33 – 75% người bị viêm khớp dạng thấp cho rằng chế độ ăn có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng bệnh, và 50% trong số đó đã thử điều chỉnh thực đơn để cải thiện. Điều này cho thấy dinh dưỡng giữ vai trò quan trọng trong kiểm soát viêm. Cùng ECO Pharma khám phá thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp qua bài viết sau.
Không phải thực phẩm nào cũng có lợi với người bệnh viêm khớp dạng thấp. Thực phẩm chế biến sẵn, nhiều chất phụ gia, bảo quản có thể làm tăng phản ứng viêm thông qua cơ chế rối loạn miễn dịch và làm tổn thương hàng rào niêm mạc ruột. Ngược lại, thực đơn cho người bị viêm khớp dạng thấp, ưu tiên các nhóm thực phẩm giàu hoạt chất chống viêm tự nhiên, có khả năng ức chế cytokine tiền viêm, hỗ trợ giảm đau, cải thiện chức năng khớp. (1)
Người bệnh viêm khớp dạng thấp nên lưu ý các nguyên tắc dinh dưỡng sau:
Xem thêm: Biến chứng viêm khớp dạng thấp thường gặp
Người bệnh viêm khớp dạng thấp có thể tham khảo thực đơn sau (2):
Khởi đầu ngày mới với bữa sáng nhẹ nhàng, dễ hấp thu nhưng vẫn đảm bảo năng lượng và khả năng chống viêm:
Bữa trưa cần đảm bảo cân đối các nhóm dinh dưỡng như đạm chất lượng cao, tinh bột tốt, rau xanh và chất béo không bão hòa:
Các bữa ăn phụ nên giàu chất xơ, ít đường, dễ tiêu, không làm khớp quá tải:
Thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp nên được cá nhân hóa dựa trên đặc điểm thể trạng, mức độ viêm và các bệnh lý đi kèm. Dưới đây là tổng hợp các chế độ ăn đã được nghiên cứu và ghi nhận hiệu quả cải thiện triệu chứng ở người viêm khớp dạng thấp:
Chế độ ăn Paleo lấy cảm hứng từ thói quen ăn uống của con người thời kỳ đồ đá, tập trung vào thực phẩm chưa qua tinh chế như trứng, cá, thịt nạc, rau củ, trái cây và các loại hạt. Paleo loại bỏ hoàn toàn ngũ cốc, sữa, đậu, đường tinh luyện, thực phẩm chế biến sẵn.
Một phiên bản nghiêm ngặt hơn là chế độ AIP (Autoimmune Protocol), áp dụng nguyên lý loại trừ thêm các nhóm thực phẩm dễ gây dị ứng như trứng, rau họ cà (cà chua, ớt, cà tím), cà phê, ca cao, các loại hạt và gia vị từ hạt. Sau khoảng 3 – 4 tuần, từng nhóm thực phẩm sẽ được đưa trở lại khẩu phần ăn để theo dõi phản ứng cơ thể, từ đó xác định loại không dung nạp.
Do loại bỏ nhiều nhóm thực phẩm quan trọng, chế độ ăn Paleo/AIP không nên áp dụng trong thời gian dài nếu không có sự giám sát của chuyên gia dinh dưỡng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt dễ gây thiếu hụt canxi, chất xơ và một số vitamin thiết yếu, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và hiệu quả lâu dài. (3)
Chế độ ăn Địa Trung Hải giàu rau củ, trái cây, chất béo từ cá, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, dầu ô liu và các loại hạt là lựa chọn tốt cho người bệnh viêm khớp dạng thấp. Chế độ này cung cấp nhiều chất chống oxy hóa, omega-3 giúp điều hòa miễn dịch, giảm viêm, cải thiện cứng và sưng khớp.
Chế độ này còn có lợi cho tim mạch, kiểm soát cân nặng, giảm nguy cơ mắc bệnh mãn tính như tiểu đường, ung thư. Nguyên tắc quan trọng khi thực hiện:
Ăn chay có thể cải thiện các triệu chứng viêm khớp dạng thấp nhờ loại bỏ hoàn toàn chất béo bão hòa từ động vật, đồng thời tăng hấp thu chất chống oxy hóa từ thực vật. Tuy nhiên, người ăn chay cần chú ý đảm bảo bổ sung đầy đủ sắt, kẽm, vitamin B12 và protein chất lượng từ đậu nành, đậu phụ hay các sản phẩm thay thế.
Không phải mọi món ăn chay đều tốt, cần tránh thực phẩm chiên xào, chế biến sẵn (dù không có thịt). Một thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp theo hướng thuần chay cần ưu tiên các món luộc, hấp, hạn chế muối và dầu.
Người bị viêm khớp dạng thấp có tỷ lệ mắc bệnh Celiac cao hơn bình thường. Với nhóm người bệnh này, việc ăn theo chế độ không gluten giúp làm giảm viêm, cải thiện triệu chứng tại khớp. Gluten thường có trong lúa mì, lúa mạch và các thực phẩm chế biến từ những loại ngũ cốc này.
Để xác định mức độ nhạy cảm với gluten, người bệnh nên loại bỏ hoàn toàn gluten khỏi khẩu phần ăn trong vòng 3 tuần. Sau đó, tái đưa gluten vào với liều lượng lớn để theo dõi phản ứng của cơ thể. Nếu xuất hiện các triệu chứng như rối loạn tiêu hóa, nổi mẩn, tăng đau khớp… cần dừng ngay và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa. Phương pháp này giúp cá nhân hóa dinh dưỡng cho người viêm khớp dạng thấp, hạn chế tối đa thực phẩm gây viêm tiềm ẩn.
Đây là mô hình ăn uống kết hợp giữa nguyên tắc Địa Trung Hải và các thành phần thực phẩm chống viêm khác. Chế độ này tập trung vào việc (4):
Nhiều nghiên cứu hiện tại đã ghi nhận rằng chế độ ăn chống viêm có thể cải thiện các chỉ số viêm như CRP, DAS28 nếu áp dụng đúng cách. Đồng thời, thực đơn này còn góp phần hỗ trợ hệ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch, yếu tố quan trọng trong kiểm soát triệu chứng của viêm khớp dạng thấp.
Nhịn ăn gián đoạn là mô hình ăn uống luân phiên giữa thời gian ăn và nhịn. Các phương pháp phổ biến gồm:
Trong khoảng thời gian ăn, nên ưu tiên chất béo từ cá, dầu ô liu, kết hợp với ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, trái cây ít đường như việt quất, dâu tây, cùng các gia vị có đặc tính chống viêm như nghệ, tiêu đen. Ngược lại, cần hạn chế tối đa thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên nhiều dầu mỡ, đường tinh luyện.
Nhịn ăn gián đoạn giúp điều hòa hệ miễn dịch, giảm các chất gây viêm như IL-33, đồng thời hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột. Việc áp dụng đúng cách có thể làm chậm tiến triển bệnh, giảm cứng và sưng khớp.
Khi thiết kế thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp, cần lựa chọn thực phẩm giàu dưỡng chất, đồng thời quan tâm đến tính đa dạng và kiểm soát khẩu phần ăn.
Chỉ ăn vài món quen thuộc dù là thực phẩm lành mạnh, cũng dễ khiến cơ thể thiếu chất. Đối với người viêm khớp dạng thấp, thực đơn cần đa dạng các nhóm thực phẩm, cung cấp đầy đủ vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Đây là nền tảng quan trọng giúp củng cố miễn dịch, kiểm soát các phản ứng viêm đặc trưng ở bệnh lý tự miễn.
Người bệnh nên kết hợp nhiều nhóm thực phẩm trong mỗi bữa ăn, đạm từ thịt gà, cá, trứng, đậu phụ; rau củ quả đa dạng màu sắc; tinh bột phức hợp như gạo lứt, yến mạch, khoai lang; chất béo lành mạnh từ dầu ô liu, hạt lanh, quả bơ. Thay đổi món ăn thường xuyên theo tuần để tăng cảm giác ngon miệng, đồng thời tránh rối loạn vị giác do dùng thuốc kéo dài.
Ăn quá nhiều dễ gây thừa cân, khiến khớp quá tải, làm tình trạng viêm nặng hơn. Vì vậy, người bệnh cần duy trì khẩu phần hợp lý, chỉ nên ăn vừa đủ, chia nhỏ thành 3 bữa chính và 1 – 2 bữa phụ để ổn định năng lượng trong ngày.
Ưu tiên các phương pháp chế biến ít chất béo như hấp, luộc, nướng, xào nhanh. Đặc biệt, đối với người đang dùng corticosteroid như prednisolone – loại thuốc dễ gây thèm ăn, rối loạn chuyển hóa, tăng đường huyết, cần thắt chặt lượng calo nạp vào. Kiểm soát cân nặng ngoài giúp giảm tải cho khớp, còn phòng ngừa biến chứng tim mạch do tăng cân nhanh.
Khám sức khỏe định kỳ giúp theo dõi tiến triển bệnh, điều chỉnh thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp. Một số loại thuốc điều trị như methotrexate, corticosteroid, nhóm thuốc sinh học có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng, chức năng gan – thận và chuyển hóa canxi, vitamin D, B9,…
Chính vì vậy, khi xây dựng thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp, nên được bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đánh giá kỹ lưỡng nhằm bổ sung vi chất phù hợp, ngăn ngừa các rối loạn chuyển hóa có thể xảy ra. Đặc biệt, những trường hợp có bệnh lý đi kèm như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, việc điều chỉnh khẩu phần ăn là rất cần thiết để đảm bảo hiệu quả điều trị toàn diện.
Để cải thiện triệu chứng tối ưu, thực đơn cho người bị viêm khớp dạng thấp nên được thiết kế dưới sự hướng dẫn chuyên môn. Nếu đang cần được tư vấn dinh dưỡng, người bệnh có thể tìm đến Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome. Tại đây, bạn sẽ được thăm khám toàn diện bởi đội ngũ bác sĩ chuyên khoa, đánh giá chính xác tình trạng khớp, mức độ viêm và nhu cầu dinh dưỡng hiện tại. Trên cơ sở đó, chuyên gia dinh dưỡng sẽ xây dựng thực đơn phù hợp với thể trạng, thuốc đang dùng và mục tiêu kiểm soát bệnh lý.
Xem thêm: 6 cách điều trị viêm khớp dạng thấp giúp cải thiện bệnh hiệu quả
Thực đơn cho người viêm khớp dạng thấp cần được xây dựng một cách khoa học, phù hợp với tình trạng bệnh. Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp hỗ trợ giảm viêm, cải thiện chức năng khớp, duy trì thể trạng ổn định và ngăn ngừa biến chứng lâu dài.
