Theo Viện Y tế Quốc gia Mỹ khoảng 2/3 trẻ em mắc tự kỷ trên thế giới bị mất ngủ mãn tính. Các vấn đề về giấc ngủ bắt đầu xuất hiện từ khoảng 30 tháng tuổi khiến tổng thời gian ngủ ít hơn và thời gian để chìm vào giấc ngủ dài hơn. Cùng ECO Pharma tìm hiểu về tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ trong bài viết sau.
Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là tình trạng khó đi vào giấc ngủ, khó duy trì giấc ngủ, mất ngủ và hội chứng chân không yên gây ảnh hưởng đến chất lượng và thời lượng ngủ của các trẻ em mắc chứng tự kỷ. Theo Quỹ Giấc ngủ Quốc gia Mỹ, các vấn đề về giấc ngủ ảnh hưởng 50% – 80% trẻ em mắc chứng tự kỷ và một nửa số thanh thiếu niên mắc hội chứng này.
Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), tự kỷ là sự khác biệt về chức năng não bộ, ảnh hưởng đến cách bạn giao tiếp và tương tác với người khác. DSM-5 là một cuốn sách tham khảo về sức khỏe tâm thần và các tình trạng và rối loạn liên quan đến não bộ được Hiệp hội Tâm thần Mỹ (APA) chịu trách nhiệm biên soạn, biên tập, đánh giá và xuất bản. Phiên bản mới nhất DSM-5-TR, được xuất bản vào năm 2022.
Cụ thể ở trẻ tự kỷ là sự khác biệt trong cách thức hoạt động não bộ khiến trẻ giao tiếp và cư xử theo những cách riêng biệt. Các dấu hiệu sớm của tự kỷ bao gồm hạn chế giao tiếp bằng mắt và ngôn ngữ cơ thể cũng như các cử động hoặc lời nói lặp đi lặp lại. Riêng tại Mỹ cứ 31 trẻ thì có khoảng 1 trẻ mắc phải chứng tự kỷ.(1)
Mối liên hệ giữa chứng tự kỷ và rối loạn giấc ngủ rất phức tạp. Các nhà nghiên cứu tin rằng một số yếu tố sinh học, xã hội, môi trường, tâm lý và sức khỏe có thể góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ ở người mắc chứng tự kỷ.(2)
Một số vấn đề về giấc ngủ có liên quan đến những việc trẻ làm trước khi đi ngủ. Thời điểm đi ngủ và nơi trẻ ngủ cũng là những yếu tố ảnh hưởng. Ví dụ:
Một số đặc điểm cốt lõi của chứng tự kỷ có khả năng cản trở thói quen đi ngủ lành mạnh và các hành vi hỗ trợ giấc ngủ, bao gồm:
Hơn nữa ở trẻ em và người lớn mắc chứng tự kỷ, một chu kỳ có thể xảy ra trong đó giấc ngủ kém dẫn đến những hành vi ban ngày, từ đó góp phần gây ra tình trạng rối loạn giấc ngủ liên tục.(3)
Sự khó khăn trong việc tập bỏ tã là thường gặp ở trẻ tự kỷ. Trẻ có thể thức dậy vì tiểu dầm ra giường hoặc trẻ có thể thức dậy để đi vệ sinh và rồi thấy khó ngủ lại được. Bạn có thể cân nhắc tìm sự giúp đỡ nếu việc bỏ tã và tiểu dầm là vấn đề đối với trẻ. Ví dụ có thể bắt đầu bằng việc nói chuyện với bác sĩ để tìm ra giải pháp cho chứng đái dầm của con.
Bằng chứng cho thấy những trẻ mắc chứng tự kỷ có thể gặp phải những bất thường hoặc gián đoạn trong nhịp sinh học. Nhịp sinh học hàng ngày chi phối một số chức năng cơ thể, bao gồm cả chu kỳ ngủ – thức. Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là kết quả của những bất thường trong gen kiểm soát đồng hồ sinh học và sản xuất hormone melatonin gây ngủ.
Các vấn đề về nhịp sinh học cũng có thể liên quan đến tình trạng quá mẫn cảm với các kích thích giác quan mà một số trẻ mắc chứng tự kỷ gặp phải. Ánh sáng và bóng tối thường đóng vai trò là những tín hiệu quan trọng trong chu kỳ ngủ – thức và sự hiện diện hoặc vắng mặt của một số âm thanh nhất định cũng có thể là tín hiệu cho biết đã đến lúc thức dậy hoặc đi ngủ.
Tuy nhiên những trẻ mắc chứng tự kỷ rất nhạy cảm với ánh sáng hoặc âm thanh có thể hạn chế tiếp xúc với những tín hiệu này, điều này có thể ức chế khả năng thiết lập nhịp sinh học.
Trẻ tự kỷ dễ bị thiếu sắt hơn, biểu hiện bằng nồng độ ferritin trong máu thấp. Một số bằng chứng cho thấy điều này có thể góp phần gây ra tình trạng ngủ không yên giấc. Bên cạnh đó giống như tất cả trẻ em, một số trẻ tự kỷ cũng ngáy. Nếu tình trạng ngáy kéo dài, hãy chủ động đưa trẻ đi thăm khám. Ngáy đôi khi có thể là dấu hiệu của chứng ngưng thở khi ngủ. Ngoài ra hen suyễn, động kinh, nhiễm trùng tai cũng là những bệnh lý gây ảnh hưởng đến giấc ngủ của trẻ tự kỷ.
Nhiều trường hợp mắc chứng tự kỷ có nhiều tình trạng sức khỏe tâm thần chồng chéo nhau và được biết là có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Ngoài ra một số loại thuốc điều trị bệnh tâm thần cũng có thể có tác dụng phụ gây ảnh hưởng đến giấc ngủ của nhóm trẻ này.
Đối với trẻ mắc chứng tự kỷ, các yếu tố môi trường ngủ cũng có thể góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ. Ví dụ tiếng còi báo động hoặc tiếng xe cộ có thể gây ra những phản ứng mạnh do trẻ thường nhạy cảm với tiếng ồn. Những yếu tố khác như ánh sáng quá chói, nhiệt độ phòng ngủ không phù hợp, chăn ga gối không êm ái, mùi hương khó chịu,… cũng có thể tác động xấu đến giấc ngủ của trẻ tự kỷ.
Trẻ em kể cả trẻ bình thường và trẻ tự kỷ có thể gặp một số vấn đề dưới đây gây ảnh hưởng đến giấc ngủ:
Trẻ tự kỷ đôi khi ngủ không yên giấc hơn những trẻ khác. Đặc biệt trẻ có thể có xu hướng đung đưa người, lắc đầu và đập đầu. Tốt nhất nên hỏi bác sĩ nếu trẻ không thể ngủ ngon với các cách dỗ ngủ thông thường.
Hormone melatonin giúp điều hòa chu kỳ ngủ – thức. Để sản xuất melatonin, cơ thể cần một loại axit amin gọi là tryptophan, nghiên cứu cho thấy nồng độ tryptophan cao hơn hoặc thấp hơn bình thường ở trẻ tự kỷ.
Thông thường nồng độ melatonin tăng lên khi trời tối (vào ban đêm) và giảm xuống vào ban ngày. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số trẻ tự kỷ không tiết melatonin vào đúng thời điểm trong ngày. Thay vào đó các em có nồng độ melatonin cao vào ban ngày và thấp hơn vào ban đêm.(4)
Một số trẻ tự kỷ dùng thuốc có thể có tác dụng phụ khiến trẻ khó ngủ hơn. Những trẻ mắc chứng tự kỷ có nguy cơ mắc bệnh động kinh và một dạng trào ngược axit nghiêm trọng gọi là bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) cao hơn, cả hai đều có thể được điều trị bằng thuốc có thể ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ.
Hãy nói chuyện với bác sĩ để kiểm tra xem liệu có phải trẻ đã gặp phải tác dụng phụ của thuốc dẫn đến rối loạn giấc ngủ hay không.
Tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ có một số dấu hiệu như sau:
Giấc ngủ rất quan trọng đối với sự phát triển của não bộ và giấc ngủ kém có thể tác động bất lợi đến nhận thức của trẻ em trong các vấn đề về chú ý, trí nhớ, điều chỉnh tâm trạng và hành vi(5). Bên cạnh đó thiếu ngủ còn ảnh hưởng xấu đến hệ tim mạch, hệ miễn dịch, hệ thần kinh, hệ trao đổi chất,… Vì vậy việc ngủ đủ là thiết yếu cho sức khỏe và sự phát triển của trẻ cũng như giúp cho bệnh lý tự kỷ không nghiêm trọng thêm.
Nhìn chung đây là lượng thời gian ngủ cần thiết cho trẻ em theo độ tuổi:
Cần lưu ý tình trạng rối loạn giấc ngủ không chỉ gây hại cho trẻ mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến phụ huynh. Một nghiên cứu cho thấy cha mẹ của trẻ tự kỷ ngủ ít hơn, chất lượng giấc ngủ kém hơn và thức dậy sớm hơn so với cha mẹ của trẻ không mắc chứng tự kỷ.
Bác sĩ sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để chẩn đoán trẻ tự kỷ bị rối loạn giấc ngủ. Để làm rõ bản chất của các vấn đề về giấc ngủ, bác sĩ thường hỏi phụ huynh về môi trường ngủ tại nhà, tình trạng sức khỏe, các loại thuốc đang sử dụng, thói quen đi ngủ và hành vi ban đêm. Người chăm sóc trẻ tự kỷ cũng có thể được yêu cầu ghi nhật ký giấc ngủ của trẻ.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể sử dụng một kỹ thuật không xâm lấn gọi là đo hoạt động giấc ngủ (actigraphy) để chẩn đoán các rối loạn giấc ngủ, bao gồm cả rối loạn nhịp sinh học. Trẻ sẽ được đeo một thiết bị tương tự như đồng hồ đeo tay để theo dõi chuyển động, cung cấp các phép đo tương đối chính xác về thời lượng giấc ngủ.
Một số rối loạn giấc ngủ, chẳng hạn như ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn đòi hỏi phải nghiên cứu giấc ngủ chuyên sâu để chẩn đoán. Đo điện não đồ thường được thực hiện qua đêm tại cơ sở y tế giúp đo nhịp thở, nhịp tim, cử động và các giai đoạn của giấc ngủ.
Tuy nhiên phương pháp này có thể khó khăn đối với trẻ em mắc chứng tự kỷ vì chúng thường cảm thấy đặc biệt lo lắng trong môi trường xa lạ và phản ứng tiêu cực với các kích thích cảm giác bất thường. Đối với những trẻ như vậy có thể cần một kỹ thuật viên giấc ngủ kinh nghiệm và được đào tạo để làm việc với chúng
Trong hầu hết các trường hợp trẻ em, bác sĩ thường ưu tiên điều trị các vấn đề về giấc ngủ mà không dùng đến thuốc. Thay vào đó là hướng dẫn các biện pháp vệ sinh giấc ngủ.
Phụ huynh trẻ tự kỷ cần đồng hành với con (bao gồm nhắc nhở và hướng dẫn) trong các thực hành sau:
Các vấn đề về giấc ngủ thường bắt đầu cải thiện sau 2 – 3 đêm thay đổi giờ đi ngủ và thói quen ban ngày của trẻ. Tuy nhiên ở một số trẻ tình trạng này có thể mất 2 – 4 tuần. Nếu vấn đề về giấc ngủ không cải thiện sau khi thử các phương pháp này, bác sĩ có thể đề nghị bổ sung melatonin hoặc sắt không kê đơn cho trẻ mắc tự kỷ. Trong đó melatonin là một trong những thuốc phổ biến nhất được khuyến nghị để điều trị chứng khó ngủ và trẻ em mắc tự kỷ.
Bên cạnh dùng thuốc, liệu pháp hành vi nhận thức cũng có thể được sử dụng. Một nghiên cứu thí điểm cho thấy liệu pháp hành vi nhận thức dành cho trẻ em bị mất ngủ là một phương pháp điều trị thân thiện với trẻ tự kỷ, hữu ích và phù hợp với lứa tuổi giúp cải thiện giấc ngủ của trẻ và cha mẹ.
Phụ huynh của trẻ tự kỷ cần lưu ý một số vấn đề sau:
Tóm lại rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là một vấn đề khó khăn đối với chính người bệnh, gia đình và bác sĩ lâm sàng. Các phương pháp điều trị không dùng thuốc và thuốc uống không kê đơn được sử dụng rộng rãi để điều trị những tình trạng này. Cha mẹ và người chăm sóc cần kiên nhẫn, tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn và phối hợp chặt chẽ để giúp trẻ tự kỷ có được giấc ngủ ngon từ đó tạo nền tảng giúp trẻ có sức khỏe tốt hơn.
