có thể được hướng dẫn theo dõi nhật ký giấc ngủ để quan sát tần suất, thời gian ngủ và những biểu hiện bất thường.

Hiện nay, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ uy tín trong thăm khám và chăm sóc sức khỏe Nhi khoa. Bệnh viện sở hữu đội ngũ bác sĩ nhiều kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại và quy trình khám thân thiện với trẻ nhỏ, đồng thời hỗ trợ đầy đủ bảo hiểm y tế, giúp phụ huynh yên tâm khi đưa con đến kiểm tra sức khỏe.

Nếu bố mẹ đã áp dụng đầy đủ các biện pháp trên nhưng tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ sơ sinh vẫn không cải thiện hoặc trẻ có biểu hiện bất thường như quấy khóc kéo dài, sụt cân, sốt, khó thở, cần đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa Nhi để thăm khám, chẩn đoán và hướng dẫn điều trị kịp thời.