Theo số liệu của Globocan năm 2022, ung thư tuyến tiền liệt là loại ung thư phổ biến thứ hai và là nguyên nhân gây tử vong do ung thư đứng thứ năm ở nam giới trên toàn cầu. Dự đoán đến năm 2040 sẽ tăng lên khoảng 2.4 triệu ca, gây tử vong cho 712 nghìn người. Ung thư tiền liệt tuyến nếu không điều trị kịp thời sẽ di căn ra ngoài tuyến tiền liệt gây khó khăn cho việc điều trị và tiên lượng sống kém. Cùng ECO Pharma tìm hiểu dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng ngừa ung thư tiền liệt tuyến ngay sau đây.
Ung thư tuyến tiền liệt là một bệnh lý đặc trưng bởi sự tăng sinh bất thường của các tế bào trong tuyến tiền liệt, làm mất đi chức năng bình thường của tuyến này và cản trở hoạt động của các cơ quan khác trong cơ thể.
Ung thư tuyến tiền liệt phát triển khi các tế bào bất thường hình thành và tăng trưởng trong tuyến tiền liệt. Các khối u ác tính như ung thư tiền liệt tuyến có khả năng di căn đến các cơ quan lân cận như bàng quang, trực tràng hoặc di căn đến các bộ phận khác của cơ thể. Ngay cả khi khối u ác tính được loại bỏ, chúng vẫn có thể tái phát. Ung thư tiền liệt tuyến có thể đe dọa đến tính mạng nếu bệnh di căn xa ra ngoài tuyến tiền liệt. (1)
Đa số trường hợp ung thư tuyến tiền liệt giai đoạn đầu chưa bộc lộ các biểu hiện. Trong các giai đoạn muộn hơn, các triệu chứng phổ biến nhất là ở đường tiết niệu. Dưới đây là các dấu hiệu cụ thể:
Khi ung thư tuyến tiền liệt tiến triển, nam giới có thể gặp các triệu chứng liên quan đến đường tiết niệu – sinh dục bao gồm:
Dấu hiệu ung thư tiền liệt tuyến toàn thân có thể bao gồm cảm giác kiệt sức hoặc mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân, cân nặng sụt giảm mặc dù không thay đổi chế độ ăn uống hoặc lối sống.
Khối u tuyến tiền liệt tiến triển có thể di căn đến các hạch bạch huyết và xương gần đó, đặc biệt ở xương chậu, hông, cột sống, xương sườn, đầu và cổ. Tại đây, ung thư tiền liệt tuyến di căn có thể gây ra các triệu chứng như rò rỉ nước tiểu ngoài ý muốn, đau lưng, đau xương, rối loạn cương dương, cảm thấy mệt mỏi.
Di căn có thể làm hỏng xương xung quanh và khoảng một phần tư những người bị ung thư tuyến tiền liệt di căn bị gãy xương. Di căn tiến triển cũng có thể chèn ép tủy sống gây ra tình trạng yếu ở chân và bàn chân hoặc liệt tứ chi.
Nếu được chẩn đoán mắc ung thư tiền liệt tuyến , rất có thể đó là ung thư biểu mô tuyến. Đây là loại ung thư bắt nguồn từ các tế bào trong các tuyến tiết dịch, chẳng hạn như tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm gặp, ung thư tuyến tiền liệt có thể phát triển từ các loại tế bào khác.
Các loại ung thư tuyến tiền liệt ít phổ biến hơn bao gồm:
Nguyên nhân gây ung thư tuyến tiền liệt hiện vẫn chưa được xác định rõ ràng. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh bao gồm tuổi cao, béo phì, di truyền, nhóm dân tộc, lối sống và chế độ ăn uống.
Các yếu tố môi trường và lối sống có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư tiền liệt tuyến, mặc dù bằng chứng khoa học về một số yếu tố còn chưa thống nhất. Béo phì (chỉ số khối cơ thể BMI > 30) cũng liên quan đến nguy cơ cao hơn, do tình trạng này có thể gây rối loạn nội tiết và viêm mạn tính.
Một số nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa hút thuốc và ung thư tuyến tiền liệt. Những người bị ung thư tiền liệt tuyến hút thuốc có nguy cơ ung thư tái phát và ung thư lan rộng ra ngoài tuyến tiền liệt cao hơn. Ngoài ra, các bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs) và tiếp xúc với chất độc hóa học màu da cam cũng được ghi nhận là các yếu tố nguy cơ tiềm năng gây ung thư tuyến tiền liệt.
Những người đàn ông có ông nội, cha hoặc anh trai từng mắc ung thư tuyến tiền liệt có nguy cơ mắc bệnh cao hơn gấp hai đến ba lần. Về mặt di truyền, các đột biến gen liên quan đến ung thư vú (BRCA1 và BRCA2) hoặc hội chứng Lynch (một rối loạn di truyền liên quan đến ung thư đại trực tràng) cũng làm tăng nguy cơ phát triển ung thư tiền liệt tuyến.
Nguy cơ mắc bệnh ung thư tiền liệt tuyến tăng dần theo tuổi tác. Bệnh thường được chẩn đoán ở nam giới trên 50 tuổi và khoảng 60% trường hợp ung thư tiền liệt tuyến được chẩn đoán ở những người trên 65 tuổi. Mặc dù hormone testosterone đóng vai trò quan trọng trong chức năng tuyến tiền liệt, nhưng cũng thúc đẩy sự phát triển của các tế bào ung thư trong một số trường hợp, đặc biệt khi có sự mất cân bằng nội tiết tố.
Bên cạnh các yếu tố trên, một số yếu tố khác cũng góp phần tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt bao gồm:
Biến chứng của ung thư tuyến tiền liệt thường gặp bao gồm sự lan rộng của khối u, rối loạn chức năng tiểu tiện và rối loạn chức năng tình dục.
Người bệnh ung thư tuyến tiền liệt cần đến gặp bác sĩ nếu gặp phải tình trạng:
Ung thư tiền liệt tuyến được đánh giá dựa trên điểm Gleason và phân giai đoạn ung thư tuyến tiền liệt. Các công cụ này để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh, đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho từng người.
Đây là hệ thống phân loại mô học cho phép các nhà giải phẫu bệnh đánh giá mức độ bất thường của các tế bào ung thư. Các tế bào ung thư càng bất thường, điểm Gleason càng cao. Điểm Gleason giúp bác sĩ xác định mức độ ác tính của ung thư hoặc khả năng và tốc độ lan rộng của bệnh. Thang điểm Gleason dao động từ 6 (ung thư cấp độ thấp) đến 10 (ung thư cấp độ cao). Ung thư tiền liệt tuyến cấp độ thấp phát triển chậm hơn ung thư cấp độ cao, ít khả năng di căn.
Phân giai đoạn ung thư cho phép bác sĩ xác định mức độ tiến triển và lan rộng của bệnh đến đâu trong cơ thể. Ung thư có thể chỉ khu trú trong tuyến tiền liệt (giai đoạn khu trú), xâm lấn các cấu trúc lân cận (giai đoạn khu vực) hoặc đã di căn đến các cơ quan xa (giai đoạn di căn). Ung thư tiền liệt tuyến thường di căn đến xương và hạch bạch huyết. Ngoài ra, tế bào ung thư cũng có thể xuất hiện ở gan, não, phổi và các cơ quan khác. (3)
Để chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyến bác sĩ phải kết hợp nhiều phương pháp, bao gồm các xét nghiệm sàng lọc, thăm khám lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh và đôi khi là sinh thiết. Hầu hết nam giới bắt đầu sàng lọc ở tuổi 55 hoặc sớm hơn nếu có nguy cơ cao, thường ngừng sàng lọc sau tuổi 70. Nếu kết quả sàng lọc cho thấy bất thường, người bệnh có thể thực hiện thêm các xét nghiệm chuyên sâu.
Tuy nhiên, nếu khối u được đánh giá là phát triển chậm và ít có khả năng gây biến chứng, bác sĩ có thể đề nghị theo dõi thay vì can thiệp ngay lập tức. Đối với các trường hợp ung thư phát triển nhanh hoặc đã lan ra ngoài tuyến tiền liệt, sinh thiết thường là cần thiết để xác định chẩn đoán.
Các xét nghiệm sàng lọc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu nghi ngờ ung thư tuyến tiền liệt bao gồm:
Điều trị bệnh ung thư tiền liệt tuyến phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình trạng sức khỏe hiện tại, mức độ lan rộng của ung thư và tốc độ lan rộng của nó. Hầu hết các bệnh ung thư tuyến tiền liệt được chẩn đoán ở giai đoạn đầu có thể được chữa khỏi bằng phương pháp điều trị y khoa hoặc chăm sóc giảm nhẹ.
Phẫu thuật
Phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt triệt để loại bỏ tuyến tiền liệt bị bệnh, áp dụng cho các trường hợp ung thư tiền liệt tuyến chưa di căn. Có hai phương pháp phẫu thuật bao gồm:
Xạ trị
Xạ trị có thể được sử dụng như phương pháp điều trị độc lập hoặc kết hợp với các phương pháp khác. Xạ trị cũng giúp giảm triệu chứng ở các giai đoạn tiến triển.
Liệu pháp hệ thống
Khi ung thư đã lan ra ngoài tuyến tiền liệt, các liệu pháp toàn thân được áp dụng để tiêu diệt hoặc ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư.
Liệu pháp tại chỗ
Đây là phương pháp điều trị mới, phá hủy khối u bên trong tuyến tiền liệt mà không ảnh hưởng đến toàn bộ tuyến. Bác sĩ có thể đề nghị phương pháp này nếu ung thư có nguy cơ thấp và chưa lan rộng. Hiện tại nhiều kỹ thuật vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.
Chăm sóc giảm nhẹ là các biện pháp nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh và gia đình họ bằng cách phòng ngừa, phát hiện sớm, điều trị đau và các triệu chứng thực thể, các vấn đề tâm lý và tinh thần mà người bệnh và gia đình họ phải chịu đựng. Cần phải được áp dụng ngay từ khi chẩn đoán bệnh cho đến thời điểm cuối đời.
Theo dõi tích cực
Bệnh nhân sẽ được chỉ định thực hiện các xét nghiệm sàng lọc, chẩn đoán hình ảnh và sinh thiết định kỳ (thường mỗi 1 – 3 năm) để theo dõi sự phát triển của ung thư. Phương pháp này phù hợp với ung thư giai đoạn sớm, nguy cơ thấp và không có triệu chứng. Điều trị sẽ được bắt đầu nếu ung thư có dấu hiệu tiến triển.
Theo dõi chờ đợi
Phương pháp này thường áp dụng cho bệnh nhân lớn tuổi hoặc có các vấn đề sức khỏe khác. Tần suất xét nghiệm ít hơn và mục tiêu giảm nhẹ triệu chứng thay vì loại bỏ hoàn toàn ung thư.
Tiên lượng của bệnh ung thư tiền liệt tuyến phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm giai đoạn và mức độ ác tính của ung thư tại thời điểm chẩn đoán cũng như tình trạng sức khỏe tổng quát của người bệnh. Gần như 99% số bệnh nhân được chẩn đoán trước khi ung thư di căn có thể sống ít nhất 5 năm sau chẩn đoán.
Trong nhiều trường hợp, các phương pháp điều trị có thể loại bỏ hoàn toàn khối u nếu bệnh vẫn còn khu trú. Tuy nhiên, nếu ung thư đã di căn, tỷ lệ sống sẽ giảm đi đáng kể. Đối với bệnh nhân ung thư tiền liệt tuyến di căn, khoảng 32% vẫn còn sống sau 5 năm kể từ khi được chẩn đoán.
Tiên tượng của bệnh ung thư tuyến tiền liệt theo mỗi giai đoạn như sau:
Các yếu tố khác ảnh hưởng đến tiên lượng bao gồm nồng độ PSA trong máu thấp tại thời điểm chẩn đoán, khối u có điểm Gleason thấp và giai đoạn lâm sàng ít tiến triển hơn, thường cho thấy tiên lượng tốt hơn. Sau phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt hoặc xạ trị, những người có mức PSA tăng lên sau đó hoặc mức PSA tăng nhanh có nhiều khả năng tử vong do ung thư cao hơn. Ung thư tuyến tiền liệt di căn kháng cắt tinh hoàn không thể chữa khỏi. Đa số bệnh nhân mắc bệnh ở giai đoạn này sẽ tử vong.
Mặc dù không có cách phòng ngừa tuyệt đối ung thư tiền liệt tuyến, nhưng việc cải thiện thói quen ăn uống có thể giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Thậm chí ngay cả những người đàn ông có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do tuổi tác, chủng tộc hoặc di truyền cũng có thể giảm nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt bằng cách áp dụng chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh.
Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, giàu rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn, thịt đỏ, chất béo bão hòa. Bạn nên ưu tiên ăn các loại thực phẩm chứa lycopene như cà chua, ổi, dưa hấu, đu đủ, bưởi hồng, ớt đỏ nấu chín, quả gấc. Ngoài ra, các loại rau họ cải như bông cải xanh và súp lơ chứa hợp chất sulforaphane có thể bảo vệ chống lại ung thư.
Béo phì có thể là yếu tố nguy cơ phát triển ung thư tiền liệt tuyến cao hơn. Giảm cân và duy trì cân nặng hợp lý khi lớn tuổi có thể giúp giảm nguy cơ ung thư cũng như một số vấn đề sức khỏe khác. Luyện tập thể dục thể thao ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp nam giới duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm viêm, cải thiện chức năng miễn dịch và chống lại một số tác động tiêu cực đến sức khỏe, ngăn ngừa ung thư.
Các chất hóa học độc hại trong thuốc lá như nicotine, nitrosamine và hydrocarbon thơm đa vòng có thể gây tổn thương DNA, thúc đẩy sự phát triển của các tế bào bất thường. Nam giới không hút thuốc lá, hạn chế tiếp xúc với khói thuốc tự động không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư tiền liệt tuyến mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể.
Viêm tuyến tiền liệt mạn tính hoặc tái phát nhiều lần có thể làm tăng nguy cơ phát triển các tổn thương tiền ung thư trong tuyến tiền liệt. Tỷ lệ viêm tuyến tiền liệt cao có thể góp phần gây ung thư tuyến tiền liệt, tăng mức PSA của nam giới. Kiểm soát tình trạng viêm tuyến tiền liệt góp phần giảm tỷ lệ mắc bệnh. Nam giới nên duy trì vệ sinh cá nhân tốt, uống đủ nước, tránh nhịn tiểu kéo dài và điều trị kịp thời các nhiễm trùng đường tiết niệu.
Ngồi nhiều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tuyến tiền liệt do giảm lưu thông máu đến vùng chậu, tăng áp lực lên tuyến tiền liệt. Nghiên cứu sâu hơn đã chứng minh luyện tập thể dục trong ba giờ trở lên có thể giảm nguy cơ tử vong do ung thư tiền liệt tuyến đến 61%. Một số nghiên cứu khác cũng cho thấy hoạt động thể chất thường xuyên có thể làm giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới da đen, trong đó hoạt động ở giai đoạn trưởng thành có thể đem lại hiệu quả cao nhất. Nam giới cần tránh ngồi liên tục trong thời gian dài, đặc biệt đối với những người làm việc văn phòng.
Đối với nam giới, đặc biệt là những người có yếu tố nguy cơ cao như tiền sử gia đình mắc ung thư tiền liệt tuyến hoặc thuộc nhóm dân tộc có nguy cơ cao, thăm khám sức khỏe định kỳ và xét nghiệm PSA là rất cần thiết. Xét nghiệm PSA cùng với thăm khám trực tràng bằng ngón tay có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường của tuyến tiền liệt, ngay cả khi chưa có triệu chứng.
Nếu ung thư tiền liệt tuyến không có triệu chứng, ít hoặc không ảnh hưởng đến hoạt động hằng ngày, người bệnh có thể làm việc, chăm sóc gia đình, tham gia các hoạt động xã hội, giải trí bình thường và tự chăm sóc bản thân.
Chăm sóc người bệnh ung thư tiền liệt tuyến cần phải có sự kết hợp giữa điều trị y tế, hỗ trợ tâm lý và điều chỉnh lối sống. Cách này giúp quản lý các triệu chứng bệnh, kiểm soát tác dụng phụ của phương pháp điều trị và giúp bệnh nhân duy trì sức khỏe tổng thể. Người bệnh cần phải tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ chuyên khoa và thăm khám theo lịch hẹn, đồng thời báo cáo ngay cho bác sĩ nếu gặp phải các tác dụng phụ như mệt mỏi, đau hoặc rối loạn tiểu tiện.
Khuyến khích việc luyện tập thể dục thường xuyên, chỉ cần đi bộ tối đa một giờ mỗi ngày và 5 ngày mỗi tuần. Người bệnh ung thư tuyến tiền liệt thường có cảm giác chán nản, stress, thậm chí trầm cảm nên người thân, gia đình và bạn bè nên quan tâm, chia sẻ, động viên để họ không cảm thấy buồn tủi, trở thành gánh nặng. Bệnh nhân sẽ cảm thấy khó chịu, đau đớn và suy giảm chức năng tình dục. Vì thế, nếu là bạn đời của người bệnh, bạn hãy cảm thông, khéo léo và tham khảo ý kiến của bác sĩ trong chuyện quan hệ.
Chế độ dinh dưỡng khoa học đóng vai trò quan trọng trong quá trình chăm sóc người bệnh, giúp tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ cơ thể phục hồi. Xây dựng chế độ ăn uống cân bằng, giàu protein, vitamin và khoáng chất, flavonoid, carotenoids, lycopene và indole, axit béo omega-3 có trong súp lơ xanh, bắp cải, cải xoăn, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, cá hồi, cá trích, cá mồi.
Nếu người bệnh chán ăn, hãy chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ và nấu thức ăn chín mềm, đồ lỏng để dễ tiêu hóa hơn. Hạn chế cho người bệnh ăn đồ chiên, xào, nhiều dầu mỡ, đồ uống có chứa nhiều đường và thức ăn có hàm lượng chất béo động vật cao. Khuyên người bệnh bỏ hút thuốc lá, tránh tiếp xúc với khói thuốc và không nên tiêu thụ rượu bia.
Trong giai đoạn di căn nặng, người bệnh cần được chăm sóc đặc biệt. Nếu ăn uống kém, suy nhược nghiêm trọng và đau nhiều, cần phải điều trị dinh dưỡng và chăm sóc giảm nhẹ. Chăm sóc giảm nhẹ bao gồm thuốc và các liệu pháp giảm đau, hỗ trợ tâm lý để người bệnh có thể ăn, ngủ và không phải trải qua đau đớn quá mức.
Sau đây là một số câu hỏi thường gặp về bệnh ung thư tiền liệt tuyến được nhiều người quan tâm mà bạn có thể tham khảo:
Trong điều trị ung thư tiền liệt tuyến , một số phương pháp can thiệp có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới. Phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ tuyến tiền liệt sẽ cắt bỏ tiền liệt tuyến và túi tinh, ảnh hưởng đến việc sản xuất và chất lượng tinh trùng, có thể dẫn đến vô sinh vĩnh viễn. Bên cạnh đó, xạ trị và liệu pháp hormone cũng có thể làm giảm khả năng sinh sản tạm thời hoặc vĩnh viễn. Do đó, nếu có kế hoạch sinh con trong tương lai, nam giới nên thảo luận kỹ với bác sĩ về việc lưu trữ tinh trùng, bảo tồn khả năng sinh sản.
Bệnh ung thư tiền liệt tuyến có thể chữa khỏi nếu được phát hiện và điều trị ngay từ giai đoạn sớm. Ung thư được phát hiện ở giai các tế bào ung thư còn khu trú trong tuyến tiền liệt sẽ có tỷ lệ chữa khỏi cao, với khoảng 99% bệnh nhân sống ít nhất 5 năm sau chẩn đoán. Tuy nhiên, nếu ung thư đã di căn ra ngoài tuyến tiền liệt hoặc đến các cơ quan xa, khả năng chữa khỏi giảm đáng kể và điều trị thường tập trung vào kiểm soát bệnh, giảm triệu chứng.
Ung thư tuyến tiền liệt là bệnh lý ác tính ở nam giới với tiên lượng sống phụ thuộc lớn vào thời điểm chẩn đoán. Bệnh thường phát triển chậm và nhiều người không cần điều trị ngay lập tức, nhưng một số loại có thể lây lan nhanh, khó điều trị hơn. Vì vậy điều quan trọng là bệnh cần được phát hiện càng sớm càng tốt. Tuy nhiên các triệu chứng ung thư tiền liệt tuyến dễ bị nhầm lẫn với các triệu chứng về đường tiết niệu thông thường. Nghiên cứu cho thấy hơn một nửa nam giới trên 50 tuổi gặp phải một số vấn đề về tiểu tiện mà không phải do ung thư, phổ biến nhất là phì đại lành tính tuyến tiền liệt và viêm đường tiết niệu. Điều này có nghĩa, nam giới nên chủ động thăm khám sức khỏe định kỳ và thực hiện tầm soát ung thư nếu có yếu tố nguy cơ cao.
