Gan nhiễm mỡ do rượu: Nguyên nhân, điều trị và cách phòng ngừa

Tại Việt Nam, rượu bia được tiêu thụ rất nhiều hàng năm, là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh lý về gan, trong đó có gan nhiễm mỡ do rượu. Khi uống rượu, chất béo trung tính sẽ tích tụ trong tế bào gan, dẫn đến mỡ gan. Nếu uống rượu liên tục, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan và thậm chí là ung thư biểu mô tế bào gan.

Gan nhiễm mỡ do rượu là gì?

Gan nhiễm mỡ do rượu là tình trạng mỡ tích tụ trên 5% trọng lượng của gan do người bệnh sử dụng rượu bia quá mức. Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu mặc dù không xảy ra ở tất cả những người nghiện rượu nặng nhưng nguy cơ sẽ tăng lên nếu sử dụng loại đồ uống có cồn này trong thời gian kéo dài và liều lượng ngày càng tăng.

Nam giới trong độ tuổi từ 40 đến 50 sử dụng rượu là đối tượng phổ biến nhất, tuy nhiên, phụ nữ lại dễ có nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ hơn dù chỉ dùng một lượng rượu ít hơn nam giới.

Hãy cùng Eco Pharma tìm hiểu 3 cấp độ của gan nhiễm mỡ do rượu:

• Gan nhiễm mỡ độ 1: Đây là cấp độ nhẹ nhất của bệnh, lượng mỡ chỉ tích tụ xung quanh bề mặt, chưa xâm nhập sâu vào mô gan và chiếm khoảng 5% trọng lượng gan. Chức năng của gan chưa ảnh hưởng nhiều. Hầu hết mọi người không phát hiện bệnh trong giai đoạn này vì chưa có những triệu chứng rõ ràng. Nếu không điều trị, gan nhiễm mỡ có khả năng tiến triển lên cấp độ 2 và 3.
• Gan nhiễm mỡ độ 2: Mỡ tích tụ khoảng 20-30% trọng lượng gan, qua siêu âm có thể phát hiện lượng mỡ lan tỏa trên nhu mô gan. Gan nhiễm mỡ độ 2 mặc dù chưa đe doạ tính mạng nhưng nếu nó tiến triển nặng hơn sẽ gây khó khăn cho việc điều trị.
• Gan nhiễm mỡ độ 3: Đây là mức độ nặng nhất của gan nhiễm mỡ, lượng mỡ tích tụ trên 66% tổng trọng lượng gan. Chức năng gan suy giảm nhiều và khó phục hồi lại như ban đầu. Gan nhiễm mỡ cấp độ 3 có thể diễn tiến thành xơ gan và ung thư gan nếu nó không được điều trị đúng cách.

Triệu chứng gan nhiễm mỡ do rượu

Gan nhiễm mỡ có những triệu chứng rõ ràng khi bệnh tiến triển đến cấp độ 2, 3. Một số triệu chứng có thể xuất hiện khi bệnh tiến triển gồm:

• Đau hoặc căng thắt ở vùng phía trên bụng phải.
• Mệt mỏi, suy nhược.
• Chán ăn.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân.
• Vàng da, vàng mắt.
• Da ngứa ngáy, nổi mày đay, dị ứng.
• Tăng kích thước của vú ở nam giới.
• Giảm ham muốn tình dục.
• Buồn nôn, ói mửa và tiêu chảy.
• Bụng to, gan to, đau bụng.

Mặc dù vậy, những triệu chứng của bệnh gan nhiễm mỡ thật sự không thể nhận biết bằng mắt thường. Những biểu hiện này chỉ có thể giúp gợi ý rằng bạn có thể đang gặp vấn đề về gan. Muốn chẩn đoán chính xác, bạn cần được bác sĩ chuyên khoa tiêu hoá thăm khám và làm các xét nghiệm.

Chẩn đoán gan nhiễm mỡ do rượu

Bác sĩ sẽ hỏi về thói quen uống bia rượu, sử dụng các loại thuốc, cách ăn uống và các vấn đề sức khỏe khác bạn có thể mắc phải.

• Bác sĩ kiểm tra các triệu chứng và các dấu hiệu về gan như vàng da hoặc gan to hay không.
• Xét nghiệm máu để kiểm tra xem hàm lượng men gan có cao hay không và các xét nghiệm đánh giá chức năng gan.
• Chẩn đoán hình ảnh bằng cách siêu âm, chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI). Đây là cách giúp xác định chẩn đoán và ước lượng mức độ gan nhiễm mỡ.
• Sinh thiết gan qua da: Phương pháp này còn gọi là sinh thiết kim, bác sĩ gây tê và sử dụng một cây kim đặc biệt để lấy một mảnh mô nhỏ từ gan và tiến hành kiểm tra; Sinh thiết gan qua tĩnh mạch cảnh: Bác sĩ rạch một đường nhỏ ở cổ của người bệnh rồi đưa một ống thông qua đường rạch này, luồn xuống gan để lấy mẫu mô gan.

Nguyên nhân gan nhiễm mỡ do rượu

Chất cồn trong rượu bia khiến gan phải làm việc quá mức để phân giải thành các chất khác như acetaldehyde, acetyl-CoA và acetate. Những chất này có thể gây kích ứng, viêm và tổn thương các tế bào gan. Ngoài ra, chất cồn còn làm giảm khả năng miễn dịch chức năng lọc máu và sản sinh các chất cần thiết cho cơ thể của gan.

Khi bạn uống nhiều rượu bia, gan sẽ ưu tiên chuyển hóa chất cồn trước các chất khác như glucose hoặc lipid. Vì thế, glucose và lipid sẽ tích tụ trong gan dưới dạng mỡ, làm gan tăng kích thước và giảm hiệu suất hoạt động.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), uống rượu bia quá mức được định nghĩa là uống trên 210g ethanol (gần bằng 7 ly rượu hoặc 14 lon bia) mỗi tuần trong 2 năm liên tục ở nam giới và trên 140g ethanol (gần bằng 5 ly rượu hoặc 10 lon bia) mỗi tuần trong 2 năm liên tục ở nữ giới.

Người uống nhiều rượu có nguy cơ bị gan nhiễm mỡ cao hơn nếu gặp phải các tình trạng sau:

• Bị béo phì
• Suy dinh dưỡng
• Tiểu đường loại 2
• Viêm gan siêu vi mãn tính
• Cố gắng giảm cân nhanh chóng
• Tuyến yên hoạt động kém
• Có nhiều cholesterol xấu và ít cholesterol tốt trong máu
• Có gen dễ mắc gan nhiễm mỡ
• Bạn càng lớn tuổi thì càng có nhiều khả năng mắc gan nhiễm mỡ do rượu

Gan nhiễm mỡ do rượu có nguy hiểm không?

Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu bia là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong liên quan đến gan trên thế giới. Những biến chứng do mắc gan nhiễm mỡ:

• Viêm gan: Đây là tình trạng các tế bào gan bị viêm và bị tổn thương do sự tác động của chất cồn và các sản phẩm phân giải của chất này trong gan. Viêm gan có thể gây đau bụng, buồn nôn; vàng da, vàng mắt; mất cân bằng điện giải máu. Nếu bệnh không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến suy gan cấp tính hoặc mãn tính.
• Xơ gan: Đây là tình trạng hình thành mô sẹo xơ hoá thay thế cho các tế bào gan bình thường. Thông thường gan sẽ cố gắng tự hồi phục sau mỗi lần bị hư tổn và quá trình này làm hình thành các mô sẹo. Tổn thương càng kéo dài, mô sẹo được hình thành ở gan càng nhiều. Xơ gan làm suy giảm khả năng hoạt động của gan làm cơ thể sẽ bị tích tụ chất độc, sinh ra nhiều loại bệnh tật.
• Ung thư gan: Đây là tình trạng tế bào gan biến đổi bất thường, gây ra khối u ác tính ở gan. Nó sẽ di căn sang các cơ quan lân cận ở giai đoạn tiến triển, sau đó lây lan ra toàn thân ở giai đoạn cuối. Triệu chứng của ung thư gan là sụt cân nhanh chóng, chướng bụng, đau bụng hoặc đau ở nhiều vị trí mà ung thư di căn đến; ăn uống kém và suy nhược, da và mắt vàng; tình trạng phù thũng có thể xảy ra ở chân hoặc một số nơi khác trên cơ thể.

Gan nhiễm mỡ do rượu phổ biến như thế nào?

Bệnh này chiếm tỷ lệ cao trong các bệnh lý gan thứ phát, khoảng 50% những người bị xơ gan. Theo WHO, có đến 3,3 triệu người chết vì uống rượu bia mỗi năm trên thế giới.

Việt Nam là một trong những quốc gia tiêu thụ rượu bia cao nhất thế giới, đứng thứ 8 về tỷ lệ tiêu thụ rượu bia. Trong một cuộc điều tra được thực hiện năm 2021 tại Việt Nam trong vòng 30 ngày, có đến 64% nam giới và 10% nữ giới có sử dụng rượu bia.

Vì thế, bệnh gan nhiễm mỡ do rượu bia là một vấn đề sức khỏe cộng đồng cần được quan tâm và phòng ngừa.

Điều trị gan nhiễm mỡ do rượu

Bước quan trọng nhất để điều trị gan nhiễm mỡ do rượu bia là ngừng sử dụng hoàn toàn rượu bia và các chất chứa cồn khác. Điều này sẽ giúp giảm áp lực cho gan và cho phép gan tái tạo lại các tế bào bị tổn thương.

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể áp dụng các biện pháp sau:

1. Dùng thuốc

Hiện nay, có rất ít thuốc được cấp phép để điều trị bệnh gan nhiễm mỡ. Thay vào đó, chỉ có các sản phẩm hỗ trợ điều trị như vitamin E được khuyến nghị để cải thiện tổ chức gan ở những bệnh nhân gan nhiễm mỡ do rượu không đồng mắc tiểu đường.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng vitamin E có thể cải thiện sức khỏe gan bằng cách giảm viêm, nhưng kết quả khác nhau tùy thuộc vào liều lượng, độ tuổi của người bệnh và mức độ thừa cân của họ.(1)

Người bệnh có thể sử dụng các loại thuốc khác để điều trị nhưng phải có sự chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra, nếu gan nhiễm mỡ đang chuyển biến qua viêm gan mạn tính hoặc xơ gan, bạn cần được điều trị bằng các loại thuốc đặc trị cho các tình trạng này để làm chậm tiến trình của bệnh theo kê đơn của bác sĩ chuyên khoa.

2. Kết hợp điều trị bệnh lý nền

Ở những bệnh nhân gan nhiễm mỡ do rượu đồng mắc các bệnh lý nền như tiểu đường, tuyến giáp, tim mạch, rối loạn chuyển hóa, cần được điều trị kết hợp để giải quyết bệnh nền và gan nhiễm mỡ.

Các bệnh lý nền có thể khiến tình trạng gan nhiễm mỡ tiến triển nhanh, gây ra nhiều biến chứng nặng nề hơn.

Cách phòng ngừa gan nhiễm mỡ do rượu

Có nhiều cách khác nhau để phòng ngừa gan nhiễm mỡ do rượu bia như:

1. Ăn uống lành mạnh

Bạn cần ăn đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt là các vitamin A, D, E, B12 và khoáng chất canxi, natri, sắt, cần thiết cho gan. Bạn nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc, thịt nạc và cá. Bạn cần hạn chế ăn quá nhiều đường, chất béo, muối và các thực phẩm chế biến sẵn.

Việc tiêu thụ thức ăn nhanh thường xuyên (20% tổng lượng calo hàng ngày trở lên) có liên hệ với bệnh gan nhiễm mỡ, đặc biệt đối với những người mắc bệnh đái tháo đường type 2 hoặc béo phì. Thức ăn nhanh có nhiều chất béo bão hòa và các thành phần khác ảnh hưởng đến sức khỏe trao đổi chất.(2)

2. Uống đủ nước mỗi ngày

Việc uống đủ nước sẽ giúp gan thực hiện tốt chức năng đào thải chất cặn bã ra khỏi cơ thể. Nếu bạn ít uống nước, những chất thải đó có thể tích tụ, làm cản trở chức năng bình thường của gan và các cơ quan khác, dẫn đến bệnh tật.

Bạn cần uống khoảng 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày, tùy thuộc vào hoạt động và tình trạng của cơ thể. Ngoài nước lọc, bạn cũng có thể dùng thêm các loại nước uống tốt cho gan như nước dừa, nước chanh, nước cam, trà xanh, trà atiso, nước ép trái cây, rau củ.

Tuy nhiên, bạn cũng cần lưu ý một số điều sau về việc uống nước:

• Uống quá nhiều nước có thể gây ra hiện tượng loãng điện giải trong máu, gây rối loạn tim mạch và não.
• Không uống nước quá lạnh hoặc quá nóng, vì điều này có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày và ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
• Không uống nước đóng chai có chứa các chất bảo quản, phụ gia, chất tạo màu, chất tạo vị vì có thể làm tăng nguy cơ ung thư gan.
• Không uống nước kém vệ sinh, đặc biệt nước chưa được đun sôi để tránh nguy cơ nhiễm sán lá gan. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nhiễm sán lá gan có thể gây viêm gan, to, áp xe gan và nguy cơ ung thư đường mật do loại sán này tiết ra O.viverrini gây ung thư.

3. Tập thể dục thường xuyên

Bạn nên tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày một tuần; vận động cơ thể giúp cải thiện sức khỏe toàn thân, giảm cân, giảm mỡ máu và nguy cơ gan nhiễm mỡ.

Tập thể dục giúp kiểm soát cân nặng, đốt cháy lượng mỡ thừa. Khi lượng mỡ thừa bị tiêu hao thì nguy cơ dẫn đến gan nhiễm mỡ sẽ ít hơn. Các hoạt động thể lực còn giúp ngăn ngừa sự hình thành các vết sẹo xơ trên gan; cải thiện chức năng gan, giảm các chỉ số enzym gan bất thường.

Hoạt động này giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, hệ miễn dịch và mang đến một tinh thần sảng khoái. Tim mạch và hệ miễn dịch đều có ảnh hưởng đến sức khỏe của gan.

Bạn nên chọn những bài tập phù hợp với sở thích của mình như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, nhảy dây, thể dục nhịp điệu, võ thuật. Bạn nên tập luyện với cường độ từ trung bình đến cao để đạt hiệu quả tốt nhất.

4. Tránh tiếp tiếp xúc hóa chất độc hại

Hóa chất độc hại có nhiều trong thuốc trừ sâu, dung môi hữu cơ, thuốc nhuộm tóc,… Nếu bạn làm việc trong môi trường có nhiều hóa chất, hãy tuân thủ theo những nguyên tắc an toàn lao động để bảo vệ bản thân.

Một số hóa chất trong những sản phẩm chúng ta sử dụng như vải, bao bì thực phẩm,… gây hại cho sức khỏe. Các nhà nghiên cứu đã lo ngại về một nhóm hóa chất gọi là PFAS. Chúng được gọi là “hóa chất vĩnh viễn” vì nhiều loại phân hủy rất chậm trong môi trường và tích tụ trong các mô của con người, chẳng hạn như gan.(3)

5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Bạn nên đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm bệnh gan nhiễm mỡ do rượu. Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm máu để kiểm tra men gan, lipid máu, đường huyết và các chỉ số khác liên quan đến gan.

Siêu âm bụng để kiểm tra kích thước và hình dạng của gan, phát hiện và ước lượng mức độ gan nhiễm mỡ. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể yêu cầu làm sinh thiết gan để xác định mức độ viêm và xơ hóa gan.

Gan nhiễm mỡ do rượu là một bệnh lý nguy hiểm, có thể đe doạ tính mạng. May mắn thay, đây là bệnh lý có thể phòng ngừa được bằng cách ngừng uống rượu bia và duy trì một lối sống lành mạnh. Ngoài ra, thực hành thói quen thăm khám sức khỏe định kỳ (mỗi 6 tháng một lần) cũng là biện pháp phòng ngừa và quản lý bệnh gan nhiễm mỡ nói riêng và các tình trạng sức khỏe khác nói chung.