Cấu tạo của da người gồm mấy lớp? Vai trò và chức năng ra sao?

Da là cơ quan lớn nhất và bao phủ toàn bộ bề mặt bên ngoài của cơ thể. Cấu tạo của da được hình thành từ một mạng lưới phức tạp đóng vai trò như lớp hàng rào đầu tiên giúp cơ thể chống lại mầm bệnh, tia UV, hóa chất và chấn thương cơ học. Bài viết này Ecopharma sẽ cung cấp cho các bạn những thông tin quan trọng về cấu trúc của da, chức năng, chu kỳ tái tạo của da,… để bạn hiểu rõ và có biện pháp đúng đắn bảo vệ làn da của mình.

Cấu trúc da là gì? Vai trò của các yếu tố cấu thành cấu trúc da

Cấu trúc da là một hệ thống phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố cấu thành khác nhau từ protein liên kết như sợi đàn hồi, hệ thống mạch máu, thần kinh, đến các tuyến và chất keo giữa các tế bào. Đây chính là khung cấu trúc bảo vệ và kết nối các tế bào trên thượng bì và trung bì của làn da.

Tuy nhiên, theo thời gian, sự liên kết giữa các yếu tố bắt đầu mất đi sự chắc chắn, dẫn đến tình trạng da mỏng dần đi và trở nên lỏng lẻo hơn. Đồng thời, quá trình nuôi dưỡng và thúc đẩy tái tạo cũng chậm lại do sự suy thoái của hệ thống mạch máu.

Sự suy giảm cấu trúc của da không chỉ gây ra những thay đổi về hình dáng mà còn khiến da trở nên nhạy cảm hơn. Sự thay đổi này không chỉ là dấu hiệu của quá trình lão hóa mà còn là nguyên nhân gây ra các vấn đề về da như khô, ngứa và bong tróc. Thế nên, khi hiểu rõ về cấu tạo của da và các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe làn da bạn sẽ có thể chọn lựa các phương pháp chăm sóc da phù hợp, biết cách bảo dưỡng da luôn trong trạng thái tốt nhất.

Cấu tạo của da người gồm mấy tầng?

Cấu tạo da gồm 3 tầng chính là tầng biểu bì, tầng bì là một mô liên kết sợi và tầng hạ bì là một mô liên kết mỡ. Mỗi tầng gồm nhiều lớp cấu thành. (1)

1. Tầng biểu bì

Tầng biểu bì, còn được gọi là thượng bì, có độ dày tùy thuộc vào vị trí trên cơ thể. Vùng da mí mắt mỏng nhất, chỉ khoảng nửa milimet, còn lòng bàn tay và lòng bàn chân có lớp da dày nhất, có thể đến 1,5 milimet. Rất nhiều tình trạng và rối loạn da có thể ảnh hưởng đến lớp biểu bì, bao gồm mụn, nhọt, gàu, chàm và các loại khối u ác tính.

Lớp biểu bì gồm 5 lớp riêng biệt:

• Lớp sừng (Stratum Corneum)

Lớp ngoài cùng của biểu bì, có nhiệm vụ giúp da giữ được độ ẩm và ngăn chặn các chất không mong muốn xâm nhập vào cơ thể. Lớp sừng bao gồm các tế bào sừng đã chết và được dát mỏng, chúng sẽ bị loại bỏ khoảng bốn tuần một lần. Ngoài ra, tế bào sừng tạo ra keratin, một loại protein dạng sợi cung cấp cấu trúc cho da, tóc và móng.

• Lớp Sáng (Stratum Lucidum)

Đây là một lớp đặc biệt chỉ có ở những phần da dày hơn như lòng bàn tay và lòng bàn chân. Ở những vùng da mỏng hơn, chức năng của lớp sáng được tích hợp vào các lớp khác.

Lớp sáng có các chức năng như làm căng da, chứa loại protein giúp tế bào da thoái hóa, bảo vệ lòng bàn tay và lòng bàn chân có ma sát, giúp da không thấm nước. Lớp này cũng được tạo ra từ các tế bào sừng đã chết, tế bào dẹt và không còn nhân.

• Lớp Hạt (Stratum Granulosum)

Trong cấu tạo của da, lớp hạt chứa các tế bào sừng đang dần được đẩy lên bề mặt da. Trong quá trình di chuyển qua lớp này, các tế bào bắt đầu mất đi cấu trúc và đặc tính, dần trở thành các tế bào sừng đã chết ở các lớp ngoài cùng. Đặc biệt, lớp da này chứa lipid giúp tạo nên hàng rào chống thấm nước, ngăn cơ thể mất nước qua da.

• Lớp Gai (Stratum Spinosum)

Lớp gai, hay còn được gọi là lớp tế bào vảy, là phần dày nhất của lớp biểu bì. Nó chứa các tế bào sừng mới hình thành và tế bào Langerhans giúp chống nhiễm trùng. Đây cũng là rào cản chính ngăn cản sự xâm nhập của các chất lạ từ môi trường vào cơ thể.

• Lớp Đáy (Stratum Basale)

Lớp đáy, hay lớp tế bào đáy, nằm ở vị trí dưới cùng của lớp biểu bì, chứa một số loại tế bào quan trọng chẳng hạn như melanocytes, loại tế bào tạo ra sắc tố mang lại màu sắc cho da và tế bào merkel, loại tế bào có khả năng cảm nhận các kích thích và gửi tín hiệu thần kinh lên não.

2. Tầng bì

Tầng bì, chứa mô liên kết, mao mạch, đầu dây thần kinh và nang lông. Nó cũng chứa các tuyến chức năng khác như tuyến bã nhờn (sản xuất bã nhờn, dầu tự nhiên của cơ thể) và tuyến apocrine (sản xuất mồ hôi).

Một số tình trạng và rối loạn ảnh hưởng đến lớp hạ bì trong cấu tạo da gồm:

• Rối loạn tự miễn dịch liên quan đến collagen như xơ cứng bì
• Tổn thương mãn tính do ánh nắng mặt trời, còn được gọi là solar elastosis
• Rối loạn di truyền của collagen như hội chứng Ehlers-Danlos và Marfan
• Phát ban như mề đay
• Các khối u, như dermatofibrosarcoma protuberans (DFSP)

Tầng bì được chia thành hai phần:

• Bì nhú (bì nông): tương ứng với những Nhú bì (Papillary Dermis) gồm nhiều tế bào và ít mô sợi.
• Bì lưới: gồm lớp đệm và bì sâu, chứa ít tế bào, chủ yếu là các protein dạng sợi. Collagen, loại protein chính, cung cấp cấu trúc cho da và mô liên kết, giúp da đàn hồi và có độ dẻo dai.

Về thành phần cấu tạo, ngoài thành phần sợi và tế bào kể trên, tầng bì còn có các chất cơ bản nằm giữa các tế bào sợi và các cấu trúc khác của bì, mạch máu, mạch bạch huyết và thần kinh

3. Tầng hạ bì

Trong cấu tạo của da, đây là lớp trong cùng. Phần lớn nó được tạo thành từ mỡ, mô liên kết, các mạch máu lớn và dây thần kinh. Chức năng của mô mỡ này bao gồm việc bảo vệ bạn khỏi những thay đổi nhiệt độ và bảo vệ các cơ bắp cũng như các cơ quan nội tạng khỏi các va chạm và tác động mạnh.

Lớp mô dưới da có các chức năng sau đây:

• Lưu trữ các tế bào mỡ để dự trữ năng lượng.
• Mang lại cho cơ thể vẻ ngoài mịn màng, sắc nét.
• Điều chỉnh nhiệt độ thông qua khả năng co giãn của các mạch máu.
• Đóng vai trò là điểm gắn kết của xương, cơ và các cơ quan khác với da.
• Chứa cảm biến áp suất sâu.
• Sản xuất một loại hormone gọi là leptin, giúp giữ quá trình trao đổi chất của cơ thể trong trạng thái cân bằng nội môi (cân bằng tất cả các hệ thống của cơ thể để đảm bảo chúng luôn hoạt động tốt).

Một số tình trạng có thể ảnh hưởng đến lớp mô dưới da bao gồm viêm mô mỡ, bệnh sacoit, lở loét, hạ thân nhiệt, bỏng cấp độ ba, và khối u.

>>> Xem thêm: Những cách làm trắng da mặt tự nhiên tại nhà

Chức năng của da là gì?

Làn da của chúng ta có cấu tạo phức tạp để đảm nhận các chức năng vô cùng quan trọng của cơ thể.

1. Chức năng bảo vệ của da

Cấu tạo da người đóng vai trò như một hàng rào giúp cơ thể chống lại các tác nhân xấu từ bên ngoài và bảo vệ các cơ quan bên trong cơ thể như hệ thống thần kinh, mạch máu, cơ, xương và các cơ quan nội tạng. Đồng thời, lớp biểu bì liên tục đổi mới, bổ sung và loại bỏ hàng chục nghìn tế bào chết mỗi ngày để bảo vệ cơ thể khỏi các áp lực, tác động hoặc chấn thương khi có tác động cơ học, vật lý vào da. Điều này được thể hiện thông qua sự lành thương ở da.

2. Chức năng điều chỉnh thân nhiệt của da

Thân nhiệt là một yếu tố quan trọng cho sự sống còn và hoạt động hiệu quả của cơ thể. Cấu trúc da đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định thông qua một số cơ chế sau:

• Khi cơ thể nóng, mạch máu dưới da sẽ giãn rộng (vasodilation) để cho phép nhiều hơn lượng máu chảy qua da, giúp tản nhiệt ra môi trường. Ngược lại, khi cơ thể lạnh, mạch máu dưới da sẽ co lại (vasoconstriction) để giảm lượng máu chảy qua da, giúp giữ nhiệt cho cơ thể.
• Da cũng tham gia vào việc điều chỉnh nhiệt độ cơ thể thông qua việc tạo ra mồ hôi. Khi nhiệt độ cơ thể tăng, các tuyến mồ hôi trong da sẽ tăng cường hoạt động, tạo ra mồ hôi trên bề mặt da. Khi mồ hôi bay hơi, cơ thể sẽ được làm mát.
• Một số lượng nhỏ mô mỡ dưới da, gọi là mô mỡ nâu, có thể tạo ra nhiệt khi cơ thể lạnh. Đây là một cơ chế quan trọng để giữ nhiệt độ cơ thể ổn định.

3. Chức năng tiếp nhận cảm giác

Bởi vì trong cấu tạo của da chứa các thụ thể đặc biệt nhạy cảm với áp lực, va chạm, nhiệt độ và chuyển động. Các thụ thể này sẽ kết hợp cùng với các dây thần kinh liên quan, cung cấp khả năng cảm nhận các kích thích như đau, áp lực, nhiệt độ (lạnh, nóng), và các tác động khác.

Khi da nhận được tín hiệu sẽ gửi thông tin lên não thông qua dây thần kinh, cho phép chúng ta cảm nhận các kích thích từ môi trường xung quanh. Chức năng tiếp nhận cảm giác của da giúp chúng ta tương tác với thế giới xung quanh, cung cấp các thông tin quan trọng để tránh các tình huống đe dọa, giúp chúng ta trải nghiệm và thưởng thức cuộc sống xung quanh mình.

4. Chức năng nội tiết của làn da

Một chức năng quan trọng nhất của da đối với nội tiết là sản xuất vitamin D. Khi da tiếp xúc với ánh sáng mặt trời sẽ sản xuất vitamin D3 (hay còn gọi là cholecalciferol) thông qua một phản ứng hóa học xảy ra trong lớp đáy và lớp gai của biểu bì.

Cholecalciferol sau đó được chuyển hóa trong gan và thận thành dạng hoạt động của vitamin D, hay calcitriol. Vitamin D đóng một vai trò quan trọng trong việc hấp thụ canxi và photpho từ đường tiêu hóa, điều này là quan trọng cho việc duy trì sức khỏe xương và răng.

5. Chức năng miễn dịch

Cấu tạo của da đóng một vai trò rất quan trọng trong hệ thống miễn dịch của cơ thể. Cả hai tầng biểu bì và bì cùng chứa các tế bào tham gia vào các phản ứng miễn dịch, bao gồm tế bào sừng, tế bào Langerhans, tế bào lympho và đại thực bào.

Tế bào sừng và tế bào Langerhans có chức năng điều hòa miễn dịch và kích hoạt các tế bào miễn dịch khác. Trong khi tế bào lympho và đại thực bào nhận nhiệm vụ nhận dạng và tiêu diệt các loại vi khuẩn, virus hay các chất khác lạ để bảo vệ cơ thể.

6. Một số chức năng khác của da

Ngoài các chức năng chính như trên, làn da còn có cấu tạo đặc biệt để đảm nhận các chức năng sau đây:

• Trao đổi chất: Da giúp cơ thể trao đổi chất thông qua quá trình hô hấp qua da. Điều này thường xảy ra ở một số loài động vật như cá, ếch, nhưng ở người thì việc hô hấp qua da chỉ đóng góp một phần nhỏ vào tổng số oxy cơ thể cần.
• Bài tiết: Da giúp cơ thể bài tiết chất cặn thông qua mồ hôi. Cơ thể tiết ra mồ hôi từ các tuyến mồ hôi, loại bỏ nước và muối qua da.
• Phản ánh sự thay đổi của cơ thể: Sự thay đổi màu sắc, độ đàn hồi, độ ẩm và kết cấu của da có thể cho chúng ta biết về tình trạng sức khỏe tổng thể. Ví dụ, da khô hoặc màu da nhợt nhạt có thể là dấu hiệu của sự thiếu hụt nước trong cơ thể.
• Dự trữ năng lượng cho cơ thể: Lớp mỡ dưới da đóng vai trò như một kho chứa dự trữ năng lượng cho cơ thể. Khi cơ thể cần năng lượng, nó sẽ phân giải mỡ này để lấy năng lượng.
• Tái tạo da: Da là một cơ quan có khả năng tự tái tạo mạnh mẽ. Tế bào da mới liên tục được sản xuất từ biểu bì, thay thế cho các tế bào da chết bị loại bỏ từ bề mặt da.

>>> Xem thêm: Cách làm mặt nạ trứng gà để dưỡng da

Các hoạt chất bảo vệ cấu trúc làn da

Sau khi đã tìm hiểu về cấu tạo của da, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về các dưỡng chất tự nhiên có khả năng dưỡng ẩm và bảo vệ cấu trúc da.

1. Các chất dưỡng ẩm tự nhiên cho da

Các chất dưỡng ẩm tự nhiên, đặc biệt là nước, có vai trò vô cùng quan trọng đối với cấu trúc da. Các dưỡng chất này không chỉ tạo ra lớp bảo vệ phía ngoài cùng mà còn là yếu tố củng cố liên kết cấu trúc da, tạo điều kiện ổn định cho da hoạt động và tái tạo:

• Axit Hyaluronic (HA) (2): Đây là một loại glycosaminoglycan, tức là một loại đường phức hợp có trong cơ thể người. Nó có khả năng giữ nước cực tốt, giúp da mềm mại và đàn hồi.
• Polyethylene Glycol (PEG): Đây là một loại hợp chất hóa học tổng hợp thường được sử dụng như chất làm mềm da và chất dưỡng ẩm trong mỹ phẩm.
• Glycerin (Glycerol): Glycerin là một hợp chất có khả năng thu hút nước từ không khí và giữ nước trong da, giúp cung cấp độ ẩm cho da.
• Ceramides: Ceramides là một loại lipid (chất béo) tự nhiên có trong da. Chúng giữ nước, cung cấp độ ẩm cho da và giữ cho da mềm mại.
• Propylene Glycol (3): Đây là một chất hữu cơ thường được sử dụng như chất làm mềm da và chất dưỡng ẩm trong mỹ phẩm.

Những chất này thường được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc da như kem dưỡng da, kem chống nắng, sữa rửa mặt, và các sản phẩm khác để giúp bảo vệ, dưỡng ẩm, và cung cấp chất dinh dưỡng cho da.

2. Các loại vitamin cần thiết cho da

Có nhiều loại vitamin khác nhau đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của da. Dưới đây là một số vitamin quan trọng nhất:

• Vitamin A: Đây là một loại vitamin tan trong chất béo, rất quan trọng cho quá trình tái tạo tế bào da. Vitamin A giúp da trở nên sáng bóng, giảm nhăn và ngăn chặn hình thành mụn. Retinol, một dạng của Vitamin A, thường được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc da chống lão hóa.
• Vitamin B3 (Niacinamide): Vitamin B3 giúp cải thiện tổng thể tình trạng da, giúp giảm thiểu sự mất nước từ da và tăng cường khả năng chịu đựng của da đối với các tác nhân gây hại từ môi trường.
• Vitamin C (axit ascorbic): Vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh, có khả năng ngăn chặn sự hủy hoại của các gốc tự do và giúp làm mờ các đốm nâu do tác động của ánh sáng mặt trời. Đây cũng là một yếu tố quan trọng trong việc tạo ra collagen, protein giúp duy trì độ đàn hồi và độ săn chắc của da.
• Vitamin E (Tocopherol): Vitamin E là một chất chống oxy hóa mạnh mẽ, có thể giúp ngăn chặn sự hủy hoại do các gốc tự do. Đồng thời vitamin E cũng giúp làm dịu da và giảm thiểu tình trạng viêm nhiễm.
• Vitamin D: Vitamin D có tác dụng kháng vi khuẩn, giúp làm dịu da và giảm viêm, nên thường được sử dụng trong điều trị mụn trứng cá.

Để có làn da khỏe mạnh, củng cố cấu trúc da đặc biệt là sau khi đã đặt ra lịch trình chăm sóc da, bạn cũng nên chú ý đến chế độ ăn uống, đảm bảo bổ sung đầy đủ các vitamin này qua thực phẩm.

Chu kỳ tái tạo của da diễn ra như thế nào?

Quá trình tái tạo da diễn ra qua hai giai đoạn như sau:

• Giai đoạn 1 – Tái tạo tế bào (0-14 ngày): Trong giai đoạn này, tế bào da mới được sinh ra từ lớp đáy của biểu bì. Các tế bào mới này bắt đầu di chuyển lên phía trên qua các lớp da, trong quá trình này chúng cũng bắt đầu mất nước và bắt đầu sừng hóa.
• Giai đoạn 2 – Sừng hóa và tái tạo da (14-28 ngày): Trong giai đoạn này, các tế bào da tiếp tục di chuyển lên phía trên và biến thành tế bào sừng chết, tạo thành lớp sừng ở bề mặt da. Các tế bào sừng này sau đó sẽ bị đẩy ra khỏi bề mặt da, mở đường cho các tế bào da mới.

Tốc độ của quá trình tái tạo da có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm độ tuổi, tình trạng sức khỏe và chế độ dinh dưỡng. Đối với da lão hóa quá trình tái tạo sẽ càng chậm lại. Điều này dẫn đến sự mất độ đàn hồi và xuất hiện nếp nhăn, cũng như tăng rủi ro bị mụn do tế bào chết không được loại bỏ kịp thời.

Chuyện gì sẽ xảy ra khi làn da bị tổn thương?

Dựa vào cấu trúc và chức năng của da, ta có thể thấy rằng da đóng vai trò quan trọng vô cùng trong cơ thể. Một làn da khỏe mạnh, mềm mịn, đều màu không chỉ thể hiện sự khỏe mạnh của chính làn da mà còn phản ánh sức khỏe tổng thể của cơ thể.

Tuy nhiên, da cũng dễ bị tổn thương và những tổn thương này thường xuất hiện dưới dạng:

• Da trở nên khô ráp, sần sùi, nứt nẻ, chảy xệ do mất độ ẩm, độ đàn hồi.
• Da trở nên nhạy cảm hơn với tác động từ môi trường xung quanh, như ánh nắng mặt trời, nhiệt độ,…
• Da dễ bị nhiễm trùng, viêm nhiễm.

Tuy nhiên, cấu tạo da tự nhiên đều có cơ chế tự tái tạo và phục hồi. Tại lớp đáy, sẽ diễn ra sự phân chia liên tục của tế bào, giúp tái tạo biểu bì nhanh chóng. Nếu cơ thể xảy ra tổn thương ở lớp thượng bì của cấu trúc da, những tổn thương này có thể phục hồi mà không để lại sẹo. Trường hợp tổn thương đến lớp bì, ảnh hưởng đến màng đáy thì có thể hình thành sẹo.

Quá trình lành thương da sẽ diễn ra theo các giai đoạn như sau:

• Giai đoạn đông máu: Tại vị trí tổn thương, máu sẽ đông lại để hình thành một mảng cứng, dính chặt với vết thương.
• Giai đoạn viêm: Các tế bào chết, mô liên kết bị phá vỡ và phân hủy bởi enzyme, cũng như sự tiêu diệt vi khuẩn có hại.
• Giai đoạn phục hồi: Dịch bạch huyết kết dính vết thương. Các tế bào mới bắt đầu hình thành trong quá trình tạo thành biểu mô.
• Giai đoạn tái tạo: Lớp da mới được hình thành và vết thương dần dần trở nên mịn màng hơn, đồng thời sự cân đối giữa sự phân chia và tiêu hủy tế bào được phục hồi.

Làm thế nào để bảo vệ da?

Có một sự thật không thể phủ nhận là càng lớn tuổi da chúng ta sẽ càng mất nhiều collagen và elastin. Điều này làm cho lớp giữa của da (lớp bì) trở nên mỏng hơn. Kết quả là da có thể chảy xệ và hình thành các nếp nhăn.

Mặc dù bạn không thể ngăn chặn quá trình lão hóa, nhưng những hành động dưới đây có thể giúp duy trì sức sống và bảo vệ làn da khỏe mạnh hơn:

• Tập thói quen sử dụng kem chống nắng: Thoa kem chống nắng mỗi ngày (ngay cả khi bạn chủ yếu ở trong nhà). Chọn kem chống nắng có chỉ số chống nắng phổ rộng với chỉ số chống nắng (SPF) ít nhất là 30.
• Hạn chế nhuộm da: Nhuộm da tự nhiên hay sử dụng các phương pháp hỗ trợ đều gây tổn thương da, khiến da nhanh lão hóa và có thể gây ung thư da.
• Biết cách quản lý căng thẳng: Hãy dùng các phương pháp lành mạnh để quản lý căng thẳng và giảm stress như ngồi thiền, tập yoga, đọc sách, spa,… Vì càng căng thẳng sẽ càng làm cho một số tình trạng da trở nên trầm trọng hơn.
• Khám da liễu định kỳ: Thực hiện kiểm tra da và khám da liễu định kỳ để sớm phát hiện các bất thường xảy ra trên da.
• Bỏ thuốc lá: Nicotine và các hóa chất khác trong thuốc lá hay thuốc lá điện tử đều có thể làm lão hóa da nhanh hơn.
• Chăm sóc da mặt đúng cách: Sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ để rửa mặt vào buổi sáng và buổi tối. Bổ sung các sản phẩm chăm sóc da phù hợp với loại da và tình trạng da của bạn.
• Đừng quên chăm sóc làn da cơ thể: Tẩy tế bào chết định kỳ và thoa kem dưỡng ẩm cho cơ thể để ngăn ngừa khô da.

Nội dung trên đã cung cấp các thông tin về da là gì cũng như cấu tạo của da, hy vọng bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về tầm quan trọng của làn da đối với sức khỏe của chính mình. Da không chỉ là cơ quan bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài, mà còn tham gia vào nhiều quá trình sinh lý quan trọng khác như điều chỉnh nhiệt độ cơ thể, cảm giác, hấp thụ vitamin D từ ánh sáng mặt trời và phản ánh tình trạng sức khỏe tổng thể của cơ thể.